Η συνθέτρια Γεωργία Σπυροπούλου σπούδασε σύνθεση και ηλεκτροακουστική μουσική στο Παρίσι με τον Philippe Leroux, ανάλυση φόρμας με τον Michaël Lévinas, σύνθεση και μουσική τεχνολογία στο IRCAM, ενώ φοίτησε επίσης στη Σχολή Ανωτάτων Σπουδών στις Κοινωνικές Επιστήμες (EHESS). Το 2017-18 δίδαξε σύνθεση στο Πανεπιστήμιο McGill του Μόντρεαλ, στην Έδρα Διακεκριμένου Επισκέπτη Καθηγητή, και είχε τη διεύθυνση του Στούντιο Ψηφιακής Σύνθεσης. Το έργο της Εror (The Pianist), μια ανάθεση και παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, σε συμπαραγωγή με το IRCAM – CENTRE POMPIDOU της Γαλλίας,παρουσιάζεται σε παγκόσμια πρώτη στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης, στις 22 και 23 Φεβρουαρίου.
Υπάρχει τυχαίο στη μουσική; Mπορεί ένα λάθος να είναι η αφετηρία για ένα νέο έργο;
Ίσως τυχαίο μπορούμε να αποκαλέσουμε μια ανακάλυψη, ένα εύρημα, το οποίο δεν είχαμε προβλέψει να υπάρχει στο μουσικό υλικό. Αυτή η ανακάλυψη είναι συχνά αποτέλεσμα της δημιουργικής διαδικασίας. Ωστόσο καμιά φορά μπορεί να εμφανιστεί ένα τυχαίο «εξωγενές», για παράδειγμα ένας εξωτερικός ήχος που δεν θα μπορούσα να έχω προβλέψει. Μερικές φορές μπορεί να χρησιμοποιήσω αυτό το ξένο σώμα μέσα στη σύνθεση, αν κάτι τέτοιο μπορεί να δημιουργήσει μουσικό νόημα, τυχαίο μεν αλλά με μια μουσική ή και συντακτική συνέπεια. Στην πληροφορική το τυχαίο δεν ειναι ακριβώς τυχαίο γιατί πρόκειται για μια συγκεκριμένη σειρά αριθμών, για μια σειρά απο 0 και 1 την οποία μπορούμε να ανιχνεύσουμε. Στην πληροφορική το λάθος είναι κάτι δύσκολο να επιτευχθεί γιατί ο υπολογιστής και τα προγράμματα είναι φτιαγμένα για να αποκλείουν το λάθος. Ωστόσo υπάρχουν φορές που προκύπτουν λάθη, είτε τυχαία είτε ηθελημένα, και έχει ενδιαφέρον να ενσωματωθούν στη σύνθεση. Πολλές φορές επιλέγω να παρεκκλίνω ηθελημένα από το δεδομένο.
Έχετε εστιάσει σε προηγούμενα έργα σας στην προφορικότητα και την ελληνική παράδοση. Τι σας εμπνέει στη φωνή και τις τεχνικές της;
Η ανθρώπινη φωνή είναι ένα πολύ πλούσιο πεδίο όπου μπορεί κανείς να δουλέψει με πολλά και διαφορετικά υλικά. Η φωνή είναι ο ήχος που αναγνωρίζεται ευκολότερα, είναι ο μόνος ήχος του σώματος που ακούμε και που μέσα στη μοναδικότητα του μας διαφοροποιεί. Για τον συνθέτη είναι σίγουρα πολύ λιγότερο ελεγξιμη από ένα μουσικό όργανο, η φωνή ξεφεύγει συνέχεια. Αυτό που με ενδιαφέρει στη φωνή είναι τόσο τα ηχοχρώματα όσο και οι διαφορετικές εκφράσεις της, σε διαφορετικούς λαούς και εποχές για παράδειγμα. Οι φωνητικές τεχνικές στις παραδοσιακές κοινωνίες,στη μουσική ή στην καθημερινότητα, έχουν έναν λειτουργικό ρόλο γιατίσυνδέονται