Ένας δημιουργός από τον Λίβανο και επτά μουσικοί από την Ελλάδα και την Ιταλία καταπιάνονται με το «Έπος του Γκιλγκαμές», στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.
Ένας δημιουργός από τον Λίβανο και επτά μουσικοί από την Ελλάδα και την Ιταλία έρχονται στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης, στις 19 και 20 Απριλίου, για να ζωντανέψουν χωρίς φωνές αλλά με ήχους και εικόνες ένα κείμενο αρχαιότερο από τα ομηρικά, ένα έργο μοναδικά επίκαιρο: το Έπος του Γκιλγκαμές. Η Athens Voice μιλά με τον Λιβανέζο συνθέτη και εικαστικό Ζαντ Μούλτακα, δημιουργό της πρωτοποριακής όπερας «Το Έπος του Γκιλγκαμές/Το πάθος του Ενκιντού», που παρουσιάστηκε λίγες μέρες πριν στο Le Lieu Unique της Ναντ, στο πλαίσιο της «Αθηναϊκής Άνοιξης».
Το έπος του Γκιλγκαμές είναι ένα από τα παλαιότερα σωζόμενα κείμενα της ανθρωπότητας. Τι σας ώθησε να το επιλέξετε; Πιστεύετε ότι οι περιπέτειες των ηρώων του, του Γκιλγκαμές και του Ενκιντού, αντικατοπτρίζουν κατά κάποιο τρόπο τις αγωνίες του σύγχρονου ανθρώπου;
Για τους Σουμέριους, η πόλη ήταν εκεί πριν καν δημιουργηθεί το νερό! Αυτό σημαίνει ότι ο πολιτισμός υπήρχε πριν τη φύση, ακόμα και πάνω από αυτήν, ένα καθοριστικό στοιχείο που πρέπει να αποκρυπτογραφήσουμε στο Έπος του Γκιλγκαμές: τα πάντα επιτρέπονται στον Άνθρωπο, είναι αυτός που ελέγχει τη φύση και όχι το αντίθετο. Είναι οι θεοί (επομένως οι άνθρωποι) που επιβάλλουν τους νόμους, ακόμα και τον θάνατο, ο οποίος δεν είναι πλέον ένα φυσικό, οργανικό θέμα αλλά γίνεται δική τους υπόθεση. Διαβάζοντας το έπος του Γκιλγκαμές, κατανοούμε την επερχόμενη καταστροφή. Κατανοούμε τον κόσμο στον οποίο ζούμε σήμερα: το 60% των ειδών του ζωικού βασιλείου έχει εξαφανιστεί, το όνειρο του ανθρώπου στις μέρες μας είναι να φυτέψει ένα τσιπάκι στα κεφάλια μας, να μοιάζουμε με μηχανή! Ο Γκιλγκαμές 4.000 χρόνια πριν, και το Google σήμερα, αναζητούν την αθανασία. Όσο για τον Ενκιντού είναι ο «άγριος» που εκπολιτίζεται και πεθαίνει από τη μανία των θεών, όπως ακριβώς η φύση μας πεθαίνει από τη μανία των ανθρώπων. Με εκπλήσσει η συνοχή αυτού του τόξου που τεντώνεται συνδέοντας τις απαρχές του πολιτισμού μας με το σήμερα. Το έπος του Γκιλγκαμές γράφτηκε στην αυγή αυτού του πολιτισμού προοιωνίζοντας πώς θα είναι το τέλος μας.
Αποκαλείτε το έπος του Γκιλγκαμές όπερα για οκτώ όργανα και τρεις οθόνες. Αντίθετα, όμως, με πολλά από τα προηγούμενα έργα σας, η ανθρώπινη φωνή απουσιάζει. Με ποιο τρόπο χρησιμοποιήσατε τα μουσικά όργανα, την παρουσία των μουσικών και τις εικόνες για να αφηγηθείτε την ιστορία;
Χρησιμοποίησα την οθόνη ως χώρο του χιλιόχρονου αυτού κειμένου. Οιχαρακτήρες μάς μιλούν σιωπηρά, ακούς τις φωνές τους, φαντάζεσαι τα πρόσωπά τους, η απουσία τους γίνεται εμμονική, η παρουσία τους ισχυρή και δυναμική, γίνονται η φωνή καθενός από εμάς, αντηχεί στο υποσυνείδητό μας. Οι μουσικοί είναι κάτοχοι μιας φανταστικής παράδοσης και στόχος μου ήταν να δουλέψω με αυτό το εξαιρετικό «υλικό», αυτό που έχουν βαθιά μες στην καρδιά τους, την πατρογονική τους κληρονομιά, κατά κάποιο τρόπο την ψυχή τους, προσπαθώντας όμως να ανοίξω ένα νέο μουσικό πεδίο. Για μένα το στοίχημα ήταν να τους αφήσω να κινηθούν και να πασχίσουν να φτάσουν σε νέους «τόπους», χωρίς να χάσουν τον πλούτο αυτού που είναι.
