Οι ταινίες τρόμου σαν ένα είδος του σινεμά, που αλλάζει, στο πέρασμα του χρόνου;
To Halloween μπορεί να πέρασε, αλλά οι ταινίες τρόμου που πολλοί από εμάς βλέπουμε και απολαμβάνουμε, σε μια έκφραση ιδιαίτερης μορφής «μαζοχισμού», ποικίλλουν καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Και ενώ έχουν απομείνει μόνο δύο μήνες στο 2024, έχουμε τουλάχιστον 2-3 ακόμα να περιμένουμε με ανυπομονησία, κυρίως το «Heretic» της εταιρίας παραγωγής Α24, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει βγάλει «διαμάντια».
Όσο ποικίλλουν όμως οι ταινίες τρόμου, τόσο ποικίλλουν και τα άρθρα τα οποία μιλάνε για αυτές, είτε είναι κριτικές, είτε λίστες των καλύτερων ταινιών τρόμου των τελευταίων ετών, είτε είναι πανεπιστημιακές έρευνες που εξετάζουν γιατί τις βλέπουμε, πως έχουν εξελιχθεί και γιατί γίνονται όλο και περισσότερο βίαιες και αηδιαστικά ανατριχιαστικές. Ένα τέτοιο άρθρο είναι του James Francis, Jr, Instructional Associate Professor στο Texas A&M University, ο οποίος αναρωτιέται γιατί οι ταινίες τρόμου είναι πλέον τόσο αιματηρές.
Γιατί οι ταινίες τρόμου γίνονται όλο και πιο βίαιες;
Προσωπικά οι ταινίες τρόμου μού άρεσαν πάντα, και οι δύο που έχουν τραυματίσει την παιδική μου ψυχή είναι το «It», το παλιό όμως του 1986, όπως και το «Εφιάλτης στο Δρόμο με τις Λεύκες» με τον Φρέντι Κρούγκερ. Αν και τότε είχα δει και τον «Εξορκιστή», και προφανώς με είχε τρομάξει, δεν με είχε νομίζω τρομοκρατήσει τόσο όσο τα δύο άλλα. Ίσως γιατί στα άλλα η πλοκή παίζει με τους βαθύτερους σου φόβους, κυριολεκτικά. Ωραία, και γιατί βλέπεις ακόμα αφού όντως τρομάζεις; Η απάντηση δεν βγάζει πολύ νόημα, και είμαι σίγουρη ότι θα έχουν γίνει έρευνες και γι’ αυτό, αλλά τις βλέπω γιατί με διασκεδάζουν, όσο και αν με τρομάζουν. Είναι ίσως ο ίδιος λόγος για τον οποίο ανεβαίνω σε γρήγορα τρενάκια σε θεματικά πάρκα: η αδρεναλίνη του ελεγχόμενου φόβου.
Η ιστοσελίδα Refinery29 δημοσίευσε πριν λίγες ημέρες ένα άρθρο με τις 30 πιο τρομακτικές ταινίες όλων των εποχών, εκ των οποίων έχω ήδη δει τις 29 – αρχικά νόμιζα τις 28 αλλά επιβεβαίωσα με την αδερφή μου, με την οποία έχω δει το συντριπτικό ποσοστό τέτοιων ταινιών ανά τα χρόνια, ότι το «It Follows» το έχουμε δει μαζί. Βέβαια αν δεν θυμάσαι τίποτα, το μετράς; Δεν ξέρω. Τη λίστα τη βρήκα λίγο αδύναμη. Από την άλλη το τι είναι τρομακτικό για τον καθένα είναι αρκετά υποκειμενικό.
Η λίστα δεν συμπεριέλαβε, για παράδειγμα, το «Evil Dead Rise» του 2023, την οποία ταινία είδα με την αδερφή μου στο σινεμά (μεγάλο λάθος), και η οποία με στοίχειωσε κυριολεκτικά τα επόμενα τρία βράδια σε σημείο που ζοριζόμουν λίγο να κοιμηθώ – κάτι που είχε να μου συμβεί από το «It». Όπως επίσης και ένα indie θριλεράκι ονόματι «Clown» του 2014 το οποίο επίσης χτύπησε φλέβα …ίσως βέβαια επειδή προϋπήρχε η φοβία μετά το «It».
θα χαρακτήριζα, προσωπικά, ως άκρως τρομακτικές τις: The Texas Chainsaw Μassacre, Hereditary, A Nightmare on Elm Street, Paranormal Activity, The Exorcist, The Conjuring, και The Shining. Μπορεί το Paranormal Activity να σας κάνει εντύπωση, αλλά θα ήμουν ανειλικρινής αν δεν παραδεχόμουν ότι παρόλο που το είδα στην οθόνη του laptop, ξαπλωμένη στο κρεββάτι, κάτω από το πάπλωμα, έχοντας μπροστά μου έναν παρόμοιο διάδρομο με αυτόν της ταινίας, με φρίκαρε τόσο που όταν τελείωσε έψαχνα μανιωδώς μετά να βεβαιωθώ ότι δεν είναι βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα για να κοιμηθώ καλύτερα.
