Αντώνης Μαρτσάκης: Ο Κρητικός που στήνει ένα μεγάλο γλέντι στο Θέατρο Βράχων

Η Κρήτη βγάζει άντρες με παράστημα και έντονη παρουσία. Καθώς μιλάνε και χορεύουν, καθώς κοιτάζουν και τραγουδούν, έχουν στιβαρό λόγο και τη μουσική τους τη μετράνε καθαρά κι ατόφια. Τα γλέντια τους είναι ιεροτελεστίες και ένας από αυτούς, ένα απόλυτο δείγμα κρητικού άντρα, μουσικού και χορευτή, είναι ο Αντώνης Μαρτσάκης που θα τον δούμε, με το συγκρότημά του, σε ένα τέτοιο μεγάλο κρητικό γλέντι στο Θέατρο Βράχων την Τετάρτη 4 Σεπτεμβρίου.

Τραγουδιστής, βιολιστής, με πλούσια δισκογραφία, εξαίρετες συνεργασίες όπως π.χ. με τη Δόμνα Σαμίου και τον Αντώνη Φωνιαδάκη, φέρνει χαιρετισμό της πατρίδας του στην Αθήνα και φωνάζει «Κρήτη, μητέρα τσ’ αρχοντιάς».

Λίγο πριν το γλέντι, μίλησε στην A.V.

Γεννημένος στην Αθήνα, αλλά την απαρνήθηκες για να επιστρέψεις στην Κρήτη.  Περίγραψέ μας το ταξίδι της ζωής σου. Πώς έφτασες στο σήμερα;
Από παιδιά μεγαλώσαμε με μια Κρήτη μέσα στο σπίτι μας. Πάντα ακούγαμε τη μουσική του τόπου μας και οι διακοπές μας ήταν στην Κρήτη. Φεύγαμε τη μέρα που έκλειναν τα σχολεία και επιστέφαμε μία μέρα πριν να ανοίξουν. Έξι ετών ξεκίνησα κρητικούς χορούς και στα εννέα μου ξεκίνησα να μαθαίνω βιολί. Όσο περνούσαν τα χρόνια η απόσταση μίκραινε, μέχρι που μετακόμισα μόνιμα πλέον στην Κρήτη το 2005.

Τι ήταν αυτό που σε γοήτευσε πρώτο στην κρητική μουσική; Πώς δέθηκες μαζί της και σε ποια ηλικία;
Η δημοτική μας μουσική, γενικότερα, νομίζω πως με ταξιδεύει... Μαζί της ξεδιπλώνονται όλα τα συναισθήματα του ανθρώπου. Ειδικότερα η κρητική μουσική από τότε που ήμουν παιδί με μετέφερε στο χωριό μου, στην Κρήτη. Από τότε που ήμουν μικρός, λοιπόν, μου άρεσαν τα παραδοσιακά κρητικά ακούσματα και «ξέτρεχα» τα γλέντια και τις παρέες.

Πώς ήταν να μεγαλώνεις με τον δίδυμο αδερφό σου μέσα στην κρητική μουσική; Πώς ήταν η καθημερινότητά σας, σαν αδέρφια;
Τα πάντα τα κάναμε παράλληλα με τον δίδυμο αδελφό μου, τον Γιάννη. Νομίζω ότι ήταν και είναι μια επιπλέον βοήθεια και σιγουριά σε ό,τι κάνεις, όταν έχεις μαζί δικούς σου ανθρώπους.

Εκτός από την κρητική μουσική υιοθέτησες και την παραδοσιακή κρητική φορεσιά. Τι το ιδιαίτερο σημαίνει για σένα;
Όλα έγιναν χωρίς να το καταλάβω. Από την αρχή σχεδόν καταστάλαξα στο τι μου άρεσε να αποδίδω. Όπως μου άρεσαν τα παλιά ακούσματα, έτσι υιοθέτησα και την παραδοσιακή φορεσιά από τα δεκαεννέα μου χρόνια σαν «σχολινή» (επίσημη) ενδυμασία. Πρώτα τη γνώρισα στις χορευτικές παραστάσεις που συμμετείχα και μετά σαν τρόπο ζωής από τους «γερόντους» στην κρητική ύπαιθρο. Τους θαύμαζα πάντα αυτούς τους παλιούς μας.

Υπάρχουν ιδιαίτεροι συμβολισμοί για το κάθε στοιχείο της φορεσιάς; Μπορείς να μας πεις μερικά από αυτά τα στοιχεία και την ερμηνεία τους;
Η φορεσιά που φοράω ήταν η καθημερινή. Το επίσημο ανδρικό ένδυμα είναι τα σαλβάρια (βράκες). Με τα χρόνια πλέον δεν υπάρχουν βρακοφόροι, μόνο τα συγκροτήματα χορού και κάποιοι συλλέκτες. Το ένδυμα που φοράμε με το συγκρότημα είναι στρατιωτικό ένδυμα. Το λέμε «γκιλότα» και συνδυάζεται με τα στιβάνια (κρητικό υπόδημα) και το κεφαλομάντιλο. Χαρακτηριστικό είναι το χρώμα του πουκαμίσου, το οποίο στο πένθος είναι το μαύρο και στη χαρά το άσπρο.