Αρχαϊκά κείμενα, μύθοι, γλώσσες, αποτελούν πηγή έμπνευσης στις περισσότερες δημιουργίες σας. Τι είναι αυτό που σας γοητεύει τόσο στο παρελθόν;
Ζούμε σε έναν κόσμο πολύ επιφανειακό. Έχουμε χάσει τη σύνδεσή μας με την πνευματικότητα, που δεν είναι άλλο από ένα πεδίο προβληματισμού για τη ζωή και τον θάνατο. Η πίστη σε κάτι πέρα από τα ορατά έχει αντικατασταθεί από το χρήμα και την απληστία. Οι αρχαίες πηγές είναι γεμάτες πνευματικότητα, ενέργεια, νοήματα, βάθος, δύναμη, όλα αυτά με τα οποία θα πρέπει να τροφοδοτηθούμε σήμερα.
Το Mezwej, το πειραματικό σύνολο που έχετε ιδρύσει, απαρτίζεται από μουσικούς οι οποίοι προέρχονται κυρίως από χώρες της Μεσογείου. Στο έπος του Γκιλγαμές, για παράδειγμα, θα δούμε επί σκηνής Έλληνες και Ιταλούς μουσικούς. Πιστεύετε ότι υπάρχει ένας διακριτός «Μεσογειακός ήχος» ανεξάρτητα αν αυτός προέρχεται από το Λίβανο, την Ελλάδα, την Αίγυπτο ή την Ιταλία;
Έχει να κάνει με το πνεύμα, τη νοητική σχέση με τον χρόνο και τον χώρο. Υπάρχει μια ιδιαίτερη Μεσογειακή συγκολλητική ουσία που συνδέει τους ανθρώπους που γεννήθηκαν στην περιοχή αυτή.
Ζαντ Μούλτακα
Για τους περισσότερους από εμάς, η σύγχρονη μουσική του 20ού αιώνα και οι παραδοσιακοί ήχοι μοιάζουν να είναι δύο κόσμοι αταίριαστοι. Το ίδιο και οι μουσικές γλώσσες Δύσης και Ανατολής. Εσείς, ωστόσο, με τις δημιουργίες σας, κατορθώνετε τη σύγκλιση. Αυτό το «fusion» είναι κατά τη γνώμη σας μια προσωπική καλλιτεχνική διαδρομή ή αντικατοπτρίζει μια ανάγκη για διεύρυνση της οπτικής πάνω στη δημιουργία, μια ανάγκη για «ανοιχτά σύνορα» στη μουσική;
Πιστεύω πως είναι κάτι γενικότερο, μια επιθυμία να ανακαλύψουμε νέους χώρους έκφρασης και νέες πρακτικές. Θα πρέπει πάντα να κινούμαστε από μέσα προς τα έξω, να θέτουμε εκ των έσω ερωτήματα. Το fusion θα πρέπει να είναι εσωτερική ανάγκη, όχι προσποίηση.
Τα residencies (προγράμματα φιλοξενίας καλλιτεχνών) αποτελούν συχνά σημείο εκκίνησης για τα καλλιτεχνικά σας projects. Γιατί επιλέγετε να εργάζεστε σε μια ξένη πόλη ή χώρα, για παράδειγμα στην Ελλάδα;
Το Ίδρυμα Ωνάση μου πρόσφερε αφενός μια εκπληκτική ευκαιρία να δουλέψω με απίστευτους έλληνες μουσικούς, αφετέρου δε εκπλήρωσε ένα όνειρό μου, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι αρχαιοελληνικές τραγωδίες, ιδιαίτερα ο Αισχύλος, έχουν σταθεί για μένα σημαντική πηγή έμπνευσης.
Για περισσότερα από 25 χρόνια, πειραματίζεστε με τους ήχους, εξερευνάτε τα όρια της μουσικής, γράφετε μουσικά έργα, δίνετε masterclasses, σκηνοθετείτε τις όπερές σας, αναλαμβάνετε σημαντικά projects και συγχρόνως έχετε ισχυρή παρουσία ως visual artist σε μεγάλες εκθέσεις στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Ποια είναι η κινητήρια δύναμη πίσω από αυτή την πολύπλευρη καλλιτεχνική έκφραση. Είναι μια εσωτερική ανάγκη για διαρκή εξέλιξη;
Αισθάνομαι σαν παιδί που ανακαλύπτει νέα πράγματα κάθε μέρα και παντού. Αισθάνομαι σαν μια λεπτή μεμβράνη που δονείται με το κάθετι: με τα χρώματα, τους ήχους, τις εικόνες, τις γεύσεις, την ομορφιά, την ασχήμια, τη γλύκα, την πικράδα… Θέλω να πειραματίζομαι, να προσπαθώ να κατανοήσω κάτι και στη συνέχεια να το μοιραστώ με τους άλλους, με όποιον τρόπο μπορώ καλύτερα…
Μιλήσαμε με τον τραγουδοποιό, μουσικό παραγωγό και γιατρό, Βασίλη Παπαζώτο, για τις πετυχημένες διασκευές στο project Μουσικό Μπαλκόνι και την αγάπη του για τη μουσική και ιατρική
20°
