Πώς φτάσαμε από τους Beatles στα χείλη της Kylie Jenner; Και άλλες pop ιστορίες

Ο όρος «pop κουλτούρα» γίνεται ευρύτερος και πιο πολύχρωμος μέρα με τη μέρα. Ας κάνουμε ένα σύντομο αλλά συναρπαστικό ταξίδι στη σημασία των δύο αυτών λέξεων από τη ψυχεδέλεια στα χείλη της Kylie Jenner.

ΑΝΑΛΥΣΕ ΤΟ

Τι ακριβώς εννοούμε όταν αναφερόμαστε στην «pop κουλτούρα»; Ήταν πάντα δύσκολο να δoθεί ακριβής ορισμός, όχι μόνο επειδή σαν έννοια συμπεριλαμβάνει δεκάδες διαφορετικές σημασίες, αλλά κυρίως εξαιτίας των ίδιων των λέξεων που από μόνες τους σου στήνουν παγίδα. Προερχόμενη από τo αγγλοσαξονικό «popular», η λέξη-επιφώνυμα «POP» σημαίνει δημοφιλής, και σε συνδυασμό με την «κουλτούρα» περιγράφει οτιδήποτε έχει σκοπό να διασκεδάσει και καταναλώνεται σε μεγάλες ποσότητες από τις μάζες. Εφόσον όμως η κουλτούρα αλλάζει και εξελίσσεται με ραγδαίες ταχύτητες, ποιος μπορεί να πάρει τη μεγάλη ευθύνη και να χαρακτηρίσει τι είναι δημοφιλές και τι όχι; Κάτι που σήμερα «καίει», μπορεί αύριο να θεωρείται ξεπερασμένο, μπανάλ και βαρετό.

Aς πάρουμε λοιπόν το συμπέρασμα της κοινωνιολόγου Ashley Crossman ως δόγμα για τις ανάγκες του κειμένου και ας συνεχίσουμε: 

«Η pop κουλτούρα είναι η συσσώρευση κοινωνικών προιόντων, όπως η μουσική, οι τέχνες, η λογοτεχνία, η μόδα, ο χορός, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τα βιντεοπαιχνίδια, που ικανοποιούν τις ανάγκες ψυχαγωγίας του δυτικου κόσμου. Είναι εύκολα προσβάσιμη, σχεδιασμένη για να αρέσει στην πλειοψηφία και μπορούμε να εντοπίσουμε ίχνη της βαθιά μέσα στην πάροδο του χρόνου».

Έτσι λοιπόν, την επόμενη φορά που κάποιος ενοχλητικός χρήστης του Facebook χλευάσει τις μουσικές σας προτιμήσεις και έπειτα αναρτήσει ένα κομμάτι των Beatles, δηλώνοντας πως αυτή είναι αληθινή μουσική, μπορείτε να μειδιάτε ελεύθερα γνωρίζοντας πως όσο «θύμα της κοινωνίας» είστε εσείς είναι και εκείνος.

ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΑΛΛΑΖΕΙ ΣΤΟ '60

Ας πούμε την αλήθεια, πόσοι από εσάς σκεφτήκατε τους σουρέαλ πίνακες του Andy Warhol με το που διαβάσατε «pop κουλτούρα»; Ο θρυλικός καλλιτέχνης ανήκει στην εποχή που σημάδεψε τα μέσα, την τέχνη, τον κόσμο όσο καμία άλλη στην ιστορία και εμείς χορεύουμε στους ρυθμούς του rock n' roll της ακόμα και σήμερα.

Οι έγχρωμες τηλεοράσεις έκαναν τις πρώτες τους εμφανίσεις στις αρχές της δεκαετίας και έγιναν ανάρπαστες πολύ πιο γρήγορα από τις ασπρόμαυρες, καθώς η τιμή τους έπεφτε ενώ τα κανάλια αυξάνονταν. Μέχρι το τέλος του 1969, το 97% των οικογενειών της Αμερικής είχε σπίτι με τηλεόραση − κάτι που συνετέλεσε στο αργό (και, μεταξύ μας, λίγο άδοξο) τέλος των drive-in κινηματογράφων, όπου μπορούσες να παρακολουθήσεις μία ταινία από το παρκαρισμένο αυτοκίνητό σου. Παρ' όλα αυτά, το αμερικάνικο σινεμά γνώρισε τη μεγαλύτερη μέχρι τότε άνθισή του το 1964, με την παραγωγή 504 νέων ταινιών.

Oι stereo ηχογραφήσεις και το ραδιόφωνο FM είχαν επίσης ραγδαία ανάπτυξη καθώς οι νέοι της εποχής άρχισαν να αντιμετωπίζουν τη μουσική ως μορφή τέχνης, έκφρασης και αντίστασης στις πολιτικές εξελίξεις που χειροτέρευαν χρόνο με το χρόνο.

