Ανταπόκριση από το 65ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

Τα νέα πρόσωπα και τα άγνωστα διαμαντάκια που τρέχεις να απολαύσεις πρώτος πριν εξαντληθούν τα εισιτήρια, και μετά τσακώνεσαι γι’ αυτά στα πηγαδάκια, πάντα ήταν και παραμένουν το δυνατό χαρτί του 65ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης που σήκωσε αυλαία προχθές. Όμως το να περπατάς στη Θεσσαλονίκη και να πέφτεις στον Ρέιφ Φάινς, τη Ζιλιέτ Μπινός, τον Ματ Ντίλον ή τον Ζμπίγκνιεφ Πράισνερ, δεν το λες και λίγο.

Ρέιφ Φάινς - Ζιλιέτ Μπινός: «Η επιστροφή» του Ουμπέρτο Παζολίνι στο 65ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

Πριν λίγο ολοκληρώθηκε η συνέντευξη Τύπου που έδωσαν οι δύο μαγικοί αυτοί ηθοποιοί, ο Φάινς και η Μπινός, με αφορμή την ταινία τους «Επιστροφή» του Ουμπέρτο Παζολίνι (παίζεται σήμερα το απόγευμα σε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ), στην οποία ενσαρκώνουν τα απόλυτα αρχέτυπα της ομηρικής Οδύσσειας, τον Οδυσσέα και την Πηνελόπη, σε μια ακόμα κινηματογραφική συνεύρεσή τους που θα συζητηθεί, μετά τα «Ανεμοδαρμένα Ύψη» και τον αριστουργηματικό «Άγγλο Ασθενή» που προβλήθηκε χθες βράδυ.

«Νόμιζα ότι μου έκαναν πλάκα όταν μου πρωτοείπαν για την ταινία και τους πρωταγωνιστές της» είπε στους δημοσιογράφους ο Έλληνας παραγωγός της ταινίας Κωνσταντίνος Κοντοβράκης. «Για έναν παραγωγό αυτό είναι ένα όνειρο που γίνεται πραγματικότητα. Και μιλάμε για την “Οδύσσεια”, την απαρχή της αφήγησης στη δυτική κουλτούρα, έτσι; Το συνεργείο μετά με ευχαριστούσε που είχε την ευκαιρία να απολαύσει τους δύο αυτούς ηθοποιούς». Μία «Οδύσσεια» που, όπως τόνισε ο σκηνοθέτης της ταινίας, είναι «ιδωμένη από τη σκοπιά της οικογένειας που επανασυνδέεται, εστιάζοντας απόλυτα στις εσωτερικές της συγκρούσεις».

Παραμένοντας η απόλυτη ενσάρκωση της γαλλικής φινέτσας και χωρίς, ευτυχώς, καμία εμφανή τεχνητή επέμβαση στο εκφραστικό πρόσωπό της, που άλλοτε μοιάζει ψυχρά εκλεπτυσμένο, κι άλλοτε πλημμυρίζει από ζεστασιά, η Ζιλιέτ Μπινός μίλησε για την Πηνελόπη «που σημαίνει διαφορετικά πράγματα για κάθε γυναίκα. Γιατί είναι ταυτόχρονα αρχέτυπο αλλά και μία πολύ μοντέρνα γυναίκα. Είναι πολύ προσωπικό το πώς την αντιλαμβάνεται καθεμία από μας. Δεν είναι καθόλου υποτακτική ούτε παθητική. Η υπομονή που μας έχουν μάθει ως γυναίκες ότι πρέπει να δείχνουμε σε έναν γάμο δεν είναι πάντα αδυναμία - είναι και δύναμη. Η Πηνελόπη, όσα εκφράζει στην ταινία, η πίστη της, και ό,τι σημαίνει αυτή η πίστη, μπορεί να ιδωθούν και ως μία επανένωση αρσενικού και θηλυκού...»

