Μαρία Φλώρου: Οι Ρίζες του Γκαζιού είναι ένα φεστιβάλ που φέρνει την παράδοση κοντά στο σήμερα

Ένα νέο φεστιβάλ γεννιέται στην Τεχνόπολη. Το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου συνεργάζεται με την ομάδα των Ριζών για ένα πρότζεκτ αφιερωμένο στην ιστορία του εργοστασίου, των ανθρώπων του και κατ' επέκταση την ιστορία της γύρω περιοχής. Με ειδικές ξεναγήσεις στο Μουσείο, μουσικές και χορευτικές εκδηλώσεις, αναβίωση παλιών εθίμων, το συγκεκριμένο φεστιβάλ στοχεύει να έρθει σε διάλογο με τους παλιούς κατοίκους του Γκαζιού που θυμούνται αλλά και με τους νέους που θέλουν να μάθουν. Η Μαρία Φλώρου, υπεύθυνη των Μουσείων της Τεχνόπολης, μοιράστηκε μαζί μας τις λεπτομέρειες για το συγκεκριμένο φεστιβάλ καθώς και για την ιστορία, τους σκοπούς και την καθημερινότητα του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου. 

Συνέντευξη με τη Μαρία Φλώρου για το φεστιβάλ «Οι ρίζες του Γκαζιού»

Ρίζες του Γκαζιού: Φεστιβάλ Αναμνήσεων και τέχνης. Γιατί επιλέξατε αυτόν τον τίτλο για το φεστιβάλ σας; Γιατί δεν εντάσσεται στο RIZES FEST; Είναι κάτι σαν συνέχειά του; 
Οι «Ρίζες του Γκαζιού» είναι ο τίτλος εκείνος που ανταποκρίνεται στο μέγιστο βαθμό σε όλη τη φιλοσοφία αυτού του πρότζεκτ. Ποια είναι αυτή δηλαδή; Να θυμίσει και να γνωρίσει στους επισκέπτες αυτής της πόλης και της γειτονιάς μας αφενός ποιο είναι το παρελθόν του Γκαζιού και ποιο ήταν το εργοστάσιο φωταερίου (γκάζι) και αφετέρου μαζί με την ομάδα Ρίζες να δημιουργήσουμε τις σωστές συνθήκες για μια επιστροφή στις ρίζες του τόπου αυτού, στις ρίζες μας γενικότερα. Το Φεστιβάλ αυτό αποτελεί τον πρώτο σταθμό του Ρίζες Στόριζ, μιας σειράς παρόμοιων τέτοιων εκδηλώσεων που οι Ρίζες θα σχεδιάσουν και θα εξελίξουν για χώρους σαν το δικό μας. Δεν σχετίζεται άμεσα με το ύφος των Ρίζες Φεστ, αλλά είναι περισσότερο πολυδιάστατο και όσον αφορά το ίδιο το μουσείο, επικεντρώνεται στην αξία των ιστορικών κατάλοιπων του παρελθόντος υλικών και άυλων, κτιρίων, μηχανημάτων, διαδικασιών, ανθρώπινων μαρτυριών.

