Ο σπουδαίος συνθέτης Χοακίν Ορεγιάνα Μεχία μας μίλησε λίγο πριν την παγκόσμια πρεμιέρα του στο Μέγαρο

Αξιαγάπητος, πνευματώδης και νωχελικά δυναμικός. Στα 87 του ο Χοακίν Ορεγιάνα Μεχία παραμένει δημιουργικός, είναι παρών, κι αν κουράζεται πια γρηγορότερα και δυσκολεύεται ν’ αποχωριστεί το ακουστικό βαρηκοΐας του, εξακολουθεί να γράφει μουσική. Συνεχίζει να δημιουργεί ιδιαίτερες συνθέσεις, πειραματίζεται με τα πρωτοποριακά του εργαλεία-μουσικά όργανα και ταξιδεύει στην Ελλάδα για να παρουσιάσει σε παγκόσμια πρώτη τη «Συμφωνία από τον Τρίτο Κόσμο» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Ευτυχώς ο Μεχία έφυγε από τη Γουατεμάλα γύρω στα 40 του χρόνια, χάρη σε δύο υποτροφίες που του επέτρεψαν να εμβαθύνει και να εξελίξει τη μουσική του στο περίφημο Instituto Torcuato Di Tella στο Μπουένος Άιρες (έχουν περάσει από εκεί μεγάλοι καλλιτέχνες, όπως Ιάννης Ξενάκης, Όσκαρ Μασότα, Μάρτα Μινουχίν). Ήταν πολύ τυχερός. Δεδομένων των συνθηκών στη Λατινική Αμερική τη δεκαετία του ’60, οι πιθανότητές να εξελιχθεί μουσικά ήταν ελάχιστες. Εκείνος βέβαια, γεννήθηκε μάλλον για να αμφισβητεί τις πιθανότητες και να αναδεικνύει όσα οι περισσότεροι προτιμούν να ξεχάσουν. Επιστρέφοντας πίσω στη γενέτειρά του, αξιοποίησε τις γνώσεις και τα ερεθίσματα που του δόθηκαν και επινόησε ο ίδιος μια σειρά από στοιχειώδη μουσικά όργανα, εμπνευσμένα από τη μαρίμπα, αφρικανικής προέλευσης όργανο  ευρέως διαδεδομένο στα παραδοσιακά ακούσματα της Λατινικής Αμερικής και εθνικό όργανο της Γουατεμάλας. Τα «útiles sonoros», αποκλειστικά δικής του έμπνευσης, θυμίζουν γλυπτά και παράγουν ήχους που βοήθησαν τον συνθέτη να προσεγγίσει όσα οραματιζόταν κι «έγραφε» στο μυαλό του. Κατάφερε με το έργο του να αναδείξει τα προβλήματα του Τρίτου Κόσμου και να προβεί με την τέχνη του σε πράξεις σχεδόν πολιτικές, με κοινωνικά μηνύματα και ευαισθησίες.

 Σε συνθήκες που υπήρξαν πάντοτε δύσκολες για τους αδύναμους και μη προνομιούχους, ο Μεχία κατάφερε να μετατρέψει τις ελλείψεις σε προσόν, έγραψε μουσική ιστορία και τα ηλεκτροακουστικά έργα του μπορούν να θεωρηθούν ακόμα και ως μαρτυρία του τρόπου ζωής και των αντιξοοτήτων της Γουατεμάλας στις δεκαετίες του 60 και του 70, περιόδους ενόπλων συγκρούσεων, εμφυλίων και γενοκτονιών που έπληξαν τη χώρα για παραπάνω από 30 χρόνια.

Με αφορμή την πρόσκληση της Documenta 14, ο ιδιοφυής μουσικός, συνέθεσε τη «Συμφωνία από τον Τρίτο Κόσμο» καταγγέλλοντας τις κοινωνικές ανισότητες και της «τριτοκοσμικής γουατεμαλτέκικης κοινωνικής συνθήκης». Με στόχο να αποδώσει τον ήχο της πείνας, φέρνει στη σκηνή του Μεγάρου τα πρωτότυπα μουσικά του όργανα, ορισμένα από τα οποία σχεδίασε ειδικά για τη συναυλία αυτής της Συμφωνίας και παρουσιάζει την πρωτοποριακή, πειραματική δουλειά του μαζί με έλληνες μουσικούς.

Σε ένα διάλειμμα από τις πρόβες στη μεγάλη αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης, ο Χοακίν Ορεγιάνα Μεχία μας μίλησε για το έργο του και -αναπόφευκτα- για την πολιτική τέχνη. 

