Ο Σωκράτης Μάλαμας μιλά για όλα

Toν συνάντησα στη Βύνη, απέναντι από τον κλειστό πλέον Φελλό όπου είχαμε μιλήσει την τελευταία φορά. Στον πεζόδρομο της Δράκου στο Κουκάκι. Έρχεται κατευθείαν από τις ετοιμασίες για το νέο του δίσκο που θα συνεχιστούν το επόμενο πρωί. Παράλληλα με τις πρόβες για τη σειρά εμφανίσεων στην Άνοδο. Πριν από λίγους μήνες αποχαιρέτησε το μεγάλο του γιο που αποφάσισε να μεταναστεύσει στον Καναδά. Μιλάμε για την κοινωνικοπολιτική κατάσταση στην ίδια βάση που συζητούσαμε πριν από επτά χρόνια. Το μύθο της ψευδοευμάρειας, το σκοτάδι που ζούμε, τη μαχαιριά που έφτασε στην καρδιά όλων μας και τα ψέματα που λέμε όλοι στον εαυτό μας. Απαντά συνεχώς με ερωτήσεις που θέτει στον εαυτό του, σε μένα, σε όλους μας.

Τι ετοιμάζεις για το νέο σου δίσκο;

Aυτό που κάνουμε πάντα, μόνο λίγο πιο συμμαζεμένα, γιατί είναι κάτι εξαιρετικά ενεργοβόρο και πολυέξοδο. Το να αναλαμβάνεις όλα τα έξοδα και τις ευθύνες είναι κάτι που καίει. Έτσι, είμαστε και απόλυτα υπεύθυνοι για το τελικό αποτέλεσμα. Αυτή τη στιγμή γράφω μόνος μου τη δομή των τραγουδιών. Μετά θα μπουν οι μουσικοί μου.

Πού πάνε μουσικά τα τραγούδια;

Είμαι η απλούστερη μορφή επιθυμιών γύρω από τα μουσικά. Κάνω αυτό που ξέρω να κάνω. Τραγούδια λαϊκά, μπαλάντες, μας ξεφεύγουν και κάποιες ροκοειδείς αιχμές που δεν μπορώ να αποφύγω. Ό,τι σε συνιστά αυτό καθρεφτίζεις. Καθόμουν σήμερα και άκουγα το υλικό και είπα, κοίταξε, είναι σαν σκαλινό σχήμα, δεν έχει την απόλυτη συμμετρία μιας πρότασης. Αυτό δεν είμαστε σε τελική ανάλυση; Όταν πίνουμε καφέ, ακούμε εγγλέζικη ποπ, το βράδυ στα μπαρ ακούμε από αρχαίο ροκ μέχρι σύγχρονα πράγματα, πηγαίνουμε σε συναυλίες τζαζ σχημάτων, «ξεπέφτουμε» καμιά φορά, ακούμε ορχήστρες κλασικής μουσικής (γέλια). Όλη μέρα τυχάρπαστα τραγούδια στο ραδιόφωνο, ό,τι επιλέγει η ραδιοφωνική συνείδηση. Σαν ένας αμφορέας με πολύχρωμα ερεθίσματα.

Στιχουργικά έχεις πολιτικό στίχο λόγων των ημερών;

Δεν θέλω να περπατώ στο τώρα. Είχα διαβάσει κάποτε μια δήλωση του Γιαννούλη Χαλεπά που είχε δώσει μια συνέντευξη το 1938, μάλλον σε ένα αγγλικό συνεργείο. Τον είχαν ρωτήσει τη γνώμη του για τον Χίτλερ. Καθόταν σκεπτικός και τους ρώτησε: «Είναι γλύπτης;». Τόσο έξω από τα πράγματα ήταν. Μου φάνηκε εξαγνιστική η δήλωσή του. Κατανοώ ότι σήμερα πρέπει να ξέρεις τι συμβαίνει. Δεν μπορείς να βλέπεις τον άλλο στο δρόμο και να μην ξέρεις τι συμβαίνει, παρ’ όλα αυτά ζηλεύω τον Γιαννούλη για αυτό που είπε.