Ποια είναι η σημασία του βιολιού στην κρητική μουσική; Ποια είναι η ιδιαίτερη σχέση που έχεις εσύ με τον ήχο του βιολιού;
Οι μελέτες δείχνουν ότι το βιολί έρχεται στην Κρήτη την εποχή τις Ενετοκρατίας και έπαιξε μεγάλο ρόλο στην κρητική παραδοσιακή μουσική, με πολλούς δεξιοτέχνες μουσικούς. «Βιολάτορας» αποκαλείται όποιος παίζει βιολί στην Κρήτη. Και μόνο από το όνομα αυτό, αισθάνεται κανείς μεγάλη ευθύνη. Κάτι σαν «μουσικός αυτοκράτορας», μιας και το βιολί είναι ο βασιλιάς των οργάνων.

Υπάρχουν διαφορετικές «σχολές» χορού και τραγουδιού στην κρητική μουσική; Ποιες είναι οι κυριότερες; Κι εσύ σε ποια ανήκεις;
Από παιδί παρακολουθούσα τους γηραιότερους στο χορό, στη μουσική και το τραγούδι. Είμαι τυχερός που γνώρισα κάποιους από αυτούς και γέμισα με βιώματα. Σίγουρα όσο περνούν τα χρόνια, σχεδόν ανά δεκαετία αλλάζουν τα πράγματα. Γενικά όμως στην Κρήτη έχουμε μια ξεκάθαρη εικόνα του παραδοσιακού χορού, της μουσικής και του τραγουδιού από επαρχία σε επαρχία. Γιατί κάπως έτσι διαχωρίζεται το ηχόχρωμα ή το «πάτημα», από τόπο σε τόπο. Μου αρέσει να διασώζω αυτά που έμαθα και να προσθέτω και το δικό μου χαρακτήρα.

Η λέξη της κρητικής διαλέκτου που αγαπάς περισσότερο – και γιατί;
«Κρήτη». Κλείνει όλα τα λεξικά της κρητικής διαλέκτου και ό,τι αγαπώ θα το έλεγα ακριβώς Κρήτη μου. Προσθέτοντας μια λέξη ακόμα μετά από αυτή, η αγάπη μου μεγαλώνει...

Ποια ήταν η εμπειρία σου από τη γνωριμία με τη μεγάλη Δόμνα Σαμίου;
Με τη μεγάλη δασκάλα του δημοτικού τραγουδιού Δόμνα Σαμίου συνεργαστήκαμε πρώτα το 2001 σε μια εκπομπή της ΕΡΤ αφιερωμένη στη ζωή της. Από κει και μετά με καλούσε στις δισκογραφικές της δουλειές. Κορυφαία στιγμή θεωρώ τη συμμετοχή μου στη συναυλία που έγινε προς τιμήν της στο Ηρώδειο το 2005.

Τα κρητικά γλέντια έχουν μία ολόκληρη μυθολογία από πίσω τους. Μύησέ μας λίγο σε αυτόν τον κόσμο, γιατί οι περισσότεροι γνωρίζουν μόνο την πιο «τουριστική» πλευρά. Πώς διοργανώνονται; Ποια είναι τα «πρέπει» και τα «δεν πρέπει»;
Το κρητικό γλέντι έχει άγραφους νόμους. Έχει μια τάξη, μια σειρά, με την οποία όλοι γαλουχούνται από παιδιά. Στις κοινωνικές εκδηλώσεις, όπως γάμους και βαπτίσεις, υπάρχουν όμορφες συνήθειες και κανόνες για όλους, από τον πιο στενό συγγενή μέχρι τον απλό καλεσμένο. Για παράδειγμα στα Χανιά όταν ξεκινήσει το πρώτο τραγούδι της «τάβλας» (του τραπεζιού) τα μαχαιροπήρουνα σταματούν. Είναι κάτι σαν ιεροτελεστία, να δείξεις σεβασμό στους τραγουδιστές. Το ίδιο ισχύει για τη σειρά του χορού. Δηλαδή ποια παρέα έχει σειρά να χορέψει και πώς θα ξεκινήσει ο χορός από τον γηραιότερο έως τον μικρότερο. Τα τελευταία χρόνια με την ίδρυση των συλλόγων σε κάθε χωριό υπάρχουν περισσότερες εκδηλώσεις πια. Οπότε δεν έχουμε μόνο τους Αγίους των εκκλησιών, που πανηγυρίζουμε στη διάρκεια του καλοκαιριού.