Δεν είμαι σίγουρη πως όλα αυτά που είπε θα ξετρελάνουν τους υπέρμαχους της woke culture και της πολιτικής ορθότητας, που φαντάζομαι πως θα ήθελαν ένα κινηματογραφικό και πιο επαναστατικό «ξανακοίταγμα» της Πηνελόπης. Όπως ήταν πολλοί αυτοί που εξεπλάγησαν με τη θερμή αναφορά της Μπινός στον Άγιο Παΐσιο χθες βράδυ όταν μαζί με τον Ρέιφ Φάινς παρέλαβαν τον τιμητικό Χρυσό Αλέξανδρο. Μαθαίνουμε πως τα τελευταία χρόνια η γαλλίδα ηθοποιός (η αγαπημένη ατίθαση ηρωίδα του «Chocolat» που αντιμάχεται τον θρησκόληπτο δήμαρχο με αμαρτωλές δόσεις σοκολάτας), έχει ανακαλύψει την Ορθοδοξία - ήθελε μάλιστα να πάει στον τάφο του Παΐσιου, ενώ χθες επισκέφθηκε το Βυζαντινό Μουσείο και γοητεύτηκε. «Ήταν μια υπέροχη μέρα» είπε αναφερόμενη στα μοναστήρια, τις βυζαντινές εικόνες, τις ελληνικές γεύσεις, τον ουρανό και τη θάλασσα, ευχαριστώντας μας «για τους έλληνες φιλοσόφους, τον Παΐσιο και όσα χαρίσατε στον κόσμο». Και βέβαια το ίντερνετ πήρε φωτιά: πάρτι οι ελληναράδες ορθόδοξοι, υψωμένο φρύδι και μπλαζέ αντιμετώπιση από την αντίπερα όχθη.

Ο Παζολίνι βέβαια προσπάθησε να το «μαζέψει»: «Η Πηνελόπη της Επιστροφής αυτενεργεί», είπε. «Η ίδια είναι που επιλέγει να περιμένει τον Οδυσσέα. Η ίδια επιλέγει να μην παντρευτεί άλλον. Η ίδια παίρνει την απόφαση να τεστάρει αν είναι πράγματι αυτός...».

Αυτό πάντως που προσωπικά μου έκανε μεγάλη εντύπωση ήταν το πόσο ευσυγκίνητοι ήταν και οι δύο (και στην απονομή και στη συνέντευξη Τύπου). Η αρχή έγινε χθες με τον Ρέιφ Φάινς ο οποίος συνεχίζει να έχει αυτό το εκτυφλωτικά ακαταμάχητο, ευάλωτο, σχεδόν θλιμμένο βλέμμα, που όμως φωτίζεται όταν χαμογελά. Ελαφρώς κουρασμένος, ταπεινός και χωρίς καμία έπαρση, μιλώντας για την επί δεκαετίες αγαπημένη του φίλη και σπουδαία συμπρωταγωνίστρια, δεν κατάφερε να κρύψει τα δάκρυά του συμπαρασύροντας και την ίδια αμέσως μετά: «Σε ξέρω κι όμως θέλω να σε μάθω. Είσαι ένα μυστήριο γεμάτο αντιφάσεις. Γι’ αυτό σε αγαπώ. Όταν παίζουμε δεν μπορούμε να κρυφτούμε». Η ίδια συγκίνηση την κατέλαβε και σήμερα, στη συνέντευξη, όταν η ηθοποιός αναφέρθηκε στο κοινό τους ταξίδι στην «Ιθάκη», μέσα από την ταινία.... Μιλώντας για την επανένωσή της με τον Φάινς, η Μπινός είπε μάλιστα πως «πιστεύει στο πεπρωμένο».

«Μεγάλωσα με την “Οδύσσεια” ως μικρό αγόρι», είπε ο Ρέιφ Φάινς (που βλέποντάς τον από κοντά, παραδόξως, διέκρινα για πρώτη φορά στο πρόσωπό του κάτι από τον Βόλντεμορτ). «Και βίωσα τον ρόλο αυτό ως ένα πολύ εσωτερικό ταξίδι. Ο Οδυσσέας γυρίζει στο σπίτι, αλλά πόσο “σπίτι” μπορεί να είναι αυτό; Η Πηνελόπη τον αναγνωρίζει, αλλά είναι τραγικά ανίκανοι να συνδεθούν μετά από τόσα χρόνια αποξένωσης». Είπε επίσης πως, αν και αμφισβητείται κατά πόσον η Ιθάκη είναι πράγματι η ομηρική Ιθάκη, ο ίδιος νιώθει «μια φοβερή ενέργεια και πνευματική δύναμη στο νησί αυτό».

Αναφερόμενος στο σινεμά σήμερα, ο ηθοποιός είπε πως «πρέπει οι νέοι δημιουργοί και ηθοποιοί να ξεπεράσουν επιτέλους το δίπολο-παγίδα «εμπορικό»-arthouse σινεμά, ενώ σχολίασε και τον Καβάφη λέγοντας πως «όλοι μας, μέσα μας, βρισκόμαστε σε ένα ταξίδι επιστροφής».