για παράδειγμα με την ενθάρρυνση σε μια ομαδική εργασία, με το παιχνίδι, ή με έναν ρόλο, μια μίμηση, στα πλαίσια μιας τελετουργίας ή μιας παράστασης. Θα σας αναφέρω μόνο 2-3 παραδείγματα όπως το φωνητικό παιχνίδι των Εσκιμώων, τις ονοματοποιίες των μουσικών του γιαπωνέζικου Gagaku και τις ομαδικές φωνητικές μάσκες της Αφρικής. Πάνω σε πολλές από αυτές τις τεχνικές δούλεψαν τραγουδιστές, αυτοσχεδιαστές και συνθέτες, όπως ο Δημήτριος Στράτος, η Meredith Monk, ο John Cage, o Giacinto Scelsi, για να αναφέρω μόνο λίγους. Όλη αυτή η έρευνα που έχει γίνει στην ανθρώπινη φωνή, είτε από μουσικούς είτε από ερευνητές, χρειάζεται να συνεχιστεί με νέα μέσα, σύγχρονους ερμηνευτές και να δώσει καινούργια έργα. Οι παραπάνω επιρροές που ανέφερα μαζί με την ελληνική διάσταση της φωνής και μουσικής, πχ. το τελετουργικό μοιρολόι της Μάνης ή η μουσική των Αναστεναριών, είχαν αντίκτυπο σε έργα μου όπως το Klama, οι Βάκχες, και άλλα. Πολλές από αυτές τις τεχνικές που ανέλυσα και δούλεψα με τους ερμηνευτές άλλαξαν και προσαρμόστηκαν στις διάφορες ανάγκες των έργων. Αυτό που με ενδιαφέρει δεν είναι η ακριβής μίμηση γιατί η μίμηση αναγνωρίζεται και εξαντλείται πολύ γρήγορα, και δεύτερον είναι σχεδόν πάντα κατώτερη του πρωτοτύπου. Η μίμηση σε αυτή την περίπτωση είναι ένα πολύ καλό εργαλείο μάθησης αλλά η αναπαραγωγή είναι φτωχή. Αν πάρουμε για παράδειγμα τη χαρακτηριστική φωνή του Μάρκου Βαμβακάρη και την απομίμηση της βλέπουμε αμέσως πως η απομίμηση εκπνέει πολύ γρήγορα κι αυτό που μένει είναι περισσότερο μια «καρικατούρα» φωνής παρά μια ζωντανή φωνή «εν δράσει». Όσο για την προφορικότητα είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο. Η προφορικότητα αφορά τόσο την μετάδοση με το στόμα όσο και την πρόσληψη από το αυτί. Η προφορικότητα υπάρχει ακόμη και σε μια παρτιτούρα με όλα τα σημεία αυστηρά καθορισμένα. Χωρίς την προφορική παράδοση, τη μετάδοση της μουσικής είναι ανέφικτη. Και στην περίπτωση αυτή προφορική μετάδοση μπορεί να υπάρχει και μέσα από τη διδασκαλία αλλά και μέσα από την ηχογράφηση, την οριστική εγγραφή μιας ερμηνείας σε ένα μέσο.
Ποια είναι η σχέση σας με την Αθήνα;
Η Αθήνα είναι μια απο τις πιο ενδιαφέρουσες πόλεις αυτή τη στιγμή. Έχει πολύ δυνατή «ενέργεια» μέσα από τις αντιθέσεις της και τις αντιφάσεις της. Έχει επίσης πανέμορφες παράξενες «γωνιές», αλλά και απρόβλεπτες καταστάσεις. Είναι μια πόλη με εκπλήξεις. Ωστόσο είναι ταυτόχρονα μια απίστευτα δύσκολη πόλη για να ζήσει και να δουλέψει κανείς. Αυτό ισχύει και για τους Αθηναίους βέβαια, όχι μόνο για μένα. Η καθημερινότητα μπορεί να γίνει γρήγορα κόλαση!