Υπάρχει αυτή η εικόνα του «ιδανικού Κρητικού» που φαίνεται να την εκπληρώνεις απόλυτα. Τι γνώμη έχεις γι’ αυτό; Πώς βιώνεις αυτή την ιδιότητα;
Πάντα μου άρεσε η ζωή στην Κρήτη και ήθελα να ζήσω έτσι. Μάθαινα και βίωνα όσα τον δυνατόν περισσότερα πράγματα για την καθημερινότητα του Κρητικού. Έτσι μου έγιναν τρόπος ζωής, η φορεσιά, οι συνήθειες, η προφορά και οι καθημερινές ασχολίες. Νιώθω περήφανος για τους ανθρώπους που γνώρισα και για τον τόπο που ζω.

Πώς έγινε η συνεργασία με τον παγκοσμίως διακεκριμένο χορογράφο Αντώνη Φωνιαδάκη στο ΚΠΙΣΝ; Τι ήταν το ιδιαίτερο για σένα σε εκείνη τη δουλειά;
Ο καταξιωμένος κρητικός Χορογράφος Αντώνης Φωνιαδάκης ήρθε σε κάποιο γλέντι μας στο ηρωικό Θέρισο Χανίων. Εκεί λοιπόν του γεννήθηκε η ιδέα της συνεργασίας. Όταν μου έγινε η πρόταση να μεταφέρω στο ΚΠΙΣΝ την ενέργεια και τον παλμό της κρητικής μουσικής, μετά χαράς δέχτηκα, χωρίς όμως να αλλάξω κάτι από αυτό που κάνω σε ένα ζωντανό γλέντι. Προσπαθήσαμε με τον Αντώνη να ταξιδέψουμε του θεατές στην Κρήτη και πιστεύω ότι η εμπειρία ήταν υπέροχη.

Προτιμάς να παίζεις στο Ηρώδειο ή στην πλατεία ενός κρητικού χωριού;
Δεν είναι εύκολο να τα συγκρίνω. Θα έλεγα ότι είναι διαφορετικό συναίσθημα το να είσαι σε ένα πανηγύρι στην Κρήτη και στη σκηνή του Ηρωδείου.  Στη μία περίπτωση είσαι στο ίδιο το νησί με την ενέργεια που έχει, ενώ στην άλλη έχεις την ευθύνη να μεταφέρεις την Κρήτη μέσα σε έναν άλλο, πολύ ξεχωριστό τόπο.

Τι θα δούμε στο Θέατρο Βράχων στις 4 Σεπτεμβρίου;
Έχω επιλέξει τραγούδια από τις εφτά προσωπικές μου δισκογραφικές δουλειές και διαχρονικά τραγούδια παλαιών και σύγχρονων κρητικών  καλλιτεχνών. Θα ερμηνεύσει οκταμελής ορχήστρα, μια παρέα Ριζιτών τραγουδιστών από την Κρήτη και θα χορέψει ο όμιλος Κουρήτες.

Ο τίτλος του προγράμματος στο Θέατρο Βράχων είναι «Κρήτη, μητέρα τσ’ αρχοντιάς». Πώς θα το εξηγούσες; Τι αποτελεί την κρητική αρχοντιά;
Η Αρχοντιά της Κρήτης είναι το τοπίο και οι άνθρωποί της, τα φιλόξενα χωριά, οι πόλεις που τραμπαλίζονται ανάμεσα στο παραδοσιακό και το σύγχρονο, η νοστιμιά της κρητικής κουζίνας, οι λεβέντικοι  χοροί και τα συναισθήματα που γεννά η μουσική, παρέα με τη Μαντινάδα.

Τι είναι το ξεχωριστό με την Κρήτη σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα; Και ποιο είναι το κοινό στοιχείο της Κρήτης με την Ελλάδα;
Η Κρήτη είναι κομμάτι της  Ελλάδας. Αναρίθμητοι οι αγώνες έγιναν για την Ένωση. Τη φιλοξενία που υπάρχει στην Κρήτη την έχω ζήσει και στην υπόλοιπη Ελλάδα, όπως και την όρεξη για γλέντι, έτσι για «να κλέψουμε μια του Χάρου», όπως λέμε στην Κρήτη. Και η λέξη φιλότιμο που δεν υπάρχει σε άλλη γλώσσα στο κόσμο, καλά κρατάει και στην Κρήτη και σε όλη την Ελλάδα.

Στο Θέατρο Βράχων θα βγούνε και ρακές;
Για να κρατάμε και όλα αυτά που αναφέραμε, θέλουμε στην είσοδο του Θεάτρου Βράχων να υπάρχει ένα μικρό κέρασμα με κρητικό κρασί και κρητικό γλύκισμα! Καλή αντάμωση, λοιπόν!

INFO
Θέατρο Βράχων, Τετάρτη 4/9, ώρα 21:00. Εισιτήρια: €10-12