Big In Japan: Ταξιδεύοντας νοερά στην Ιαπωνία

Είναι η χώρα των ονείρων. Μακρινή, εξωτική, παράξενη. Ιαπωνία. Καθώς το ταξίδι ως εκεί είναι δύσκολο –και ακριβό–, διαβάζεις μερικά βιβλία και συνεχίζεις να ονειρεύεσαι…

Πέρα από τραγούδι των Alphaville, η ειρωνική έκφραση “Big In Japan” αναφέρεται σε όλους εκείνους που, ενώ είναι σε όλα μέτριοι, υπερηφανεύονται για την αξία και τα κατορθώματά τους. Αφού λοιπόν εδώ δεν τα πάνε ιδιαίτερα καλά, (υποτίθεται ότι) στην Ιαπωνία τα πάνε τέλεια! Παρεμπιπτόντως, αγαπώ τη διασκευή της Ane Brun στο τραγούδι αυτό. Κι επιπλέον αγαπώ την Ιαπωνία. Μόνο που την αγαπώ –ως Big In Japan κι εγώ– μέσα από τα κείμενα των άλλων, μην έχοντας αξιωθεί (ακόμα) να πατήσω το πόδι μου στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου.

Η Ιαπωνία μέσα από κείμενα και εικόνες

Αυτή τη φορά, αφορμή στέκεται το βιβλίο του Lorenzo Colantoni «Επιστροφή στα ιερά δάση - Η άγνωστη Ιαπωνία» (μετ. Βιολέττα Ζεύκη, εκδ. Historical Quest). Κι αν το κείμενο είναι σε σημεία εμμονικό με ζητήματα δασών και ιδίως οικολογίας –θέματα πολύ μεγάλα για να μπορέσω να ταυτιστώ συναισθηματικά–, με κερδίζουν τα όσα λέει για τους ιαπωνικούς κήπους. Πρόκειται για μια «ανασύσταση της φύσης μέσω της τεχνουργίας, μια φιλοξενία της φύσης εντός του ανθρώπινου χώρου». Εκείνο που βρίσκω πολύ σημαντικό στην ιαπωνική σκέψη είναι ότι, σε κάθε ζήτημα υπό εξέταση, το υλικό στοιχείο συνδέεται άρρηκτα με το πνευματικό. Ο Colantoni και πάλι: «Ο κήπος είναι ο τόπος εκείνος όπου προσπαθούμε να ελαχιστοποιήσουμε την άπειρη πολυπλοκότητα της φύσης γύρω μας σ’ ένα πλαίσιο κατανοητό σε εμάς τους ανθρώπους, που είμαστε εξ ορισμού πεπερασμένοι». Κι έρχεται στο μυαλό μου ο Hirayama από τις «Υπέροχες μέρες» του Wenders, που φωτογραφίζει κάθε μέρα τις κορυφές των ίδιων δέντρων, στο ίδιο πάρκο, προσπαθώντας να αιχμαλωτίσει λίγη από την αιωνιότητα της φύσης μέσα στον δικό του, πεπερασμένο βίο. Όμως αυτός φαίνεται πως είναι ο ιαπωνικός τρόπος, να φέρνεις στο τέλος τα πάντα στα μέτρα σου. Διαβάζω στο σπουδαίο βιβλίο του Fernand Braudel «Η γραμματική των πολιτισμών» (μετ. Άρης Αλεξάκης, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης): «Σ’ αυτή τη χώρα με τους μικροσκοπικούς κήπους, με τις τελετουργίες του τσαγιού, με τις ανθισμένες κερασιές, ακόμη και η βουδιστική θρησκεία, που έφτασε μέσω της Κίνας, ανασκευάστηκε κι αυτή για να έρθει στα μέτρα της. Η φαινομενικά τόσο εύπλαστη Ιαπωνία μετέτρεψε τα πολλαπλά αυτά δάνεια σ’ έναν πολιτισμό που φέρει έντονη τη δική της σφραγίδα».

Το πιο πρόσφατο, το 19ο τεύχος του περιοδικού «NOMAS» έχει κι αυτό ως θέμα του την Ιαπωνία: γιαπωνέζικη κουζίνα, αρχιτεκτονική, χαϊκού, μόδα, ακόμα και Γιόκο Ογκάουα. Κι όλα αυτά με ένα εξαιρετικό – θα έλεγε κανείς, απόλυτα ιαπωνικό– lay out κι εντυπωσιακές φωτογραφίες.

Ξεφυλλίζω ξανά το βιβλίο του Στέφανου Ρόκου «Οι δύο ναοί» (εκδ. Στερέωμα) και χάνομαι στις λεπτομέρειες των ιαπωνικών ζωγραφιών του. Είναι ένα είδος διαλογισμού να κοιτάζω αυτούς τους πίνακες. Βάζω στο πικάπ τη μουσική του Joe Hishaishi για την ταινία anime της Ghibli «Το κινούμενο κάστρο» και ο ήχος φέρνει στο μυαλό μου τον ποιητικό κόσμο των εικόνων. Όχι μόνο στη συγκεκριμένη ταινία, αλλά σε όλα τα anime του Μιγιαζάκι. Βάζω μια κούπα ζεστό πράσινο τσάι κι ανοίγω στην τύχη μια σελίδα από τη «Χορεύτρια του Ίζου» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (μετ. Γιώργης Μαθόπουλος, εκδ. Ερατώ): «Ακούμπησα με τους αγκώνες μου στο παράθυρο και θαύμασα για πολλή ώρα τη σκοτεινή πόλη μέσα στη νύχτα. Νόμισα πως άκουσα κάπου μακριά έναν απαλό και συνεχή θόρυβο. Χωρίς λόγο τότε, άρχισα να κλαίω».

Σκέφτομαι το obi, τη λεπτή λωρίδα χαρτιού που συνοδεύει τους δίσκους από την Ιαπωνία και έλκει την καταγωγή του από τις ζώνες των κιμονό που φορούν οι γκέισες και λέγονται κι αυτές obi. Η στυφή γεύση του τσαγιού φέρνει για το τέλος την ουσία της λατρείας μου στο τσάι και στην Ιαπωνία ολόκληρη, όπως τη βρίσκω στο «Βιβλίο του Τσαγιού» του Οκάκουρα Κακούζο (μετ. Αλίνα Πασχαλίδη, εκδ. Ερατώ): «Ο Τεϊσμός είναι μια λατρεία βασισμένη στον θαυμασμό του Ωραίου μέσα στα ποταπά περιστατικά της καθημερινότητας. Στην ουσία είναι μια λατρεία του Ατελούς, καθώς και μια τρυφερή απόπειρα να επιτευχθεί κάτι το εφικτό μέσα στο Ανέφικτο της ζωής μας». Μέσα στο ανέφικτο της ζωής μας…