Μεταξύ πανκ πειραματισμού και αβάν-γκαρντ ελευθερίας με εύρος φωνής που καθηλώνει, η γεννημένη στην Καλιφόρνια ελληνοαμερικανίδα με μανιάτικες ρίζες Diamanda Galás είναι μια ξεχωριστή προσωπικότητα στη μουσική ιστορία. Επιστρέφει στην Αθήνα με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία δύο νέων άλμπουμ (All the Way και In Concert at Saint Thomas The Apostle Harlem) μετά από δέκα σχεδόν χρόνια με τις ανατριχιαστικές μελοποιήσεις ποιημάτων θανάτου και διασκευές της με πιάνο-φωνή παραδοσιακών τραγουδιών, gospel, blues και ελληνικών κομματιών όπως το «Άνοιξε Πέτρα» των Πλέσσα-Παπαδόπουλου. Λίγο πριν τη μοναδική της εμφάνιση μιλάει για τη σχέση της φωνής με το θάνατο, την οικογένειά της, την παράδοση του αμανέ, την τέχνη, την αγάπη και τη θέση της Ελλάδας στον κόσμο.
Θάνατος και φωνή. Σχετίζονται μέσα από την παράδοση του αμανέ. Ο όρος προέρχεται από τη λέξη μάνα. Η τελευταία κραυγή του στρατιώτη στο πεδίο της μάχης, τα τραγούδια για τα θύματα των διωγμένων από Τουρκία και Συρία, τότε και τώρα.
Η διαπεραστική κραυγή, η φρίκη της μοναξιάς, η αδυναμία υπεράσπισης του εαυτού μέσα στην ίδια σου τη χώρα. Να σε εκμεταλλεύονται σαν σκλάβο, να μην έχεις πουθενά να κοιμηθείς; Οι ηλικιωμένοι που έχουν εργαστεί σκληρά όλη τους τη ζωή απλώς να βυθίζονται σε μια άδικη ατίμωση. Χωρίς πρόσβαση σε δικά τους χρήματα, οι Έλληνες υποχρεώνονται να δουλεύουν για ψίχουλα στις οικογένειες της άρχουσας τάξης που αυτοαποκαλούνται κυβερνήτες, ιδιοκτήτες τους.
Ο κόσμος αγνόησε τη γενοκτονία το 1922 με τους Έλληνες να έρχονται κυνηγημένοι μιλώντας τουρκικά, καθώς μόνο αυτή η γλώσσα τούς επιτρεπόταν. Και τώρα οι πρόσφυγες από τη Συρία αντιμετωπίζουν ακριβώς το ίδιο.
Oπότε η πλουτοκρατία συνεργάζεται αρμονικά και ξεπουλά το έργο και την τέχνη των Ελλήνων σε Γερμανούς, Γάλλους και Άγγλους που έρχονται εδώ και λένε «εσείς οι τεμπέληδες Έλληνες». Τεμπέληδες; Στην Αμερική το 16ωρο προέκυψε από τους Έλληνες. Και οι τουρίστες έρχονται εδώ χωρίς να δίνουν ούτε ένα ευρώ βοήθειας και αναρωτιούνται τι συμβαίνει με την Ελλάδα. Δεν θα μας διασκεδάζει πια; Η Ελλάδα αποτελεί τουριστική πρωτεύουσα του κόσμου; Χώρα σκλάβα των Ευρωπαίων και των Αμερικάνων; Η Ελλάδα δεν είναι Ευρώπη, είναι η ψυχή του κόσμου, λέει ο φίλος μου ο Στάθης και είναι αλήθεια. Το αίμα και οι θυσίες μιας κατεχόμενης χώρας που ποτέ δεν θα μπορέσει να ανακάμψει επειδή δεν της επιτρέπεται ούτε μια στιγμή ηρεμίας.
Η Ευρώπη προσποιείται ότι η Ελλάδα είναι ευρωπαϊκή. Αλλά δεν είναι, ούτε υπήρξε ποτέ. Και ποτέ δεν ήταν ιδιοκτησία άλλης δύναμης. Eίναι το κέντρο του κόσμου, ένας πολιτισμός μοναδικός στην ιστορία. Δεν είμαι συναισθηματική. Γεννήθηκα στην Μπάχα της Καλιφόρνια. Δεν είμαι θρησκόληπτη.
