Τα αρχαία αγάλματα μύριζαν υπέροχα - Νέα έρευνα αποκαλύπτει τις αρωματικές τεχνικές

Στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, τα αγάλματα δεν ήταν μόνο πολύχρωμα, αλλά μύριζαν και υπέροχα, εγείροντας εκτός από την αίσθηση της όρασης και εκείνη της όσφρησης, της ισχυρότερης από όλες τις αισθήσεις. Τα αρώματα αυτά δημιουργούσαν μια πολυδιάστατη εμπειρία γύρω από το άγαλμα, ενισχύοντας την ιερότητα και την επιβλητικότητά του.

Αυτό είναι το συμπέρασμα μιας νέας μελέτης που δημοσιεύθηκε αυτόν τον μήνα στο Oxford Journal of Archaeology. Η Cecilie Brøns, συγγραφέας της μελέτης, αρχαιολόγος και επιμελήτρια στο μουσείο τέχνης Glyptotek στην Κοπεγχάγη, διαπιστώνει ότι τα ελληνορωμαϊκά αγάλματα συχνά αρωματίζονταν με δελεαστικά αρώματα όπως το τριαντάφυλλο, το ελαιόλαδο και το κερί μέλισσας.

Αυτά τα αρώματα «δεν ήταν απλώς διακοσμητικά αλλά συμβολικά, ενισχύοντας τη θρησκευτική και πολιτιστική σημασία αυτών των γλυπτών», γράφει ο Μπιλ Γιαννόπουλος για το Greek City Times. Οι γλύπτες συνήθιζαν να επενδύουν τα αγάλματα με αρώματα ή να τα επικαλύπτουν με λιπαρές ουσίες που διατηρούσαν τη φρεσκάδα τους και έδιναν την ευχάριστη αυτή αίσθηση.

Καθώς διάβαζε αρχαία ελληνορωμαϊκά κείμενα, η Brøns παρατήρησε μερικές αναφορές σε αγάλματα με γλυκό άρωμα. Της κίνησε την περιέργεια, οπότε αποφάσισε να ψάξει για ακόμη περισσότερες αναφορές σε αρωματικά γλυπτά.

Η Brøns εξεπλάγη όταν βρήκε πολλές ενδείξεις σε κείμενα του Κικέρωνα, του Καλλίμαχου, του Βιτρούβιου, του Πλίνιου του Πρεσβύτερου και του Παυσανία, μεταξύ άλλων συγγραφέων. Αρκετά από αυτά τα κείμενα ανέφεραν την επάλειψη αγαλμάτων ελληνικών και ρωμαϊκών θεοτήτων -συμπεριλαμβανομένου ενός που απεικονίζει την Άρτεμη, την θεά των άγριων ζώων, στη Σικελία. Αγάλματα ηγεμόνων, όπως η Βερενίκη Β' της Αιγύπτου, αρωματίζονταν επίσης, διαπιστώνει η Brøns.

Πώς αρωματίζονταν τα αγάλματα στην αρχαιότητα

Τα αγάλματα αρωματιζόντουσαν με διαφορετικούς τρόπους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, καλύπτονταν με ένα μείγμα κεριών και ελαίων μέσω μιας διαδικασίας γνωστής ως «γάνωση». Σε άλλες περιπτώσεις, επικαλύφθηκαν με ελαιόλαδο, μια διαδικασία που συνεισέφερε στην προστασία των γλυπτών από τα στοιχεία της φύσης.

Τα αρώματα θα έκαναν την θέαση των αγαλμάτων όχι μόνο μια οπτική εμπειρία, «αλλά και μια οσφρητική εμπειρία», γράφει η Brøns στην εφημερίδα. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι διακοσμούσαν συχνά τα γλυπτά με πολύχρωμα χρώματα, καθώς και με κοσμήματα, υφάσματα, λουλούδια, γιρλάντες και κορδέλες.

Πώς γεννήθηκε ο μύθος για τα ολόλευκα αγάλματα

Σήμερα, τα αρχαία ελληνορωμαϊκά αγάλματα που φιλοξενούνται σε μουσεία είναι συνήθως κατάλευκα και χωρίς διακόσμηση. Αλλά η έρευνα της Brøns και άλλων δείχνει ότι αυτό δεν συνέβαινε πάντα.

Μέχρι τη στιγμή που οι άνθρωποι στην Ιταλία άρχισαν να ανασκάπτουν αρχαία έργα τέχνης κατά την Αναγέννηση, οι ζωηρές χρωστικές ουσίες είχαν ως επί το πλείστον ξεθωριάσει -και όποιο χρώμα είχε καταφέρει να επιβιώσει εξαφανίστηκε γρήγορα μόλις τα αγάλματα εκτέθηκαν στον αέρα και το φως του ήλιου- οι διαδικασίες καθαρισμού έσβησαν επίσης πολλά εναπομείναντα ίχνη χρώματος.

«Παίρνοντας αφορμή από αυτά τα φαινομενικά άβαφα μάρμαρα, καλλιτέχνες όπως ο Μιχαήλ Άγγελος άφησαν τα αναγεννησιακά τους γλυπτά παρόμοια άβαφα», έγραψε το 2022 ο Meilan Solly για το περιοδικό Smithsonian.

«Το χρώμα συμβάλλει στην ομορφιά, αλλά δεν είναι η ομορφιά»

Ο μύθος του ολόλευκου ελληνορωμαϊκού γλυπτού διατηρήθηκε αφού ο Johann Winckelmann, ιστορικός τέχνης και αρχαιολόγος του 18ου αιώνα, έγραψε ότι «όσο πιο λευκό είναι το σώμα, τόσο πιο όμορφο είναι και το σώμα. Το χρώμα συμβάλλει στην ομορφιά, αλλά δεν είναι η ομορφιά. Το χρώμα πρέπει να έχει δευτερεύοντα ρόλο στην εξέταση της ομορφιάς, διότι δεν είναι το χρώμα αλλά η δομή που αποτελεί την ουσία της».

Όμως, στην πραγματικότητα, οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι αγκάλιαζαν τα έντονα χρώματα, τα οποία οι αρχαιολόγοι αποκαλούν «πολυχρωμία». Τα έντονα χρωματιστά χρώματα και οι διακοσμήσεις θα δημιουργούσαν την ψευδαίσθηση ότι τα αγάλματα ήταν ζωντανά - και τα αρώματα θα προσέθεταν σε αυτή την ψευδαίσθηση, λέει η Brøns στην Kaleena Fraga του All That's Interesting.

«Για παράδειγμα, ένα λατρευτικό άγαλμα ενός θεού ή μιας θεάς με τέτοια διακόσμηση τοποθετημένο σε έναν ναό, θα έδινε στον επισκέπτη του ναού την εντύπωση ότι η θεότητα ήταν κατά κάποιο τρόπο παρούσα στον ναό», προσθέτει.

Με στοιχεία από Smithsonian Magazine