Αντίστοιχα το «The Blair Witch Project», αν και δεν θα το συμπεριλάμβανα στη δική μου προσωπική λίστα, πρέπει να πω ότι, πρώτον, ήταν το πρώτο του είδους του, και δεύτερον, το θυμάμαι με ιδιαίτερη «τρυφερότητα» γιατί το είδα το καλοκαίρι του 1999 στο νησί Βικτόρια που βρίσκεται απέναντι από το Βανκούβερ, με μία τεράστια παρέα συνομήλικων παιδιών – εγώ ήμουν 16 τότε – και ενώ τρομάξαμε όλοι πολύ, η βόλτα που κάναμε μετά την προβολή μπόρεσε να «ξεβγάλει» τον τρόμο και να μην αφήσει κατάλοιπα.
Το παράξενο με τις ταινίες τρόμου, βέβαια, και κάτι το οποίο έχω συζητήσει αρκετά και με άλλους που τις βλέπουν, είναι το πόσο σημαντικό είναι το περιβάλλον μέσα στο οποίο τις παρακολουθείς. Που βρίσκεσαι (σπίτι ή σινεμά), μόνος σου ή με παρέα – και τι παρέα είναι αυτή; Σέβεται η παρέα την ιεροτελεστία της παρακολούθησης και απορρόφησης του τρόμου ή κάνει αστειάκια και τη χλευάζει; Γιατί μου έχει τύχει να δω πριν πολλά χρόνια στο σινεμά το «Silent Hill» κατά το οποίο παρέλυα όταν έβγαινε ο τύπος με το μεταλλικό κωνικό κεφάλι και τη χατζάρα και ηχούσε η σειρήνα που σηματοδοτούσε την αρχή του εφιάλτη, και κανά-δυο χρόνια μετά που την ξαναείδα σε σπίτι φίλου με 8 άτομα παρέα και οι μισοί γελάγανε και οι άλλοι μισοί λέγανε τα νέα τους, απόρησα γιατί είχα τρομάξει τόσο.
Το πόσο σε επηρεάζει όμως ίσως έχει να κάνει και με την ψυχολογική φάση στην οποία βρίσκεσαι όταν την παρακολουθείς, ή πολύ απλά με το τι σε τρομάζει, βαθιά μέσα σου. Και ενώ θα συνεχίζω να παρακολουθώ ταινίες τρόμου, δεν θα το κάνω ποτέ μόνη μου. Και όχι μόνο δεν τις βλέπω μόνη μου, αλλά δεν τολμώ καν να δω τρέιλερ ταινίας τρόμου μόνη μου αφού έχει βραδιάσει και είμαι μόνη στο σπίτι. Όπως επίσης αρνούμαι να παίξω το παιχνίδι Ouija…γιατί ποτέ δεν ξέρεις, και εν πάση περιπτώσει…γιατί να το ρισκάρεις;
Από την ίδια λίστα, λοιπόν, του Refinery29 θα διαφωνήσω κάθετα με την επιλογή του φετινού «Longlegs» το οποίο περιμέναμε πως και πως γιατί μας είχαν κάνει πλύση εγκεφάλου για το πόσο καταπληκτική και τρομακτική ταινία είναι, και λυπάμαι που το λέω αλλά δεν ήταν τίποτα από τα δύο. Θα τη χαρακτήριζα επιεικώς μέτρια και ακραία απογοητευτική, κυρίως λόγω του hype που είχε δημιουργηθεί γύρω της. To «Midsommar» το οποίο πολλοί αποθεώνουν, είχε κάποια καλά στοιχεία και ωραίες σκηνές, αλλά ήταν ατελείωτο χωρίς λόγο (2 ώρες και 51 λεπτά), και συγγνώμη αλλά βαρέθηκα.
Από τις υπόλοιπες, προφανώς με εξαίρεση το «Don’t Look Now» που δεν έχω δει, κάποιες είναι καλές – αξιοπρεπέστατες για το είδος τους – και κάποιες εξαιρετικές, αλλά δεν ξέρω αν το επίπεδο τρόμου που προσφέρουν δικαιολογούν την ένταξή τους σε μια τέτοια λίστα.