Πώς είναι η συνεργασία σας με του έλληνες μουσικούς σε αυτή την πρώτη παρουσίαση του έργου;

Είναι μία συνεργασία ανιδιοτελής, αληθινή, αυθόρμητη με πολλή ψυχή. Όλο αυτό γίνεται με πολλή στοργή και για μένα ήταν μεγάλη έκπληξη το γεγονός ότι δόθηκε αυτή η ευκαιρία.Υπάρχουν νέα και ορισμένα πολύ παλιά, όλα προέρχονται από τη μαρίμπα. Πρόκειται για μία μη συμβατική σύνθεση, επομένως ήταν απαραίτητο να επινοηθεί ένα ειδικό λεξιλόγιο, μια σειρά σχεδίων στην παρτιτούρα που να βοηθά τους μουσικούς που τα έρχονται πρώτη φορά σε επαφή μαζί τους, να τα αναγνωρίσουν. Από τη μία η πρόκληση ήταν τα σχέδια της παρτιτούρας και από την άλλη η μορφή παιξίματος που έπρεπε, επίσης, να γίνει κατανοητή. Τα σημεία των ήχων είναι σαν αυθαίρετα σύμβολα και ο μουσικός καλείται να αναγνωρίσει τον εαυτό του πάνω στο κομμάτι, ώστε να μπορέσει να το αποδώσει. Ίσως αυτό να ήταν και το πιο δύσκολο  στην όλη διαδικασία.

Πώς μεταδίδονται μουσικά αυτά τα θέματα που θέλετε να θίξετε, όπως ο ήχος της πείνας και τα προβλήματα του Τρίτου Κόσμου; Μπορεί το κοινό του Πρώτου Κόσμου να καταλάβει τα ζητήματα που εκφράζει το έργο;

Το έργο μεταδίδει εικόνες από ένα χωριό που ζει στη δυστυχία, την πείνα, τον υποσιτισμό, την παιδική θνησιμότητα, την εγκατάλειψη, την πίεση, την απόγνωση και τον πόνο. Τα έργα μου έχουν μια ιδεολογική προέκταση και αυτή η συμφωνία εκφράζει μία κοινωνική συνθήκη, την οποία η αριστοκρατία δεν αρέσκεται καθόλου να ακούει. Υπάρχουν πολλά έργα με κοινωνικό περιεχόμενο, που προβάλουν αυτή την ιδεαλιστική και ιδεολογική προσέγγιση της κατάστασης, αλλά η «Συμφωνία από τον Τρίτο Κόσμο», θα λέγαμε ότι αποτελεί την κατάληξη όλων όσων προηγήθηκαν, ένα σύνολο. Είναι μία προσπάθεια να εκφράσω τα συναισθήματά μου, γιατί υπάρχει γενικώς μεγάλη αδιαφορία.

Πώς είναι η κατάσταση που επικρατεί τώρα στη Γουατεμάλα σε σχέση με την κατάσταση που είχατε αντιμετωπίσει στο ξεκίνημά σας; Τα θέματα αυτά ενδιαφέρουν ακόμα τον κόσμο εκεί;

Στις κυρίαρχες τάξεις και την κυβέρνηση υπάρχει μεγάλη διαφθορά, η οποία συμβαίνει παράλληλα με τη δράση συμμοριών, που δημιουργούν ένα καθεστώς εκβιασμού και βίας. Στη Γουατεμάλα μιλάμε για pandillas, δηλαδή συμμορίες, ή maras, όρος που προέρχεται από τη λέξη marabunta, ένα είδος αδηφάγων μυρμηγκιών που ζουν σε τεράστιες αγέλες. Αυτά τα φαινόμενα είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής ανισότητας. Πριν από περίπου 30 χρόνια μια πολιτική αναλύτρια από τη Χιλή μου είχε πει πως αν δεν κάνει κάτι η μεσαία τάξη για ν’ αλλάξει η κατάσταση, στα επόμενα 20 χρόνια ή και νωρίτερα, θα βρεθούμε ενώπιον μίας μεγάλης κοινωνικής έκρηξης. Τελικά αυτή η έκρηξη  δε συνέβη ποτέ κι έτσι έχουμε τις συμμορίες που διαβρώνουν τον κοινωνικό ιστό, τη διαφθορά, τον εκβιασμό, φαινόμενα που εντοπίζονται ακόμα και εντός της κυβέρνησης – για παράδειγμα ο  πρώην πρωθυπουργός της Γουατεμάλας, ο στρατηγός Ότο Πέρες Μολίνα και η αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Roxana Baldetti, διέπραξαν πριν κάποια χρόνια μία μεγάλη τελωνειακή απάτη πολλών εκατομμυρίων. Η Ελλάδα είναι παράδεισος μπροστά σε αυτά που συμβαίνουν εκεί.