Οι Beatles ήταν κυριολεκτικά παντού: δίσκοι τους και εισιτήρια συναυλιών έφευγαν πιο γρήγορα από ζεστά ψωμάκια και τελικά γεννήθηκε το φαινόμενο μαζικής υστερίας που ονομάστηκε «Beatlemania» και ξεπέρασε ακόμα και τη λατρεία προς τον Elvis και τα λικνίσματά του. «Έκαναν πράγματα που δεν έκανε κανένα άλλος» αναπολεί ο Bob Dylan. «Το κρατούσα κρυφό ότι μου άρεσαν γιατί οι υπόλοιποι πίστευαν πως είναι μόνο για κορίτσια, αλλά εγώ καταλάβαινα τη σημασία τους. Πήραν τη μουσική από το χέρι και της έδειξαν τον δρόμο που έπρεπε να παει».

Η παντελής απέχθεια των παλαιότερων γενεών προς τα τραγούδια τους από την άλλη, επιβεβαίωνε την εντύπωση πως η pop μουσική και κουλτούρα ήταν «κατώτερο» είδος ψυχαγωγίας που δεν ταίριαζε καθόλου στα καθωσπρέπει κορίτσια και αγόρια.

O χώρος της μόδας ταρακουνήθηκε και αυτός από τα Swinging Sixties με την εμφάνιση του μίνι, των χίπικων ρούχων που τώρα θυμίζουν πιο πολύ κοστούμια, και την εδραίωση των πρώτων supermodels όπως η Twiggy, η Jean Shrimpton και η αφροαμερικανή Naomi Sims. Οίκοι όπως o Yves Saint Laurent, o Oscar de la Renta και Emilio Pucci τότε έθεσαν τα θεμέλια της αυτοκρατορίας τους.

Ήταν μία εποχή καλλιτεχνικής φρενίτιδας, με έργα που είχαν τη δυνατότητα ταχύτερης μετάδοσης από τη μία άκρη του κόσμου στην άλλη και απευθύνονταν αποκλειστικά στη νεολαία που επιθυμούσε να αλλάξει τον κόσμο με ένα βινύλιο στην αγκαλιά. Και μετά ήρθε ο 21ος αιώνας...

Η ΛΕΡΝΑΙΑ ΥΔΡΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ

Καλή επιτυχία στους κοινωνιολόγους του μέλλοντος που θα πρέπει να καταλάβουν και να εξηγήσουν την pop κουλτούρα του σήμερα στους υπόλοιπους. Καλή επιτυχία και μπόλικο καφέ.

Στις μέρες μας μπορεί να θεωρηθεί pop το οτιδήποτε, ακόμα και εσύ ο ίδιος! Το μόνο που χρειάζεται να κάνεις είναι να κοιτάξεις λίγο παρά πέρα μέχρι να εντοπίσεις το smartphone σου. Ανάτρεξε στα application, τους σελιδοδείκτες, τις μουσικές λίστες με τραγούδια γυμναστικής ή, φυσικά, στα περισσότερα websites του internet. Tα πάντα έχουν σκοπό τη μαζική κατανάλωση και ψυχαγωγία. Από τη μία, το θετικό της υπόθεσης είναι πως ποτέ άλλοτε δεν υπήρχε τόσο μεγάλο εύρος επιλογών. Ανεξαρτήτως γούστων, πεποιθήσεων και βίτσιων, ο καθένας έχει τη δυνατότητα να πλαισιώσει τη ζωή του με ακριβώς ό,τι του ταιριάζει και να παραμένει συνδεδεμένος μαζί του, κυριολεκτικά και μεταφορικά, 24 ώρες το 24ωρο. Εφόσον όμως έχουμε ήδη πετύχει κάτι που φαντάζει τέλειο, ίσως πρέπει να αναρωτηθούμε: ποιο ήταν το κόστος;

«To διαδίκτυο έχει μία τεράστια επιρροή στην pop κουλτούρα» υποστηρίζει η αρθρογράφος Serena Kutchinsky στο The Guardian. «Κάθε μέρα, συγκροτήματα κυκλοφορούν το νέο τους single μέσω iTunes, ένας καινούριος σταρ του YouTube γεννιέται, οι μπλόγκερς υπογράφουν συμβόλαια για έκδοση βιβλίων και οι υπόλοιποι περιμένουν μία μεγάλη, εικονική επιτυχία για τους εαυτούς τους. Σε αυτό το ψηφιακό σύμπαν υπάρχει πάντα κοινό έτοιμο να καταπιεί και να εκθειάσει ένα ακόμα φρέσκο πρόσωπο. Το να μετατραπείς σε celebrity από τη μία στιγμή στην άλλη είναι πλέον στόχος των περισσότερων».