Πάμε όμως πίσω στο άρθρο του κυρίου Φράνσις, ο οποίος μας λέει ότι όσο περνάνε οι δεκαετίες, οι σκηνοθέτες, οι σεναριογράφοι και τα στελέχη των στούντιο ταινιών τρόμου φαίνεται να παράγουν ταινίες που έχουν όλο και περισσότερο αίμα, βία και θυμό. Αλλά γιατί; «Ως καθηγητής σπουδών τρόμου,» μας λέει, «εξερευνώ τα βάθη του είδους με τους μαθητές μου – και για να κατανοήσουμε την εξέλιξη του αίματος στον κινηματογράφο τρόμου, εξετάζουμε πρώτα πώς οι ταινίες αντικατοπτρίζουν την εποχή τους.»
Ο Άλφρεντ Χίτσκοκ και ο Μάικλ Πάουελ δημιούργησαν πρωτότυπα slashers με το «Psycho» και το «Peeping Tom», αντίστοιχα. Και οι δύο ταινίες κυκλοφόρησαν το 1960 με διαφορά περίπου τεσσάρων μηνών, και οι δύο παρουσιάζουν κατά συρροή δολοφόνους, και οι δύο λειτουργούν με μια οπτική αισθητική «πες, μην δείχνεις». Αντί να δείχνουν το αίμα στο κοινό, οι ταινίες παρέχουν αφηγηματικές ενδείξεις για να «αναφερθούν» στο αίμα.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο περιοριστικός κώδικας Hays, ο οποίος απαγόρευε την έκδηλη βία στην οθόνη και τη χρήση ψεύτικου αίματος, αντικαταστάθηκε από το λιγότερο αυστηρό σύστημα αξιολόγησης ταινιών της Ένωσης Κινηματογράφου της Αμερικής. Οι κινηματογραφιστές ήταν πια πιο ελεύθεροι να εκφράσουν φόβο, άγχος και τρόμο με πιο έντονες εικόνες. Ένας τρόπος για να γίνει αυτό ήταν βεβαίως, χρησιμοποιώντας περισσότερο αίμα.
Στο «Night of the Living Dead», μας λέει ο Φράνσις, την cult πια ταινία με ζόμπι του George A. Romero το 1968, οι ζωντανοί-νεκροί που περπατούν τρώνε τη σάρκα των ζωντανών. Παρόλο που η ταινία είναι ασπρόμαυρη, αυτό δεν καθιστά πιο ήπιες τις εικόνες που παρουσιάζει.
Η ταινία κυκλοφόρησε έξι μήνες μετά τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ και είναι εμφανής η σχέση μεταξύ της ταινίας του Ρομέρο και του Κινήματος Πολιτικών Δικαιωμάτων που λάμβανε χώρα τότε. Το έντονο στοιχείο του «gore» (αίματος και αηδίας) της ταινίας συσχετίζεται με τον πολύ αιματηρό βίαιο αγώνα του κινήματος, καθώς ο Μπεν, τον οποίο υποδύεται ο Duane Jones, ο μοναδικός αφρο-αμερικανός άνθρωπος μεταξύ των ζωντανών, κρύβεται σε μια εγκαταλελειμμένη αγροικία με μια ομάδα έξι λευκών ανθρώπων.
Ο Μπεν κάνει ότι μπορεί για να κρατήσει την ομάδα ασφαλή, αλλά αντιμετωπίζει συνεχείς επιθέσεις από τους λευκούς άνδρες, και στο τέλος της ταινίας, μια ομάδα ανθρώπων, πιστεύοντας ότι ο Μπεν είναι ζόμπι, τον πυροβολεί και πετάει το πτώμα του στη φωτιά. Είναι δύσκολο να αγνοήσουμε τον συμβολισμός ως μια αντανάκλαση των καιρών. Ο Romero και ο John Russo, που έγραψαν μαζί το σενάριο, δεν είχαν αρχικά την πρόθεση να κάνουν «μιλήσουν» για τα πολιτικά δικαιώματα. Αλλά αργότερα, κατά τη διάρκεια του postproduction, ο Ρομέρο συνειδητοποίησε ότι η δολοφονία του Κινγκ μετέτρεψε την ταινία του σε «Μαύρη ταινία» (Black film).
Μετά ήρθε η δεκαετία του 1970, όπου το αίμα ήταν παντού. Αλλά το «The Texas Chain Saw Massacre» (1974) του Tobe Hooper, το «The Exorcist» (1974) του William Friedkin και το «Alien» του Ridley Scott (1979) έχουν κάτι άλλο κοινό: παρουσιάζουν γυναίκες πρωταγωνίστριες που επιβιώνουν από το αδιανόητο. Για άλλη μια φορά, το αίμα είναι κοινός παρονομαστής. Το σώμα της Sally είναι καλυμμένο με αίμα ενώ δραπετεύει από τον Leatherface. Από το σώμα της Regan πετάγεται αίμα και πράσινος εμετός, και η Ripley βλέπει έναν εξωγήινο να βγαίνει από το στέρνο ενός μέλους του πληρώματος. Αλλά οι ταινίες δεν ήταν απλώς gory – ήταν μεταφορές για τη δύσκολη μάχη για τα δικαιώματα των γυναικών στη δεκαετία του 1970.