Πώς αισθάνθηκες όταν καλύφθηκε όλη η σκηνή με το πανό στη Νέα Σμύρνη;

Θλιβερά. Οι μουσικοί μου ενοχλήθηκαν περισσότερο από μένα. Εγώ τουλάχιστον έχω και παιδιά στην ηλικία των ανθρώπων που κόλλησαν τα ένσημα της επανάστασης και κάπως μπορώ να κοιτάξω με άλλο βλέμμα τέτοιου είδους δράσεις. Οι μουσικοί μου ασθένησαν. Αν σκεφτείς τι περνάμε σήμερα και μετρήσεις τον κοινωνικό πόνο που βρέχει το σπίτι όλων μας, τότε μπορώ να δικαιολογήσω πολλές δράσεις, ακόμη και την υπέρβαση της ανοησίας. Τη βία δεν μπορώ να δικαιολογήσω γιατί θα πρέπει να υπάρχει συγκράτηση εκ μέρους όλων. Κάτι πρέπει να γίνει. Δεν θέλω να ασχολούμαι με αυτό.

Για το δίπολο της ακροδεξιάς και της αριστερής βίας τι σκέφτεσαι;

Αυτά είναι τα άθλια παιχνίδια που παίζει η κομματικοποιημενη ζωή μας. Κάθε κόμμα θέλει αυτή τη στιγμή να κερδίσει τα οφέλη ενός ποσοστού που έχει διαφύγει από το ακραίο δεξιό μόρφωμα. Έχουν ξαναπαιχτεί αυτές οι συμπεριφορές. Έχουμε παίξει με τη φωτιά και έχουμε καεί. Δεν θα ήταν καλό να υπάρξει μια συνεννόηση απέναντι στα ζητήματα που μας αφορούν όλους; Δεν κερδίζει κανείς θάβοντας τους άλλους. Δεν κερδίζονται έτσι οι μάχες.

Μόνη άμυνα η αλληλεγγύη;

Το μόνο που μας έχει μείνει. Αλλά ζούμε σε ένα σκοτεινό πηγάδι που κανείς δεν βλέπει κανέναν. Είμαστε μολυσμένοι από το μικρόβιο της διαφοράς.

Με ποια έννοια;

Μέσα από τη λατρεία της ατομικότητας έχουμε μάθει εμείς να είμαστε καλά και να πάει να πνιγεί εκείνο εκεί έξω. Θα πρέπει να μάθουμε ότι εκείνο εκεί έξω είναι πολύ μέσα μας. Ακόμη και οι ιερείς μιλούν για κάποια αδελφοσύνη, μια ενιαία εκδήλωση ζωτική. Μήπως αυτή η διαπίστωση πρέπει να περάσει μέσα στην παιδεία; Ως πότε θα διδασκόμαστε ένα άκρατο μίσος απέναντι στους γειτόνους μας; Tι θα κάνουμε με την ιστορία μας; Δεν είμαστε κάστες της Kαμόρα στη Σικελία. Είμαστε λαοί με λάθη τραγικά που στοίχισαν τη ζωή εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων κι από εδώ κι από εκεί. Δεν ξέρω. Αναρωτιέμαι διαρκώς. Υπάρχει η ανάγκη της αλληλοβοήθειας χωρίς πανικό και χωρίς να επιτρέπουμε να επαναλαμβάνονται τα τραγικά λάθη κι αυτά τα φρικτά εγκλήματα μέσα στα πόδια μας. Επιτρέπεται μέσα σε μια γειτονιά όπως το Κερατσίνι μια ομάδα ανθρώπων να σφαγιάζουν ένα παιδί που το μόνο που έκανε ήταν να τραγουδά αυτό που ήθελε να πει; Επιτρέπεται η συνείδησή μας, η ύπαρξή μας, να υπόκειται σε τέτοια μαχαιρώματα; Εμείς μαχαιρωθήκαμε. Ακόμη δεν θέλουμε να το καταλάβουμε, αλλά στη δική μας καρδιά έφτασε αυτό το μαχαίρι.