Σύμφωνα με έρευνα της Microsoft, από το 2000 και έπειτα (όταν δηλαδή ξεκίνησε η επανάσταση στα κινητά τηλέφωνα) ο μέσος όρος δευτερολέπτων που ένα νέο άτομο μπορούσε να συγκεντρωθεί σε κάτι χωρίς να χάσει την προσοχή του έπεσε από δώδεκα σε μόλις οχτώ δευτερόλεπτα. «Συγχαρητήρια, millenials» ανακοίνωσε το περιοδικό TIMES «Η μνήμη σας είναι επισήμως μικρότερη από εκείνη του χρυσόψαρου». Η ταχύτητα με την οποία δεχόμαστε πληροφορίες έχει φτάσει σε τέτοιους ρυθμούς που πλέον ο μόνος σίγουρος τρόπος για να μας προκαλέσει κάτι εντύπωση είναι να είναι γρήγορο και εύπεπτο. Memes, βιντεάκια έξι δευτερολέπτων, η πρόκληση της Kylie Jenner να αποκτήσεις χείλη σαν τα δικά της, το snapchat, οι selfies, τα vlogs, τα streams, τα livestreams, το shipping, το cosplay, τα regrams και πολλά ακόμα στοιχεία της εποχής που ακούγονται άγνωστα και φαίνονται ξένα, εκτός και αν έχεις εξελιχθεί και εσύ μαζί τους, συναρμαλογούν τη σύγχρονη pop κουλτούρα και όλα έχουν ως χρυσό κανόνα πως πρέπει να σε ξελογιάσουν μέσα σε οχτώ δευτερόλεπτα. Εάν το καταφέρουν, σε έχουν κάνει δικό τους.    

Τα όρια που θέσαμε αρχικά με τη βοήθεια της Ashley Crossman δεν μπορούν πλέον να ισχύουν: Για κάθε νέο δημοφιλές μουσικό κομμάτι θα γεννηθούν εκατοντάδες βίντεο στο youtube με διασκευές. Ένα επεισόδιο του Game of Thrones θα βάλει φωτιά σε φόρουμ και ομαδικές συζητήσεις, ενώ οι πιο προκομμένοι θα απομνημονεύουν τη φορεσιά της Khaleesi για να την ξεσηκώσουν μέχρι το επόμενο φεστιβάλ ComicCon. Η Taylor Swift θα τσακωθεί με την Kim Kardashian και θα είναι το μόνο θέμα με το οποίο θα ασχολούμαστε την ακόλουθη εβδομάδα. Μετά θα το ξεχάσουμε τελείως σαν να μη συνέβη ποτέ. Η pop κουλτούρα έχει μετατραπεί σε Λερναία Ύδρα όπου, κόβοντας ένα κεφάλι, εμφανίζονται δύο gifs για να πάρουν τη θέση του. To μόνο που ίσως έχει παραμείνει ίδιο είναι η αρνητική στάση των μεγαλύτερων γενιών που τώρα, όχι απλώς θεωρούν οτιδήποτε δημοφιλές ως κατώτερό τους, αλλά επιπλέον δεν το καταλαβαίνουν.

Πραγματικά, εαν ακούσεις μία πρόταση όπως «Πάτησα το link αλλά τελικά ήταν troll και έπαθα rick roll» και δεν μπορείς να βγάλεις άκρη, μάλλον ποτέ δεν θα τα καταφέρεις!

Η αμερικάνικη αγορά βασιλεύει με τις εντυπωσιακές παραγωγές των σειρών της, την αυτοκρατορία της Marvel, τα φανταχτερά talent show που υπόσχονται γρήγορη επιτυχία, και το εργοστάσιο διασήμων που κάνουν χαριτωμενιές με τα φίλτρα του snapchat. Πρόσωπα όπως οι Kardashians κατάφεραν να εδραιώσουν τους εαυτούς τους και από «σκουπίδια» να αντιμετωπίζονται πλέον ως βασιλική οικογένεια. Θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ανησυχητικό. Έχουμε άραγε φτάσει σε μία εποχή που απλώς συσσωρεύουμε την pop κουλτούρα με #nofilter, σκορπάμε τον χρόνο μας σε ό,τι απλό και κατανοητό χωρίς να απαιτούμε τίποτα παραπάνω από μία όμορφη εικόνα ή ένα φτηνό ψηφιακό αστείο;

Πολλοί θα έλεγαν ναι και ίσως είχαν δίκιο. Από την άλλη οι millenials, που τόσο συχνά κατηγορούνται για όλα τα παραπάνω, έρχονται στην αντεπίθεση υποστηρίζοντας πως ακριβώς επειδή ο χρόνος τους είναι πολύτιμος, τα μέσα πρέπει να δουλέψουν σκληρότερα και να αναζητήσουν νέους τρόπους δημιουργίας για να κερδίσουν το like που ποθούν από τα νέα άτομα.

Η χρυσή τομή ίσως βρίσκεται στην αρχαιότατη έννοια του μέτρου, που είναι αδύνατον να υφίσταται σε γενικότερο επίπεδο με τις ανεξέλεγτες εξελίξεις της τεχνολογίας, αλλά μπορεί ακόμα να υπάρξει στην προσωπικότητα του καθένα ξεχωριστά εάν διαλέξει προσεκτικά τα μέρη της σύγχρονης pop κουλτούρας που επιθυμεί να εξερευνήσει και αφήσει κάποια μονοπάτια αδιάβατα επειδή δεν του ταιριάζουν.