Το πρώτο «Halloween» (1978) ανήκει επίσης σε αυτή την κατηγορία, αλλά με μια ανατροπή. Ο χαρακτήρας της Laurie Strode, ίσως ένα πρώιμο πρωτότυπο γυναικών πρωταγωνιστών σε ταινίες τρόμου, συνδέεται ξανά με την προσέγγιση «πες, μη δείχνεις», ενώ ταυτόχρονα αντανακλά τους καιρούς που αλλάζουν.
Εφιάλτες και πραγματικότητα
Στη δεκαετία του 1980, το υποείδος slasher κυριαρχούσε στον τρόμο – και όσο πιο αιματηρό, τόσο το καλύτερο. Κάθε sequel σε αυτά τα franchise τρόμου όφειλε να ξεπεράσει το τελευταίο σε φόνους και σκοτωμούς, μόνο και μόνο για να ξεπεράσει τα προηγούμενα όπως και τους ανταγωνιστές του.
Η δεκαετία του 1990 είχε ταινίες μεγαλύτερου προϋπολογισμού, πιο καινοτόμες, όπως το «New Nightmare» (1994) του Wes Craven και το «Scream» (1996). Εδώ οι δολοφονίες είναι πιο προσωπικές, και τα μαχαιρώματα σε πιο κοντινά πλάνα. Το CGI (computer generated image), οι εικόνες που δημιουργούνται από υπολογιστή, που χρησιμοποιούνται σε αφθονία στη σειρά «Nightmare», επέτρεψαν πιο δημιουργικούς και αιματηρούς φόνους.
Πιο τρομακτικές εποχές σημαίνουν πιο αιματηρές ταινίες
Από την 11η Σεπτεμβρίου, οι ταινίες τρόμου «κατοικούν» σε ένα μέρος όπου δεν υπάρχει κανένα προφανές κίνητρο εκτός από τη βία και την αιματοχυσία. Στο «The Strangers» (2008), οι κακοποιοί δένουν, βασανίζουν και ακρωτηριάζουν άγρια τα θύματά τους. Στο ριμέικ του 2009 «The Last House on the Left», οι κακοποιοί έχουν ένα αιματηρό τέλος. Ο σύγχρονος τρόμος καταλαβαίνει πόσο αποτελεσματικές είναι οι παράλογες δολοφονίες στην οθόνη, επειδή η αφαίρεση του συναισθήματος από τη βία είναι παράλληλη με γεγονότα του πραγματικού κόσμου.
Στα τέλη της δεκαετίας του 2010, οι ταινίες τρόμου συνδέονται με τα κινήματα #MeToo και Time’s Up, κυρίως στο reboot του «Halloween», καθώς η Λόρι Στροντ αντιμετωπίζει για άλλη μια φορά τον Μάικλ Μάγιερς και το τραύμα που προκάλεσε 40 χρόνια πριν.
O Φράνσις λοιπόν καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η εξέλιξη στην ποσότητα του αίματος και του gore στο είδος των ταινιών τρόμου δεν παράγει απαραίτητα πιο τρομακτικές ταινίες, αλλά πιο συχνά υποδεικνύει τις τρομακτικές εποχές στις οποίες ζούμε. Παλαιότερες ταινίες τρόμου, συγκριτικά πιο ήμερες και με λιγότερο αίμα, ήταν συχνά επιτυχημένες στο box office, και το σημερινό κοινό πιθανότατα τις εκτιμά περισσότερο για τα καλλιτεχνικά τους πλεονεκτήματα παρά για τον φόβο που προκαλούν.
Οι προτιμήσεις του κοινού των ταινιών τρόμου αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου, όπως αλλάζει και η ποσότητα αίματος που απεικονίζεται σε αυτές τις ταινίες. Το πρώτο «Halloween» δεν είχε σχεδόν ούτε μια σταγόνα, ενώ στα πιο πρόσφατα reboot αγγίζει τα όρια της υπερβολής. Αλλά ακόμα και αυτό δεν προσεγγίζει καν το χαοτικά gore τοπίο που υπάρχει στο «Terrifier 3» που μόλις κυκλοφόρησε – το οποίο παρεμπιπτόντως ακόμα δεν ξέρω αν θέλω να δω.
Το τι επιφυλάσσει το μέλλον είναι άγνωστο και μπορούμε μόνο να το εικάσουμε. Αλλά αν ρίξουμε μια ματιά στον κόσμο γύρω μας, θα πάρουμε σίγουρα μια καλή γεύση του τι πρόκειται να ακολουθήσει.
11°