Ήταν απαραίτητη θυσία για να ασχοληθεί η δεξιά με…

Με τη δεξιά της; Δεν τα ξέραμε τόσο καιρό αυτά; Με ενοχλεί η στάση κάποιων ανθρώπων που λένε, έτσι καταλαβαίνουμε, έτσι πράττουμε και εντείνουμε με την παρουσία μας τη δύναμη αυτής της κατεύθυνσης. Η δύναμη αυτή λέγεται ευθεία επίθεση απέναντι στο σύνολο. Οι συνάνθρωποί μας πρέπει να το σκεφτούν σοβαρά, τώρα, όχι μετά από ένα δευτερόλεπτο. Τώρα. Αργότερα δεν υπάρχει. Όχι άλλα παιχνίδια με το αίμα μας.

Πώς φτάσαμε σε αυτή την άνοδο της ΧΑ;

Noμίζουν πως ψηφίζουν ένα εθνικοσοσιαλιστικό πακέτο και δεν ξέρουν τι τους έρχεται στο μέλλον. Τι να πούμε για αυτούς που αρνούνται το Ολοκαύτωμα; Λες και είμαστε όλοι ανιστόρητοι και εκείνοι βρήκαν το βιβλίο της αλήθειας, βρήκαν το μέλι της αλήθειας γιατί τους αρέσει να χαϊδεύουν τον κώλο τους. Δεν έχουν καμία ευθύνη για τα πράγματα. Ας ξέρει ο καθένας ότι όταν απλώνει το χέρι του και ρίχνει ένα χαρτί σε μια κάλπη είναι απολύτως υπεύθυνος για αυτό που επέλεξε. Διακηρύσσουν ότι η κατάσταση είναι προδοσία εκ μέρους των πολιτικών και των επιχειρηματιών. Σαν να σου λένε ότι εσύ δεν φταις σε τίποτε, είσαι ένα αγγελούδι αθώο και ξαφνικά είδαμε να σε κυριεύει το σκοτάδι και ήρθαμε να σε προστατεύσουμε. Μας προσφέρουν έναν καινούργιο μύθο που κυριολεκτικά περιγράφει το απόλυτο σκότος. Η απάντηση του Γιάννη Αγγελάκα στο σύνθημα του κόσμου στον Βύρωνα για τη βία είναι η πιο σοβαρή και αντρική κουβέντα που έχω ακούσει εδώ και χρόνια.

Τι φταίει; Το αξιακό σύστημα; H ψευδαίσθηση της ευμάρειας;

Είμαι πεπεισμένος ότι αν τα οράματα, οι σκέψεις, τα όνειρα, οι σκέψεις, οι προθέσεις ενός κοινωνικού συνόλου δεν αναταχθούν σε κάτι υψηλότερο, η ύλη δεν έρχεται προς το μέρος μας. Χρεοκοπήσαμε μέσα μας σαν όντα που έπαψαν να ονειρεύονται. Γιατί τους προσφέρθηκε ένα κομμάτι ψωμί επιπλέον, που δεν το χρειάζονταν κιόλας. Το πετούσαν. Κι έτσι οι ακραίες φωνές αποφάσισαν με πυγμή και μεγάλο ανδρισμό, κυκλοφορώντας σαν όρθια χοιρινά, να εκπροσωπήσουν την τιμή του έθνους, της πατρίδας, της θρησκείας, της οικογένειας. Πού μπορώ να ξεράσω;

Εκμεταλλεύτηκαν την απαξίωση των πολιτικών και την ανυπομονησία των πολιτών για την πιο γρήγορη και εύκολη λύση, τώρα;

Είναι και θέμα παιδείας. Και όχι μόνο στα σχολεία, στις σχέσεις μεταξύ μας, μέσα στις οικογένειες, στη νεολαία, στις παγιωμένες απόψεις των μεγαλύτερων που δεν λένε να ξεκουνηθούν από πουθενά.

