Σαν σήμερα: 45 χρόνια από την πρεμιέρα του Apocalypse Now

Το Apocalypse Now του Φράνσις Φορντ Κόπολα θεωρείται το απόλυτο πολεμικό φιλμ, έχει χαρακτηριστεί μια από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών και σίγουρα σημαίνει πολλά για τον ίδιο τον σκηνοθέτη. Δεν είναι τυχαίο που ο Φράνσις Φορντ Κόπολα έχει δώσει τρεις εκδοχές της ίδιας ταινίας μέχρι στιγμής: την αρχική του 1979, το Apocalypse Now Redux το 2001 και το Apocalypse Now: The Final Cut το 2019.

Το Apocalypse Now πραγματοποίησε την πρεμιέρα του στο Φεστιβάλ των Καννών του 1979, κερδίζοντας τον Χρυσό Φοίνικα (εξ ημισείας με «To ταμπούρλο» του Φόλκερ Σλέντορφ), ενώ λίγο αργότερα ήταν υποψήφιο για 8 Όσκαρ, αποσπώντας τελικά τα Βραβεία Καλύτερης Φωτογραφίας και Καλύτερου Ήχου. Εμπορικά η ταινία ήταν μεγάλη επιτυχία (σε όλες τις εκδοχές της), ενώ κοινό και κριτικοί την έχουν «ψηφίσει» ως την καλύτερη που έχει γυριστεί για τον πόλεμο στο Βιετνάμ, καθώς εμβαθύνει και διευρύνει τα όρια πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε αντίστοιχο φιλμ: καταγράφει τα σκοτάδια της ψυχής και αποκαλύπτει αλήθειες για τον πόλεμο και για το ανθρώπινο είδος που θα προτιμούσαμε να μην γνωρίζουμε. Και γι' αυτό έχει δικαίως χαρακτηριστεί αριστούργημα. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης έχει δηλώσει ότι δεν πρόκειται για «μια ταινία για το Βιετνάμ, είναι το Βιετνάμ».

Apocalypse Now: Σαν σήμερα έκανε πρεμιέρα στους κινηματογράφους

Το Apocalypse Now έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα στους κινηματογράφους των ΗΠΑ, πριν από 45 χρόνια, στις 15 Αυγούστου 1979. Αυτή τη φορά σε μια …πιο τελική μορφή από το «work in progress» που είχε παρουσιαστεί στις Κάννες. Ο Φράνσις Φορντ Κόπολα συνέχιζε να «πειράζει» το φιλμ για αρκετό καιρό μετά. Το εξ ολοκλήρου νέο edit της ταινίας το 2001 και οι διορθώσεις στο Final Cut του 2019 επιβεβαιώνουν ότι ο σκηνοθέτης υπήρξε ασυμβίβαστος, ειδικά με αυτό το δημιούργημά του. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι προσπαθεί αφενός να αφήσει πίσω του ένα έργο που να τον εκφράζει και να τον αντιπροσωπεύει όσο το δυνατόν καλύτερα, αφετέρου να το καταστήσει όσο το δυνατόν πιο διαχρονικό. Ο ίδιος είχε φανερώσει αυτόν τον προβληματισμό, όταν είχε δηλώσει το 2019, με αφορμή την νέα έκδοση της ταινίας τότε, ότι πριν από 40 χρόνια το Apocalypse Now ήταν avant-garde και μετά από μερικά χρόνια κατέληξε poster.

Σε ό,τι αφορά τον προβληματισμό κατά πόσο πρόκειται για ένα αντιπολεμικό έργο ή μια επική διαφήμιση του πολέμου, οι απόψεις διίστανται. Χωρίς αμφιβολία υπάρχει πληθώρα σκληρών, απάνθρωπων σκηνών και η φρίκη σε πρώτο πλάνο, ωστόσο σκηνές ανθολογίας όπως η περίφημη επιδρομή των ελικοπτέρων με την ανατριχιαστική συνοδεία από την Βαλκυρία του Βάγκνερ κρύβει μια σκοτεινή ομορφιά, μια γοητεία. Δεν είναι τυχαίο που οι επικριτές του Φράνσις Φορντ Κόπολα του επιρρίπτουν έλλειψη ιδεολογικού βάθους για την ταινία αυτή. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης έχει υπερασπιστεί το όραμά του λέγοντας πως δεν είναι τόσο το αντιπολεμικό στοιχείο που την χαρακτηρίζει όσο η αποκάλυψη των ψεμάτων που λέγονται στον -ή για τον- πόλεμο. Πιο πρόσφατα δήλωσε ότι δεν θεωρεί αντιπολεμικό το φιλμ. Σύμφωνα με τον ίδιο, αντιπολεμικό θα ήταν ένα φιλμ αν δεν έκανε ευθεία αναφορά σε σκηνές βίας -ένας ορισμός που ενδεχομένως να ικανοποιείται από τη φετινή οσκαρική υποψηφιότητα «The Zone of Interest» του Jonathan Glazer που απεικονίζει την ειδυλλιακή ζωή του διοικητή του Άουσβιτς Rudolf Höss και της οικογένειάς του σε ένα σπίτι με κήπο δίπλα στο στρατόπεδο θανάτου.

