Η «Ποιμενική» και ένα άγνωστο αριστούργημα

Χρονιά Λούντβιχ βαν Μπετόβεν φέτος και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τιμά τα 250 χρόνια από τη γέννηση του σπουδαίου μουσουργού με μία ακόμα μοναδική συναυλία. Ο διεθνούς φήμης μαέστρος Thomas Hengelbrock επιστρέφει με την Ορχήστρα και Χορωδία Μπαλτάζαρ Νόυμαν για να ερμηνεύσουν εκτός από την κοσμαγάπητη «Ποιμενική», ένα έργο που σπάνια μας δίνεται η ευκαιρία να απολαύσουμε. Τη Λειτουργία σε ντο μείζονα.

Για εμάς που είχαμε την τύχη να τους ακούσουμε πέρυσι να ερμηνεύουν το Ρέκβιεμ του Μότσαρτ η νέα τους εμφάνιση στο Μέγαρο, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για το Έτος Μπετόβεν είναι σίγουρα μια συναυλία... «not to be missed». Για όλους τους υπόλοιπους, η συναυλία της Χορωδίας και Ορχήστρας Μπαλτάζαρ Νόυμαν με τον Τόμας Χένγκελμπροκ στο πόντιουμ, που θα δοθεί την Τετάρτη 12 Φεβρουαρίου, είναι μια μοναδική ευκαιρία να γνωρίσετε ένα μοναδικό μουσικό σύνολο και έναν από τους πιο συναρπαστικούς μαέστρους της νέας γενιάς. 

Είτε ανεβαίνει στο πόντιουμ της Κοντσέρτχεμπαου και της Φιλαρμονικής της Βιέννης ως προσκεκλημένος αρχιμουσικός για να διευθύνει ρομαντικές συμφωνίες και μπαρόκ όπερες, είτε για να μας συστήσει έργα του 20ού αιώνα με την Ορχήστρα του Παρισιού, ο Τόμας Χένγκελμπροκ με το πρωτοπόρο πνεύμα του αναδημιουργεί μοναδικά τον ηχητικό κόσμο της εποχής του συνθέτη κατορθώνοντας κάθε φορά να προκαλεί αίσθηση και να συγκινεί βαθιά κοινό και μουσικούς. Εμφανίζεται σε λυρικά θέατρα, αίθουσες συναυλιών και σημαντικά φεστιβάλ, όπως το Σάλτσμπουργκ και το Μπαϋρώυτ, ενώ συνεργάζεται συχνά με σύγχρονους συνθέτες, χορογράφους, λυρικούς τραγουδιστές και ηθοποιούς σε πρότζεκτ που συνδυάζουν τη μουσική, το θέατρο και τη λογοτεχνία. Αυτό όμως που τον ενθουσιάζει πιο πολύ είναι να φέρνει στην επιφάνεια, μέσα από συστηματική μουσικολογική έρευνα, παραγνωρισμένα έργα, να ρίχνει φως σε ξεχασμένες συνθέσεις και να αποκαλύπτει αναπάντεχες συγγένειες ανάμεσα σε διαφορετικά είδη μουσικής. Σταθεροί συνοδοιπόροι του Τόμας Χένγκελμπροκ σε αυτές τις τολμηρές δράσεις είναι η Χορωδία Μπαλτάζαρ Νόυμαν που ίδρυσε ο ίδιος το 1991, δίνοντάς της το όνομα του πρωτοπόρου γερμανού αρχιτέκτονα της εποχής του Μπαρόκ −θεωρείται ως ένα από τα 20 καλύτερα χορωδιακά σχήματα παγκοσμίως− καθώς και η Ορχήστρα που γεννήθηκε τέσσερα χρόνια αργότερα. Το ευέλικτο αυτό μουσικό σύνολο ταξιδεύει σήμερα σε όλο τον κόσμο παρουσιάζοντας προγράμματα με μουσική του 17ου και 18ου αιώνα σε όργανα εποχής, όπερες, συμφωνικά έργα και σύγχρονες δημιουργίες −συχνά σε πρώτη εκτέλεση− και πραγματοποιεί ηχογραφήσεις αναφοράς αποσπώντας παντού ενθουσιώδη σχόλια για τον μοναδικό του ήχο.

Κατά την τρέχουσα καλλιτεχνική περίοδο, η Ορχήστρα και Χορωδία Μπαλτάζαρ Νόυμαν, μέσα από σειρά συναυλιών στο Αμβούργο, επιχειρεί την αναβίωση της μπετοβενικής ακαδημίας του 1808, της θρυλικής τετράωρης συναυλίας, κατά την οποία παρουσιάστηκαν στο φιλόμουσο κοινό της Βιέννης σε πρώτη εκτέλεση, η 5η και 6η Συμφωνία, το 4ο Κονσέρτο για πιάνο και αποσπάσματα από τη Λειτουργία σε ντο μείζονα. Μια χορταστική γεύση του εγχειρήματος αυτού, θα πάρουμε κι εμείς στη συναυλία της Τετάρτης.