«Maria» του Πάμπλο Λαραίν: Η Αντζελίνα Τζολί στον ρόλο της μυθικής σοπράνο Μαρίας Κάλλας

Από την Μπινός, στην Αντζελίνα Τζολί που, αν και απούσα από το φεστιβάλ, πρωταγωνίστησε ως Μαρία Κάλλας στην ελληνική πρεμιέρα της πολυσυζητημένης ταινίας «Μαρία» του Πάμπλο Λαράϊν στο εντυπωσιακά ανακαινισμένο Ολύμπιον (με ομολογουμένως πολύ αναπαυτικά καθίσματα). Η ταινία άνοιξε το φεστιβάλ μετά από μία πολύ όμορφη και ζεστή τελετή με πρωταγωνιστές τους Cool Crips, τον Σπύρο Nταντανίδη και τον Γρηγόρη Χρυσικό, δύο πολύ ωραίους κωμικούς, άτομα με αναπηρία και οι δύο, που ανέβηκαν στην σκηνή σε αμαξίδιο (σ.σ το Ολύμπιον όπως και οι υπόλοιπες αίθουσες του φεστιβάλ είναι προσβάσιμες για όλους και όλες). «Η προσβασιμότητα είναι ανθρώπινο δικαίωμα» υπογράμμισαν τα παιδιά, που με το πηγαίο χιούμορ τους σκόρπισαν θετική ενέργεια στην αίθουσα.

Ο Σπύρος, μάλιστα, βάλθηκε να περιγράφει με λεπτομέρειες, για τους τυφλούς θεατές, την εμφάνιση όσων ανέβαιναν στη σκηνή (τύπου «νεαρός λευκός άνδρας με κοτσίδα που θυμίζει Βησιγότθο»!), γεγονός πρωτόγνωρο για πολλούς, που συνειδητοποίησαν, πιστεύω, ότι τίποτε δεν είναι τελικά αυτονόητο (ούτε η όραση, ούτε η βάδιση, ούτε η ακοή), αλλά στην Ελλάδα τα αυτονόητα δεν τηρούνται...

Χαιρετίζοντας το κοινό του φεστιβάλ, ο Ορέστης Ανδρεαδάκης και η Ελίζ Ζαλαντό μίλησαν για «το γενναίο σινεμά των ημερών μας, δίπλα στο χάος του μίσους και της βίας των δύο αιματηρών πολέμων στην γειτονιά μας». Το φετινό σλόγκαν του φεστιβάλ άλλωστε είναι «Τέρατα δεν υπάρχουν μόνο στο σινεμά»... Είναι δίπλα μας. Κάνουν πολέμους ή γενοκτονίες, ας πούμε. Εξ ου και το μεγάλο αφιέρωμα του φεστιβάλ «Εμείς, το τέρας». Ή το άλλο, με τον ευφάνταστο τίτλο «Un-Family-ar», για την οικογένεια. Από τερατογενέσεις άλλωστε στις οικογένειες άλλο τίποτε... Και δεν εξαιρείται η αγία ελληνική οικογένεια.

Μικρό παράδειγμα: Βλέποντας την ταινία για την Κάλλας, συνειδητοποίησα πως η μητέρα της Μαρία Κάλλας δεν ήταν απλώς μανιακή ως προς το να «καλλιεργήσει» το ταλέντο της κόρης της. Η ταινία υπαινίσσεται σαφώς πως επί Κατοχής έβαζε την μικρή να τραγουδά στους κατακτητές επί χρήμασι. Και όχι μόνο να τραγουδά...

Στην ταινία τη μάνα της παίζει η Λυδία Κονιόρδου. Στη δε σειρά της Μαλέα, πάλι για την Μαρία Κάλλας (δύο επεισόδια προβλήθηκαν στο φεστιβάλ), την παίζει η Ελένη Ράντου – τα πρώτα βέβαια αυτά επεισόδια αφορούν τα παιδικά χρόνια της τραγουδίστριας.

Ο Λαράϊν, αντίθετα, εστιάζει στην τελευταία εβδομάδα της ζωής της και βασίζει όλη του σχεδόν την ταινία στα «φαντάσματα» που την καταδιώκουν μέχρι τέλους. Στο μυαλό της το παρελθόν μπλέκεται με το παρόν σε μία παραισθητική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η πριμαντόνα, αδυνατώντας να δεχθεί πως η θεϊκή φωνή της δεν έχει πια τις ίδιες δυνατότητες.