Τον τελευταίο χρόνο μοιράζω το χρόνο μου μεταξύ Παρισιού και Αθήνας. Έζησα από πολύ κοντά την κρίση, που στην Αθήνα ως πρωτεύουσα έδειξε το πραγματικό της πρόσωπο. Η πόλη άλλαξε πολύ, γέμισε με άστεγους και ανθρώπους στα όρια της ακραίας φτώχειας κάτι που δεν υπήρχε πριν. Κάτι που πάντα μου άρεσε στην Αθήνα είναι ότι, επειδή έχει κτιστεί άτακτα στο μεγαλύτερο μέρος της, τα ταξικά όρια όπως εκφράζονται μέσα από την αρχιτεκτονική της πόλης είναι καμιά φορά τελείως ασαφή. Έχω πολύ καλές φίλες και φίλους και προσπαθώ να διατηρήσω αυτές τις πολύτιμες σχέσεις.
Πώς συνομιλεί το έργο με την πόλη ή μάλλον με την έρημη πόλη σε ένα post-apocalyptic σκηνικό;
Η άδεια πόλη είναι γεμάτη από ήχους και φωνές που εκφράζει με τη μουσική ο πιανίστας, τα ηλεκτρονικά ακόμη και το βίντεο. Στους τοίχους της πόλης οι άνθρωποι έχουν μείνει σκιές στους τοίχους, αλλά οι σκιές αυτές είναι χρωματιστές και αλλάζουν μορφές. Δεν πρόκειται για ένα post-apocalyptic σκηνικό γιατί ένα τέτοιο σκηνικό μιλάει για το έσχατο τέλος. Προτίμησα να μιλήσω μέσα από το Eror για μια πόλη σε κομμάτια που έχει όμως τη δυνατότητα να ξαναγεννηθεί. Και ξαναγεννιέται μέσα από τη δράση και πάνω σε ασταθές έδαφος. Στους Πέρσες του Αισχύλου η πόλη σώζεται αφού εγκαταλείπεται, και σώζεται πάνω στο πιο ασταθές «έδαφος» που υπάρχει, τη θάλασσα.
Παντού γύρω μας υπάρχει μουσική. Από τους ήχους των κινητών μέχρι τη βοή της μεγαλούπολης. Πώς επιδρά στους κατοίκους της και πώς μπορεί να επιδράσει στο έργο ενός δημιουργού;
Για τους κατοίκους της πόλης αλλά και για τον άνθρωπο γενικότερα η ηχορύπανση είναι καταστροφική. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος εκτίθεται συνεχώς σε πολλά, τυχαία και σχετικά μεσαίας-υψηλής συχνότητας φτωχά σήματα. Η προσοχή μας λοιπόν βρίσκεται σε συνεχή διάσπαση τόσο μέσα από τα ηχητικά όσο και από τα οπτικά σήματα. Απο τη μια τα σήματα αυτά έχουν δημιουργηθεί για να προειδοποιούν και να προφυλάσσουν. Από τη άλλη υπάρχουν τόσες πολλές παρεμβολές από άλλα σήματα, διαφημιστικά για παράδειγμα, που δημιουργούν μια κακοφωνία στην οποία μαθαίνει κανείς να προσαρμόζεται… Η κακοφωνία υπάρχει. Την αγνοούμε γιατί δημιουργούμε αυτόματα φίλτρα, αλλά ωστόσο υπάρχει και μας επηρεάζει. Το αυτί δεν μπορεί να καλυφθεί όπως το μάτι, είναι «εκτεθειμένο» από τη φύση του. Αυτό το ηχητικό «χάος» μπορεί να οδηγήσει άλλον στην κατάρρευση κι άλλον στη μέθη. Για τον δημιουργό μπορεί να αποτελέσει μουσικό και ηχητικό υλικό κάτι που όντως γίνεται στο Eror.
Σε μια έρημη πόλη από την άλλη υπάρχει νεκρική σιγή. Ποια είναι η αποτύπωσή της στο Eror;
Η σιωπή εκφράζεται περισσότερο από την «προσπάθεια» του πιανίστα να ξαναβρεί το έδαφος της πόλης. Δεν θα ήθελα να αποκαλύψω όμως την αρχή του έργου. Για την ακρίβεια πρόκειται για μια πόλη κομματιασμένη όπως σας είπα και πριν. Η σιωπές βρίσκονται είναι ανάμεσα στα κομμάτια αυτά. Επίσης η σιγή υπάρχει σε μέρη του Eror με χαρακτήρα «διαλογισμού» (meditativo) αλλά και σε μέρη όπου είτε δεν υπάρχει ήχος είτε δεν είναι αντιληπτός.