Μπορεί η νεολαία να αλλάξει τις πεποιθήσεις της;

Αναρωτιέμαι κι εγώ. Mε τα μέσα εξημέρωσης και χειραγώγησης θα προλάβει να δομήσει ένα καθαρό νέο εαυτό ή θα επαναλάβει ένα συνονθύλευμα παλιών δανείων, δράσεων, σκέψεων και προθέσεων που δεν έχουν καμία σχέση με την ανθρώπινη ιδιότητα. Μιλώ με τον μικρό μου γιο, γιατί ο μεγάλος είναι στον Καναδά, ξενιτεύτηκε για να μπορέσει να ζήσει.

Πότε έφυγε;

Έχει τέσσερις μήνες. Τελείωσε θεατρολογία στη Θεσσαλονίκη, δούλευε λίγο ως ηθοποιός, λίγο ως μουσικός, ως σερβιτόρος, βγάζοντας 20 ευρώ σε 10 ώρες. Δεν άντεχε. Έφυγε κι αυτός. Αυτό το παράδοξο έργο που συμπαρασύρει τους πάντες πήρε και τα παιδιά μου. Δεν είμαι καλά. Δεν αισθάνομαι καλά. Δεν μπορώ να είμαι τρυφερός απέναντι στις πεποιθήσεις τέτοιου είδους. Για αυτό εξαγριώνομαι. Χάνω τα πάντα γύρω μου. Τραγουδώ την «Αμερική» του Θανάση και δεν μου φτάνει η αναπνοή να τελειώσω το τραγούδι. Σε αυτή την περίοδο αναγκάστηκα να φάω και αυτό στα μούτρα.

Να αποχαιρετήσεις το παιδί σου στο αεροδρόμιο…

Nαι. Και αυτό δεν το ήθελα. Ξέρω ότι το περνούν χιλιάδες Έλληνες αυτή τη στιγμή. Κάποιοι χάνουν τους γονείς τους. Φεύγουμε μακριά ο ένας από τον άλλο.

Οι γονείς σου;

Ήταν βαριά εργαζόμενοι άνθρωποι. Mέχρι δακρύων. Ακόμη και σήμερα. Ήταν αριστερής κλίσεως οικογένεια, με εμμονή στο ΚΚΕ. Εκείνη την περίοδο οι αριστεροί ήταν μελλοθάνατοι.

Τα τάγματα εφόδου υπήρχαν και τότε. Τι έγινε στη συναυλία στις Σκουριές; Γιατί δεν ακούστηκε τίποτε;

Ένα παράδοξο, ένα οξύμωρο πράγμα. Έγινε στις 5 Οκτωβρίου. Ήταν ο Παυλίδης, η ορχήστρα του Θανάση που δεν ήρθε γιατί αρρώστησε, εγώ, οι Χαΐνηδες, ο Αλκίνοος… Στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη. Καταγεγραμμένα εισιτήρια 32.000, πάνω από 40 χιλιάδες άνθρωποι, εξαιρετική συναυλία και τα κανάλια δεν είπαν τίποτε, ή μάλλον το ΜEGA, που το ενδιέφερε, είπε ότι είχε 2 χιλιάδες εισιτήρια. Με βάζει σε κάποιες σκέψεις. Πρέπει να αποφασίσουμε ξανά. Ποιος λέει τι, σε ποιους; Τα κανάλια ως επιχειρήσεις έχουν ένα συμφέρον να μην προβάλλουν ποτέ ένα λόγο ο οποίος αντίκειται σε μια επικρατούσα αντίληψη, ότι, αφού αποφασίστηκε να δοθούν τα ορυχεία εκεί που δόθηκαν, θα κάνετε τη δουλειά σας και θα βγάλετε το σκασμό.

Δεν πρόκειται δηλαδή για μια μειοψηφία που αντιδρά;

Είμαι έτοιμος να σου υπογράψω ένα χαρτί που θα λέει ότι κανένας Χαλκιδικιώτης πέρα από 2-3 χιλιάδες στις 150 χιλιάδες δεν αποδέχεται τη λειτουργία αυτού του μιάσματος. Κι όμως αυτό το έγκλημα έχει περάσει.