Εικαστικές δράσεις, θεατρικά δρώμενα, συναυλίες, επισκέψιμο μουσείο μέχρι αργά: αυτές είναι οι κύριες δράσεις της εκδήλωσης που συμβαίνει για πρώτη φορά. Μιλήστε μου λίγο για τις ομάδες που συμμετέχουν, τη Nowstalgism, τους «Ανεμόμυλους», την Ανθή Θάνου και τα μουσικά σχήματα: πώς έγινε η προσέγγισή τους και η οργάνωση των δράσεων; Έχετε ξανασυνεργαστεί μαζί τους; 
Οι ομάδες που συμμετέχουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο συνδέονται και με το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου και με τις Ρίζες. Οι δουλειές που έχουν κάνει είναι γνωστές στο κοινό μας αλλά και πολύ αγαπητές. Μετά από πολλή συζήτηση και σχεδιασμό, καταλήξαμε στα είδη των δράσεων που θέλαμε να συμπεριλαμβάνονται σε αυτό το φεστιβάλ και έχουν νόημα για εμάς, όπως δράσεις που φέρνουν κοντά την παράδοση με το σήμερα και την ιστορία του χώρου με τις τέχνες. Μόλις ολοκληρώσαμε τον σχεδιασμό αναζητήσαμε τους συνεργάτες μας που θα υποστήριζαν συνολικά την ιδέα μας. Για τους Nowstalgism πρέπει να αναφέρω ότι ήταν μαζί μας στο πρώτο ραντεβού με την ομάδα των Ριζών και, αν και δεν τους γνωρίζαμε, μόλις μάθαμε για τη δουλειά τους, ενθουσιαστήκαμε καθώς η προσέγγισή τους στην παράδοση μέσα από σύγχρονες εικαστικές εγκαταστάσεις είναι κάτι που αναζητούμε ιδιαίτερα, λόγω του ότι πιστεύουμε και εμείς ακράδαντα στην δύναμη της τέχνης και πώς αυτή μπορεί να εκφράσει συναισθήματα, σκέψεις, ιδέες, νοοτροπίες. Οι Ανεμόμυλοι, η Ανθή Θάνου, η Alkyone ήταν για εμάς -στο μυαλό μας- κάπως «υποχρεωτική» επιλογή το να συνεργαστούμε μαζί τους καθώς το καλλιτεχνικό τους έργο ταιριάζει σχεδόν απόλυτα και πολύ όμορφα με τον χώρο του παλιού εργοστασίου. Εδώ οφείλουμε να αναφερουμε ότι όλες αυτές οι δράσεις του φεστιβάλ που σχεδιάστηκαν με τόσο μεράκι, πραγματοποιούνται χάρη στην υποστήριξη σπουδαίων χορηγών όπως είναι ο Μέγας Χορηγός μας το Φυσικό Αέριο Ελληνική Εταιρεία Ενέργειας και η Μπύρα Άλφα.

Τι είναι το έθιμο της «νησιώτικης πατινάδας» που θα παρακολουθήσουμε στις 29 Μαρτίου;
Η νησιώτικη πατινάδα είναι ένα παραδοσιακό μουσικό και χορευτικό έθιμο που συναντάται κυρίως στα νησιά του Αιγαίου. Πρόκειται για μια εορταστική περιφορά με συνοδεία μουσικών οργάνων, που πραγματοποιείται σε γάμους, πανηγύρια και άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις, ενισχύοντας το αίσθημα της συλλογικότητας της κοινότητας. Μέσα από αρχειακό υλικό αλλά και προφορικές μαρτυρίες παλαιών εργαζομένων, υπάρχει η πληροφορία ότι στο εργοστάσιο φωταερίου πραγματοποιούνταν ένα έθιμο που παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την πατινάδα -άλλωστε πολλοί εργάτες του εργοστασίου ήταν νησιώτες. Στο έθιμο της «ψευτοκηδείας», όπως το αποκαλούσαν, οι εργαζόμενοι περιέφεραν τον συνάδελφο που έβγαινε στη σύνταξη, συνοδεία μουσικής, σε μια τελετουργική πομπή με σατιρικό χαρακτήρα. Αν και η ονομασία του έχει χιουμοριστικό τόνο, το έθιμο λειτουργούσε ως ένας τρόπος αποχαιρετισμού και μετάβασης από την εργασιακή ζωή στη συνταξιοδότηση. Είτε πρόκειται για μια κοινωνική χαρά είτε για έναν εργασιακό αποχαιρετισμό, τέτοιες τελετές ενισχύουν τη συνοχή της ομάδας και αποτυπώνουν τη συλλογική μνήμη. Αυτή η τελετουργική περιφορά με λαούτα, βιολιά και κρουστά, θα αναβιωθεί στις 29 Μαρτίου μέσα στα “στενά” και “σοκάκια” του βιομηχανικού μνημείου ενισχύοντας την ελπίδα και τη χαρά μέσα από τη δύναμη της μουσικής.

Το παλιό εργοστάσιο φωταερίου που δεν έχει πάψει να προσφέρει «ενέργεια» στην καθημερινότητα της πόλης.