Όλα ξεκινούν από τη σιωπή;
Η σιωπή είναι πολλά πράγματα. Για τη μουσική σύνθεση είναι κάτι το απολύτως απαραίτητο ώστε η εσωτερική ακοή μέσα από την συγκέντρωση και την ηρεμία να μπορέσει να λειτουργήσει ανενόχλητη. Αυτό δεν αποκλείει βέβαια το να λειτουργεί και με παρεμβολές η ακόμη και με θόρυβο. Σιωπή είναι επίσης ο θάνατος με μια έννοια, γι’ αυτό και είναι κάτι που ο ακροατής δεν μπορεί να αντέξει. Στη σιωπή υπάρχει απαραίτητα αμηχανία, που εκφράζεται με τον βήχα, το θρόισμα ρούχων, μικροκινήσεις στα καθίσματα. Η σιωπή είναι κάτι πολύ άβολο.
Όλα λάθος;
Όλα λάθος κι αρχίζουμε από την αρχή. Αλλά δεν ξεχνάμε!
Είναι αργά για να διορθώσουμε τα λάθη του σύγχρονου πολιτισμού;
Μερικές φορές φοβάμαι πως είναι αργά να διορθωθούν τα λάθη της ανθρωπότητας συνολικότερα. Ο άνθρωπος γεννιέται χωρίς μνήμη και πρέπει να ανακαλύψει τα πράγματα από την αρχή. Σε αυτήν την πορεία τα ίδια λάθη επανέρχονται συνεχώς. Χρειάζεται λοιπόν πολύ δουλειά, πολύς κόπος, και σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο ταυτόχρονα, ώστε να μπορεί η κοινωνία ναδημιουργεί ώριμους πολίτες που δρουν για το κοινό όφελος και που σέβονται το διαφορετικό.
Πόσο χρόνο απαιτεί κάθε νέο έργο από την πρωταρχική ιδέα μέχρι την τελευταία πρόβα;
Το πόσο θα διαρκέσει η εργασία πάνω σε ένα νέο έργο εξαρτάται από το ίδιο το έργο, τη διάρκεια του, τον αριθμό των οργάνων, τα ηλεκτρονικά, εάν υπάρχουν. Σύντομα έργο, όπως ένα τριο, μπορούν να γραφτούν μέσα σε ένα με τρεις μήνες, αλλά μεγαλύτερα μπορεί να διαρκέσουν ένα χρόνο και περισσότερο. Το Eror είχε πολύ μεγάλη προετοιμασία και δουλειά. Ένα πρώτο μέρος αυτής της δουλειάςείναι η σύλληψη, η μελέτη της βιβλιογραφίας σχετικής με την πόλη, η εικονογραφία, οι φωτογραφήσεις, οι εξωτερικές ηχογραφήσεις, και ο σχεδιασμός. Όλο αυτό το μέρος το δούλεψα αποκλειστικά μόνη μου. Στη συνέχεια είναι η δουλειά με τον πιανίστα και τον βοηθό μου στα ηλεκτρονικάκαι ταυτόχρονα ηχογραφήσεις στο στούντιο και η γραφή της παρτιτούρας. Παράλληλα έγινε και η δουλειά με το βίντεο το οποίο επέβλεψα από πολύ κοντά. Το πρώτο μέρος της δουλειάς ξεκίνησε 3 χρόνια πριν και το δεύτερο 6 μήνες πριν.
Tι ακολουθεί;
Έχω διάφορα σχέδια για το άμεσο μέλλον και τα αμέσως επόμενα είναι ένα έργο για σόλο βιόλα και ηλεκτρονικά και ένα έργο βασισμένο σε μια αρχαία τραγωδία
3°