Γι’ αυτούς τους λόγους θα λέγατε ότι είναι ασταθής η δημοκρατία στη Λατινική Αμερική;

Με τέτοιες ανισότητες, οι φτωχοί δρουν σαν πεινασμένα ποντίκια και εκτός αυτού οι κοινωνικές συνθήκες χειροτερεύουν εάν αναλογιστεί κανείς και τις θηριωδίες που διαπράχθηκαν από τον στρατό στα χωριά, κυρίως των ιθαγενών, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Το κομμάτι που παρουσιάζουμε στο Μέγαρο Μουσικής αναφέρεται επίσης σε αυτά τα θέματα, με αφετηρία  ένα χωριό που προσπαθεί να ξεσπάσει μέσω της μουσικής.

Ήταν ανέκαθεν συνειδητή η ενασχόλησή σας με αυτά τα κοινωνικά ζητήματα;

Το 1971 συνέθεσα ένα έργο ηλεκτροακουστικό με τίτλο Humanofonía, ήταν η «Συμφωνία της Ανθρωπότητας». Στην περίπτωσή μου, το να εκφράσω με ήχους αυτή την κοινωνική κατάσταση είναι αποτέλεσμα εξωτερικών ερεθισμάτων που μετατρέπονταν σε εσωτερικά. Επομένως η θέση μου απέναντι στα πράγματα δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας μόδας, ήταν αυθεντική. Η μουσική είναι η γέφυρα μεταξύ αυτών των δύο κόσμων, του εξωτερικού και του εσωτερικού και τα έργα μου σχετίζονται προφανώς με ό,τι έχω περάσει, αλλά είναι συνάμα και καταγγελτικά με αναφορές στα κινήματα των αγωνιστών της Γουατεμάλα. Υπάρχουν, λοιπόν, έργα που θίγουν αυτά τα ζητήματα, στα οποία το μήνυμα υπερέχει της αισθητικής πλευράς και είναι πιο άμεσο. Αυτά τα έργα βαρύνονται με την αποστολή να κοινωνήσουν στον κόσμο ορισμένα κρίσιμα ζητήματα και να προκαλέσουν μια ευαισθητοποίηση, αλλά η τέχνη και κανείς καλλιτέχνης δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Όπως είχε πει κάποτε κι ο Βίνσεντ βαν Γκογκ «η δυστυχία δεν τελειώνει ποτέ».

Info: Συμφωνία από τον Τρίτο Κόσμο, 28 Ιουνίου, 21.00, Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης – Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Λ. Βασιλίσσης Σοφίας και Κόκκαλη, 210-7282333, www.megaron.gr

Συμπαραγωγή documenta 14, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Κρατική Ορχήστρα Αθηνών

Μουσική διεύθυνση: Χούλιο Σέσαρ Κάμπος Σάντος

Διεύθυνση και διδασκαλία κρουστών «útiles sonoros»: Δημήτρης Δεσύλλας

Συμμετέχουν:

Κρατική Ορχήστρα Αθηνών

Χορωδία του Δήμου Αθηναίων

Χορωδία της ΕΡΤ

Παιδική Χορωδία Ωδείου Αθηνών “Μικροί Μουσικοί”

Ορχήστρα πρωτότυπων κρουστών «útiles sonoros»

Oμάδα μουσικών παραδοσιακής μαρίμπα

*Τα πρωτότυπα μουσικά όργανα που σχεδίασε ο Ορεγιάνα ειδικά για τη συναυλία της Συμφωνίας Από τον Τρίτο Κόσμο θα εκτίθενται στο κοινό μαζί με τα άλλα έργα της έκθεσης documenta 14 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών αφού «ενεργοποιηθούν» στη σκηνή από ειδικά εκπαιδευμένους μουσικούς για τη συναυλία της 28ης Ιουνίου. Η εγκατάσταση Ηχητικά εργαλεία φιλοξενείται στο Φουαγιέ Πλατείας της Αίθουσας Χρήστος Λαμπράκης από τις 17 Ιουνίου έως τις 16 Ιουλίου (ώρες λειτουργίας 10 π.μ.-6 μ.μ.). Είσοδος ελεύθερη.