Το καλύτερα διατηρημένο εργοστάσιο φωταερίου στην Ευρώπη μετατρέπεται σε μουσείο, που έχει κλείσει 12 χρόνια λειτουργίας. Πόσο εύκολο είναι να μετατραπεί ένα εργοστάσιο σε μουσείο και να διηγείται δηλαδή την ιστορία του σαν οικο-μουσείο; Τι δράσεις χρειάζονται για τη συντήρησή του;
Το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου δημιουργήθηκε για να διαφυλάξει την ιστορία του παλιού εργοστασίου φωταερίου και τα αντικείμενα, τα κτίρια, τις μαρτυρίες ανθρώπων που εργάστηκαν σε αυτό ή έζησαν κοντά του. Αυτή την υλική και άυλη κληρονομιά παρουσιάζει και αναδεικνύει μέσα από μια μοναδική μουσειακή διαδρομή. Ο τρόπος παρουσίασης της ιστορίας του παλιού εργοστασίου είναι κυρίως βιωματικός καθώς ο επισκέπτης δεν περιηγείται απλά μέσα σε ένα τυπικό μουσείο αλλά χρησιμοποιεί και άλλες αισθήσεις, πέραν της ακοής και της όρασης, όπως την όσφρηση και την αφή του, μυρίζοντας πίσσα, αμμωνία και αγγίζοντας μέταλλο, κάρβουνο και άλλα υλικά που οπουδήποτε αλλού δεν είναι προσβάσιμα. Παράλληλα, πέραν της αναμενόμενης περιήγησης, οι ποικίλες δράσεις μας (εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, θεατρικές ξεναγήσεις, performances κλπ.) αφορούν σε ένα ευρύτερο κοινό που δεν έχει απαραίτητα γνώση της βιομηχανικής κληρονομιάς. Στόχος μας είναι ακόμα και ο λιγότερο ή καθόλου ενημερωμένος επισκέπτης του χώρου να ευαισθητοποιηθεί και σταδιακά να οικειοποιηθεί το σύγχρονο αυτό μνημείο.

Είναι ένα μουσείο συνδεδεμένο άμεσα με την ιστορία της πόλης της Αθήνας. Πώς εξελίσσεται μαζί με την ιστορία της πόλης; Τι διάδραση υπάρχει με τους παλαιότερους κατοίκους ή τους εργαζόμενους που θυμούνται και τους νέους που θέλουν να μάθουν;
Είναι το πρώτο βιομηχανικό μουσείο της πόλης και από τη γέννησή του, το 2013, είχε πολλούς θερμούς υποστηρικτές. Οι ίδιοι οι άνθρωποι που εργάστηκαν μέσα σε αυτό τον χώρο καθώς και κάτοικοι της περιοχής μάς έδωσαν πληροφορίες και διευκόλυναν σημαντικά την ιστορική έρευνα και τεκμηρίωση. Η ατυχία ήταν ότι το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου του εργοστασίου, διοικητικά έγγραφα, αλληλογραφία, καταγραφές κλπ., δεν βρέθηκαν ποτέ, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη δυσκολία ανασύστασης της καθημερινότητας του εργοστασίου. Ειδικά οι εργαζόμενοι όμως στάθηκαν δίπλα μας. Μάλιστα, είχαν με δική τους πρωτοβουλία αποθηκεύσει μέρος του κινητού εξοπλισμού του εργοστασίου (από μετρητές φωταερίου ως τεχνικό εξοπλισμό) που ναι μεν είχε καταγραφεί και κριθεί ιστορικά διατηρητέο από τις υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού αλλά δεν είχε προβλεφθεί η σωστή αποθήκευσή τους και, όσο το εργοστάσιο έμεινε κλειστό μέχρι την αποκατάστασή του, ήταν αβέβαιο πού θα κατέληγαν. Από τη μεριά μας, η υπόσχεση που τους δώσαμε όταν μας παρέδωσαν αυτό το υλικό, ότι δηλαδή το μουσείο δημιουργήθηκε για να διασφαλίσουμε πως κάθε νέα γενιά θα μάθει τι ήταν το εργοστάσιο φωταερίου και πώς συνέβαλε στην ανάπτυξη και εξέλιξη της Αθήνας, τηρήθηκε. Το αποτέλεσμα είναι ότι μέχρι και σήμερα αυτοί οι εργαζόμενοι είναι μαζί μας και μας στηρίζουν σε κάθε μας προσπάθεια, φέρνοντας στο μουσείο φίλους και τις οικογένειές τους, επικοινωνώντας με τον δικό τους τρόπο το έργο μας. Όσο για τους νέους κατοίκους της περιοχής, μας γνωρίζουν και μας προτιμούν λόγω των τακτικών δράσεων που οργανώνουμε, των παιδικών χαρών και του καφέ της Τεχνόπολης. Είναι ένα διαφορετικό βίωμα αυτό, αλλά είναι και αυτό επιθυμητό και έχει μια ξεχωριστή αξία για το παλιό εργοστάσιο φωταερίου που δεν έχει πάψει να προσφέρει «ενέργεια» στην καθημερινότητα της πόλης.