Η Αντζελίνα Τζολί είναι καλή και κάνει πραγματικά ό,τι μπορεί για να μοιάσει στην Κάλλας, το δε στήσιμο πολλών σκηνών παραπέμπει ευθέως σε κλασικά ενσταντανέ της σοπράνο. Όμως ο θεατής νιώθει έναν διχασμό καθώς η Τζολί είναι πάντα εκεί. Σε βάρος της Κάλλας. Ευτυχώς, εδώ δεν υιοθέτησε, όπως στον «Αλέξανδρο» του Όλιβερ Στόουν όπου έπαιζε την μητέρα του Μεγαλέξανδρου, τη… σλαβικη προφορά. Επίσης γίνεται μία κάποια κατάχρηση στις εξυπνακίστικες και ενίοτε στομφώδεις ατάκες που ο σκηνοθέτης βάζει στο στόμα της. Σαν να υπάρχει μία συνεχής αγωνία η ντίβα να ακούγεται ντίβα.

Ο Ωνάσης είναι εκεί πάντως. Η έκτρωση, η απιστία, και βέβαια η τραυματική συναυλία στη Σκάλα όπου το κοινό γιούχαρε την Κάλλας – όλα τα γεγονότα που στιγμάτισαν την ζωή της υπέροχης αυτής γυναίκας, που στην ταινία λέει:

Η μητέρα μου με ανάγκαζε να τραγουδώ. Ο Αριστοτέλης με υποχρέωσε να σταματήσω. Τώρα, θέλω να τραγουδώ για μένα.

Στο φιλμ παίζουν και δύο σκυλάκια, που τόσο αγαπούσε η Κάλλας. Φέτος τα σκυλιά έχουν έντονη παρουσία στις ταινίες του Φεστιβάλ. Ένας παραμελημένος σκύλος άλλωστε, με ένα αφεντικό τραμπούκο, κακοποιημένος και εγκαταλελειμμένος σε ένα μπαλκόνι (όπως τόσοι άλλοι γύρω μας), παίζει καταλυτικό ρόλο στην ταινία «Κυνήγι» του Χρήστου Πυθαρά, που συγκινεί με την ευαισθησία του για τα ζώα και τους ανθρώπους. Εξαιρετικός ο ερασιτέχνης ηθοποιός Γιάννης Μπελής στον κεντρικό ρόλο - που μοιράζεται πολλά κοινά με τον ηρωά του. Άλλωστε το σενάριο γράφτηκε πάνω του.

Με αποκορύφωμα βέβαια τη «Δίκη ενός σκύλου» της Λετίσια Ντος (Ελβετία, Γαλλία), μία ταινία που αγαπήθηκε πολύ από το κοινό και, παρά την κωμική της χροιά, είπε μερικά πολύ σοβαρά και επίκαιρα πραγματάκια: όπως για παράδειγμα πως ένας σκύλος δεν είναι πράγμα – αν και έτσι ακριβώς αντιμετωπίζεται από το δικαστικό σύστημα.

Μια συμπαθής δικηγόρος αναλαμβάνει να υπερασπιστεί έναν σκυλάκο που αντιμετωπίζει την εσχάτη τον ποινών, την ευθανασία, γιατί δάγκωσε τρεις γυναίκες. Και η υπεράσπισή της έγκειται ακριβώς στην παραδοχή πως ένας σκύλος δεν μπορεί να είναι πράγμα αφού κινείται, αναπαράγεται και, κυρίως, νιώθει. Ούτε όμως μπορεί και να δικαστεί ως άνθρωπος αφού δεν έχει επίγνωση των πράξεών του. Άρα, πρέπει να ορισθεί εκ νέου η νομική κατάσταση του σκύλου.

Με σπαρταριστό τρόπο και με έναν εκπληκτικό τετράποδο πρωταγωνιστή, η ταινία μιλά για μερικές πικρές αλήθειες που (θα έπρεπε να) μας αφορούν όλους: δεν είμαστε ιδιοκτήτες των ζώων και αυτά δεν υπάρχουν μόνο για να μας προσφέρουν ευχαρίστηση, στειρωμένα και αποξενωμένα από τη φύση τους. Έχουν τραύματα, έχουν ιδιαιτερότητες και, κυρίως, έχουν δικαιώματα.