Πολύ θανατικό τα τελευταία χρόνια γύρω μου. Παρόλο που δεν ήταν μια συνειδητή θεματική, ο θάνατος στοίχειωσε τη ζωή μου. Μέσα από την εμπειρία μου με το θάνατο του πατέρα μου, τη μάχη με τη ζωή της μητέρας μου, υπήρξαν στιγμές που αμφέβαλα αν θα έβρισκα ένα λόγο για να ζω μετά το χαμό τους. Τα δύο πιο αγαπημένα μου πρόσωπα στη ζωή. Η οικογένειά μου είναι πολύ δεμένη. Η μητέρα μου και εγώ έχουμε ένα δεσμό που δεν θα διαταραχτεί ποτέ και δεν μπορεί να υποκατασταθεί από έναν άντρα. Θα ήταν αδύνατο. Η καλύτερη συμβουλή από τη μητέρα μου είναι να έχω το θάρρος της γνώμης μου και να μιλάω ανοιχτά.
Να στέκομαι δίπλα της όλα τα χρόνια της ασθένειάς της ήταν για μένα κάτι αυτονόητο. Το να την βλέπω να υποφέρει ήταν τρομακτικό. Το να της μιλάω κάθε μέρα είναι η μεγαλύτερή μου χαρά. Είναι μια θαυμάσια γυναίκα. Μανιάτισσα. Με απίστευτη δύναμη και κουράγιο. Κλαίω. Αυτή ποτέ.
Είναι μια θαυμάσια γυναίκα η μητέρα μου. Μανιάτισσα. Με απίστευτη δύναμη και κουράγιο. Κλαίω. Αυτή ποτέ.
Αll The Way. Τα τραγούδια αγάπης είναι τραγούδια αγάπης. Οι Έλληνες γεννιούνται τραγουδώντας τα. Είμαστε από τους πιο αυθόρμητους και εξωστρεφείς ανθρώπους του κόσμου, και αυτό εμπεριέχει πάντα την αγάπη. Αν δεν με αγαπάς πια, σου εύχομαι μόνο ένα πράγμα. Ξέρεις ποιο.
H δημιουργία του «All The Way» πηγάζει από τις ρίζες μου, από την ενασχόλησή μου με τη μουσική στα 10 μου χρόνια και τη συμμετοχή μου στο σχήμα του πατέρα μου στα 13. Ξέρω τις αλλαγές τονικότητας στο πιάνο. Λένε την ιστορία του τραγουδιού. Το ίδιο κάνουν και οι λέξεις. Αλλά οι αλλαγές τονικότητας είναι πολύτιμες όταν αναφερόμαστε σε μπαλάντες και τζαζ στην αμερικανική παράδοση.
Είμαστε από τους πιο αυθόρμητους και εξωστρεφείς ανθρώπους του κόσμου, και αυτό εμπεριέχει πάντα την αγάπη.
Σαφώς και είμαι επηρεασμένη από την ελληνική μουσική παράδοση. Η τζαζ έχει τις ρίζες της σε μεγάλο βαθμό στη βυζαντινή μουσική, παρά τις κουταμάρες που γράφονται για αυτήν. Θεωρούν πως η τζαζ έρχεται από τη Δυτική Αφρική. Η Δυτική Αφρική είναι μόνο μια επιρροή. Η Σκωτία άλλη μία. Είναι πολύπλοκο. Αυτό όμως που είναι υπερβολικό είναι η συσχέτιση των μπλουζ με τα ρεμπέτικα. Για όνομα του θεού. Οι κλίμακες είναι εντελώς διαφορετικές. Σίγουρα οι ιστορίες μπορεί να είναι παρόμοιες, αλλά οι Έλληνες δεν χρειάζεται να αναφέρονται στην Αμερική όταν μιλούν για τα ρεμπέτικα. Ο τονισμός είναι εντελώς διαφορετικός. Η χρήση της φωνής το ίδιο. Προσωπικά, τραγουδάω και τα δύο είδη συνδέοντας τις παραδόσεις αλλά αυτό συμβαίνει επειδή αντιλαμβάνομαι εξίσου και τις δύο. Είναι τα μπλουζ τα αμερικάνικα ρεμπέτικα; Δεν το νομίζω.
Τι είναι τέχνη για μένα; Ό,τι δημιουργείται από έναν καλοτεχνίτη για σώσει τη ζωή του σε ένα κόσμο που τον διαολοστέλνει διαρκώς.
Όχι άλλα ταξίδια αναψυχής στην Ελλάδα εκτός εάν…
Όχι άλλα ταξιδάκια στην Ελλάδα εκτός αν πάτε στα καταφύγια των αστέγων και μάθετε τι χρειάζονται για να βοηθήσετε τους ανθρώπους που τα παιδιά τους δουλεύουν στα ξενοδοχεία σας.