Τι μου έλεγες για το μικρό σου γιο;

Όταν συζητάμε, είναι 12 ετών, να μεν ακούει και λέει την άποψή του, αλλά βλέπω μερικές φορές να έχει παρεισφρήσει στο εντός του η πεποίθηση ενός τηλεοπτικού ανθρώπου. Που δανείζεται από τις παραστάσεις στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο, και σκέφτομαι ότι πρέπει να είμαι σε μεγαλύτερη ετοιμότητα για να έχει μια δεύτερη οπτική στα πράγματα.

Τι σχολείο ήταν η νύχτα που έχεις ζήσει όλα αυτά τα χρόνια πριν γράψεις τα δικά σου τραγούδια;

Γεννήθηκα μες στα σκυλάδικα. Έζησα μες στα σκυλάδικα. 20 χρόνια από τη ζωή μου τα πέρασα παίζοντας και τραγουδώντας ό,τι δεν μπορεί να φανταστεί κανένας. Μην έρχονται τώρα οι μαθήτριες της τέχνης να μου κάνουν υποδείξεις. Ζω 56 χρόνια και τα 50 τα έχω περάσει νύχτα. Για 18 χρόνια, πριν ξεκινήσω με τα δικά μου πράγματα, δούλευα στα μεγάλα και στα μικρά μαγαζιά. Σε σκυλάδικα, σε γαβγάδικα, σε καταγώγια, σε τεκέδες, τα τρομερά και τα φοβερά. Είδα αυτό που απέφυγα. Ο τρόπος με τον οποίο προσφέρεται η διασκέδαση αυτή δεν μου έκανε. Μου άρεσαν οι μουσικοί, οι τραγουδιστές, οι τραγουδίστριες. Είχαν ένα νταλκά άνευ προηγούμενου. Είχαμε τις ίδιες αγωνίες, την ίδια λαχτάρα. Για ένα μεροκάματο. Οι χώροι δεν πρέπει να μπαίνουν στο στόχαστρο.

Τι είναι ακριβώς το σκυλάδικο;

Ζήτημα αντίληψης είναι το σκυλάδικο. Παραφθορά. Αποφυγή. Aν μπορείς να ξεχάσεις το λυσσασμένο σκυλί της ανάγκης σου για λίγες ώρες, αυτό είναι διαφυγή ή διασκέδαση. Μερικές φορές υπάρχει μεγαλύτερη συναίνεση. Όταν, για παράδειγμα, σε μια συναυλία ακούγεται ένα τραγούδι του Λοΐζου, που τραγουδά ο κόσμος από κάτω απλά, ήρεμα, αυτό λέγεται συναίνεση. Αξιοζήλευτες εκφάνσεις του συνόλου που δεν τις έχουμε χάσει αλλά προσπαθούν λυσσαλέα να τις ξεχάσουμε. Όταν τα παιδιά τραγουδούν στεντόρεια «Aμα δεν είναι όπως τα θες δεν έχεις λόγους κι αφορμές, δεν κάνεις βήμα», ξέρεις πολύ καλά πως δεν μιλά για το βρακάκι της γκομενίτσας. Αυτή η αίσθηση δεν χάνεται. Και δεν θα ήθελα να τη χάσουμε ποτέ.

Υπάρχει τρόπος διαφυγής από την κρίση;

Aς ξεχάσουμε το παρελθόν. Να δημιουργήσουμε μια γέφυρα, γρήγορα, στο τώρα. Από το παρελθοντολογικό μας προγραμματισμό σε αυτή τη στιγμή. Ας ονειρευτούμε το μέλλον μας με έναν άλλο τρόπο. Όχι με την καρικατούρα των υποσχέσεων. Ας επιλέξουμε να ονειρευτούμε το δρόμο που θέλουμε να περπατήσουμε. Δεν μπορούμε σε κάθε βήμα να σκοντάφτουμε…

Info: Άνοδος Live Stage, Πειραιώς 183 & Πάλλαντος 38, 210 3468100. Κάθε Σάββατο από 2/11