Μια μέρα στην εξοχή…

Η δημοφιλέστατη «Ποιμενική» δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Για όλους εμάς τους ανθρώπους της πόλης, θα είναι πάντα μια ονειρική μουσική απόδραση. Ο ίδιος ο Μπετόβεν απολάμβανε να κάνει μεγάλες βόλτες στην εξοχή και πολύ συχνά έφευγε έξω από τη Βιέννη για να συνθέσει και στην 6η Συμφωνία του αναπλάθει την ατμόσφαιρα της υπαίθρου που τόσο λάτρευε. Μέσα από τα φαινομενικά απλά μελωδικά μοτίβα της παρτιτούρας −δουλεμένα ωστόσο σχολαστικά, μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια− προκαλεί στον ακροατή συναισθήματα αγαλλίασης αλλά και βαθιάς ηρεμίας. Τα πνευστά και το τσέλο της ορχήστρας μιμούνται το κελάιδισμα των πουλιών και το κελάρυσμα του νερού, ενώ τα έγχορδα και τα κρουστά τους υποβλητικούς ήχους μιας καταιγίδας. Με το γρήγορο σκέρτσο του τρίτου μέρους ζωντανεύει η εύθυμη ατμόσφαιρα μιας λαϊκής γιορτής στην εξοχή ενώ η Συμφωνία κλείνει θριαμβευτικά την μουσική περιπλάνηση στη φύση, με το μεγαλειώδες τραγούδι των βοσκών.

...και μια σπάνια μυσταγωγία

«Μα αγαπητέ μου Μπετόβεν, τι είναι αυτό που έγραψες πάλι;» Αυτή ήταν, λένε, η πρώτη αντίδραση του πρίγκιπα Εστερχάζυ, όταν το 1807, άκουσε τη Λειτουργία σε ντο μείζονα που είχε παραγγείλει στον γερμανό μουσουργό, η φήμη του οποίου είχε αρχίσει να εξαπλώνεται στη Βιέννη. Ίσως περίμενε μια σύνθεση στην παράδοση των έξι Λειτουργιών του Χάιντν, ο οποίος για δεκαετίες εργάστηκε ως Kapellmeister στο παρεκκλήσιο της αυλής των Εστερχάζι και η εντελώς πρωτότυπη ενορχήστρωση τον ξένισε. Και, μολονότι η πρώτη αντίδρασή του ήταν μάλλον ήπια, αργότερα σε επιστολή του προς την Κόμισσα Ζελίνσκα, ο φιλόμουσος ευγενής δεν έκρυψε την έντονη δυσαρέσκειά του: «Η Λειτουργία του Μπετόβεν είναι ανυπόφορα γελοία και ανυπόφορη… Είμαι έξαλλος…». Ο Μπετόβεν δεν πτοήθηκε καθώς πίστευε ακλόνητα ότι είχε μελοποιήσει το εκκλησιαστικό κείμενο με τρόπο που ποτέ μέχρι τότε δεν είχε γίνει − το αντιλαμβανόμαστε από τις πρώτες κιόλας νότες του Kyrie, που ξεκινά με τις φωνές των μπάσων χωρίς τη συνοδεία ορχήστρας, όπως και στο Sanctus, όπου οι φωνές συνοδεύονται μόνο από τύμπανα. Ξαναδούλεψε το έργο για να μπορεί να παρουσιαστεί σε μορφή κονσέρτου και την επόμενη χρονιά ακούστηκε στο Akademie, το τετράωρο κονσέρτο της Βιέννης, σαν Χορωδιακή Φαντασία, αποσπώντας θετικά σχόλια. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1812, η Λειτουργία του παρουσιάστηκε ξανά στην κατοικία του πρίγκιπα Λιχνόφσκυ όπου η υποδοχή ήταν ακόμα καλύτερη. Παρά τις περιπέτειές της, η Λειτουργία σε ντο μείζονα του Μπετόβεν δεν άργησε να καθιερωθεί ως ένα από τα αριστουργήματα του θρησκευτικού ρεπερτορίου. Είναι δε απορίας άξιο πώς αυτό το εκπληκτικό έργο με το έντονα συναισθηματικό περιεχόμενο και την εκφραστική του ευθύτητα παρουσιάζεται τόσο σπάνια. Όμως, στη συναυλία της Χορωδίας και Ορχήστρας Μπαλτάζαρ Νόυμαν με τον Τόμας Χένγκελμπροκ μας προσφέρεται μια μοναδική ευκαιρία να το απολαύσουμε…

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για τη συναυλία στο Guide της ATHENS VOICE