Όχι άλλα χρήματα από τα ελληνικά θέατρα αν έρχεστε για παραστάσεις, εκτός αν έχετε κάτι να δώσετε πίσω σε μια από τις μεγαλύτερες παραδόσεις του κόσμου. Αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί.
Η Ελλάδα δεν είναι Ευρώπη. Μην έρχεστε εδώ απαιτώντας από τη χώρα να σας αγκαλιάσει. Αγκαλιάστε εσείς την Ελλάδα γιατί της έχετε κλέψει τόσα πολλά από τη λογοτεχνία, την ποίηση, τα θεατρικά έργα, τη μουσική, τη γλώσσα. Χωρίς αυτή θα είχατε ποτέ γλώσσα; Δεν το νομίζω. Η ελευθερία της σκέψης, οι ήρωές σας, οι θεοί σας, τα είδωλά σας. Όλα εδώ.
Δεν είμαστε εδώ να σας διασκεδάζουμε και δεν μπορείτε να τιμωρείτε τους Έλληνες με σκηνές ζηλοτυπίες για την ιστορία της.
Μην έρχεστε εδώ απαιτώντας από την χώρα να σας αγκαλιάσει. Αγκαλιάστε εσείς την Ελλάδα γιατί της έχετε κλέψει τόσα πολλά...
Eίμαι Ελληνίδα και Αμερικανίδα. Τι ξέρω; Περισσότερα από όσα θα ήθελα. Τα ελληνικά μου είναι σπασμένα. Γεννήθηκα δέκα λεπτά απόσταση από το Μεξικό. Μιλάω καλύτερα ισπανικά από ελληνικά αλλά τυχαίνει να γνωρίζω. Πόσο διαφορετικό είναι άραγε το Μεξικό από την Ελλάδα; Ποιοι είναι τα σκλαβάκια των Αμερικανών; Οι Μεξικανοί. Ποιους αποκαλούν τεμπέληδες στην Αμερική; Toυς Μεξικανούς. Aυτούς που βιάζουν και σκοτώνουν τις κόρες τους, πουλώντας τα όργανά τους σε πλούσιους Ισπανούς που ελέγχουν το Μεξικό. Πώς τα ξέρω όλα αυτά; Eκεί που ζω, oι διακινητές, τα λεγόμενα «κογιότ», απαγάγουν τις μικρές Μεξικανές που θέλουν να ξεφύγουν και τις χρησιμοποιούν σαν πόρνες κλειδώνοντάς τους για πάντα σε σπίτια από όπου δεν θα μπορέσουν να φύγουν ποτέ…
Έχουμε έναν πρόεδρο που είναι ένας εγκληματίας. Ένας δολοφόνος, ένας κατά συρροήν βιαστής. Η γυναίκα του μένει μαζί του; Γιατί όχι; Eίναι ανατολικοευρωπαία. Φυσικά εκείνη κατέφυγε στην Αμερική και κατέληξε στα χέρια του τσακαλιού. Το τσακάλι που απειλεί να καταστρέψει τον κόσμο. Αυτός είναι ο μάστερ τώρα. Οι γυναίκες της Αμερικής παλέψαμε εναντίον του. Χάσαμε. Έχουμε άλλη ευκαιρία; Δεν ξέρω. Αυτό που ξέρω είναι ότι υπάρχουν άνθρωποι στον κόσμο αυτόν που δεν αλλάζουν. Πολλοί από αυτούς κυβερνούν τις χώρες μας και κοιμούνται με τις ίδιες γυναίκες. Τους πολεμάμε, συχνά εξαντλημένες από τη δουλειά στο τέλος της μέρας. Είμαι συνθέτρια. Και εργάζομαι σκληρά καθημερινά. Μελετώ τον κόσμο. Παρατηρώ παρόμοιες συμπεριφορές σε πολλές χώρες και δεν με ξεγελούν τα κηρύγματα ανόητων θεοσεβούμενων. Αφήστε τους να προσεύχονται στο θεό. Είμαστε σαν τον ωκεανό, λέει ο φίλος μου, ένα απειροελάχιστο κυματάκι ο καθένας μας, αλλά μαζί μπορούμε να αναταράξουμε τα νερά, αν ο καθένας μας κάνει μια μικρή προσπάθεια μόνος τους. Κάνω αυτή τη μικρή προσπάθεια και κλαίω. Πολύ.
Μιλήσαμε με τον τραγουδοποιό, μουσικό παραγωγό και γιατρό, Βασίλη Παπαζώτο, για τις πετυχημένες διασκευές στο project Μουσικό Μπαλκόνι και την αγάπη του για τη μουσική και ιατρική
17°