Πώς βλέπετε την απήχησή του μουσείου στον κόσμο; Πέρα από επισκέψεις από σχολεία, έχετε επισκέψεις και από φοιτητές; Αρχιτεκτόνων, καθώς αποτελεί δείγμα αρχιτεκτονικής του 19ου ή μηχανολόγων; Έχετε συνεργασίες με σχολές; 
Κάθε χρόνο υποδεχόμαστε χιλιάδες επισκέπτες με μεγάλο ποσοστό αυτών να ανήκουν στις σχολικές ομάδες που αναζητούν επισκέψεις που επιθυμούν να συνδυάσουν τη γνώση με τη διάδραση και την ψυχαγωγία. Ένα μικρότερο ποσοστό είναι αυτό των φοιτητών που προέρχονται κυρίως από σχολές που πράγματι ασχολούνται με την αρχιτεκτονική του χώρου αλλά και με την τεχνολογία του 19ου και του 20ού αιώνα. Επίσης είναι σημαντικό να ειπωθεί πως αρκετοί φοιτητές από διαφορετικές σχολές επιλέγουν το μουσείο για να ολοκληρώσουν την πρακτική τους άσκηση, πράγμα που έχει οφέλη τόσο για εκείνους όσο και για εμάς.

Έχετε συνεργασίες με άλλα βιομηχανικά μουσεία του κόσμου; Κάνετε κοινές δράσεις; Δέχεστε επισκέψεις από σχολεία του εξωτερικού; 
Ναι και βέβαια οργανώνουμε και συνάπτουμε συνεργασίες με κάθε είδους πολιτιστικό ή εκπαιδευτικό φορέα, εντός ή εκτός Ελλάδας και ταυτόχρονα υποδεχόμαστε πολλά σχολεία μέσω προγραμμάτων π.χ. του γνωστού Erasmus. Ένα σύγχρονο μουσείο δεν μπορεί να είναι βιώσιμο χωρίς τις συνεργασίες, την ανταλλαγή ιδεών και προγραμμάτων, την εξωστρέφεια.

Η Τεχνόπολη έχει καθιερωθεί ως ένας χώρος πολιτισμού που φιλοξενεί φεστιβάλ, συναυλίες και πολλά άλλα δρώμενα, καθ΄όλη τη διάρκεια του χρόνου. Πώς συμβάλλει το Μουσείο σε όλο αυτό; Και πόσους επισκέπτες κερδίζει από τις διάφορες εκδηλώσεις της Τεχνόπολης; 
Η Τεχνόπολη είναι από τους πιο δημοφιλείς και δυνατούς στη συνείδηση του κόσμου χώρους πολιτισμού στην Αθήνα τα τελευταία 25 χρόνια. Έχει μοναδικά πλεονεκτήματα, όπως τους ανοιχτούς της χώρους που φιλοξενούν χιλιάδες κόσμου αλλά και μια ατμόσφαιρα μικρού και ασφαλούς «χωριού», ενός οικείου περιβάλλοντος στην καρδιά της πόλης που αρέσει σε όλα τα κοινά επισκεπτών και χρηστών του. Από τη στιγμή της δημιουργίας της μουσειακής διαδρομής, πιστεύω ότι οι στόχοι της έγιναν ακόμα πιο ξεκάθαροι και σαφείς. Αν πριν το μουσείο κάποιος σκεφτεί ότι η Τεχνόπολη ήταν απλά ένας χώρος μόνο για συναυλίες και εκθέσεις, σήμερα είναι ο μοναδικός πρώην βιομηχανικός χώρος στην Ευρώπη, ανακηρυγμένος σε διατηρητέο μνημείο, που έχει τη δυνατότητα μέσα από τις ποικίλες δράσεις του να συνδυάσει την γνώση με την ψυχαγωγία, την εκπαίδευση με τη χαλάρωση, τις τέχνες με την ιστορία. Αυτή η πραγματικότητα έχει πολλαπλά οφέλη όχι μόνο για το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου αλλά συνολικά για την Τεχνόπολη που έχει αποκτήσει έναν χαρακτήρα διαγενεακό και προσβάσιμο σε περισσότερα κοινά.

Δείτε περισσότερα για το φεστιβάλ «Οι ρίζες του γκαζιού» στο city guide της Athens Voice