Τα απρόοπτα στα γυρίσματα

Το Apocalypse Now είναι εμπνευσμένο από τη νουβέλα του Τζόζεφ Κόνραντ Heart of Darkness και αφηγείται την ιστορία ενός λοχαγού του αμερικανικού στρατού (που υποδύεται ο Μάρτιν Σιν) και της ομάδας του με αποστολή να εξοντώσουν έναν συνταγματάρχη των Ειδικών Δυνάμεων (Μάρλον Μπράντο) που φέρεται ως ψυχοπαθής. Το Apocalypse Now, στο οποίο συμπρωταγωνιστούσαν οι Robert Duvall, Dennis Hopper και Harrison Ford, έγινε διαβόητο για τη μακρά, γεμάτη σοβαρά απρόοπτα παραγωγή του.

Τα γυρίσματα της ταινίας ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 1976 και ολοκληρώθηκαν 14 μήνες αργότερα. Στο μεταξύ, ο αρχικός πρωταγωνιστής Χάρβεϊ Καϊτέλ είχε αντικατασταθεί από τον Μάρτιν Σιν που υπέστη μια παραλίγο μοιραία καρδιακή προσβολή, τα σκηνικά της ταινίας καταστράφηκαν εντελώς από μουσώνες, το μπάτζετ εκτροχιάστηκε (ο Κόπολα το κάλυψε, κινδυνεύοντας με οικονομική καταστροφή), ο Μάρλον Μπράντο έφτασε στο σετ με καθυστέρηση 3 μηνών, εντελώς απροετοίμαστος και με αρκετά παραπανίσια κιλά, τα στρατιωτικά ελικόπτερα που είχαν ενοικιαστεί από την κυβέρνηση των Φιλιππίνων για τα γυρίσματα εξαφανίζονταν για να πάρουν μέρος σε πραγματικές μάχες και βάφονταν δύο φορές την ημέρα -μια στα χρώματα των ΗΠΑ για τις ανάγκες της ταινίας και μία στα χρώματα των Φιλιππίνων για τις πραγματικές στρατιωτικές επιχειρήσεις-, υπήρχαν φήμες ότι στο σετ γινόταν εκτεταμένη χρήση ναρκωτικών ουσιών, ενώ κάποιοι από τους συντελεστές «φλέρταραν» με τον νευρικό κλονισμό και την παράνοια -όπως συνέβαινε λίγο πολύ και στους πρωταγωνιστές της ταινίας. Ο Κόπολα ξόδεψε περισσότερο από έναν χρόνο μοντάροντας το αρχικό υλικό των 300.000 μέτρων φιλμ. Όλα αυτά και πολλά περισσότερα αποτυπώθηκαν στο συναρπαστικό ντοκιμαντέρ Hearts of Darkness: A Filmmaker’s Apocalypse (1991) της Έλινορ Κόπολα, συζύγου του Φράνσις, που συμπληρώνει τη μυθολογία της ταινίας.

Οι τρεις εκδοχές της ταινίας

O Κόπολα έπεισε τους βασικούς συνεργάτες της ταινίας να σκύψουν ξανά πάνω από το αρχικό υλικό για να επιτύχουν κάτι ακόμη καλύτερο από την αρχική εκδοχή της ταινίας. Στο Apocalypse Now Redux, το 2001, το υλικό μονταρίστηκε εξ αρχής, προστέθηκαν σκηνές και δύο μουσικά κομμάτια, έγινε επεξεργασία με νέους τρόπους για να βελτιωθεί το τελικό αποτέλεσμα και η χρονική διάρκεια αυξήθηκε κατά περίπου 49 λεπτά. Η νέα εκδοχή της ταινίας έγινε δεκτή με ενθουσιασμό, αν και κάποιοι κριτικοί θεωρούν ότι ο ρυθμός της έγινε πιο χαλαρός. Το 2019 ο σκηνοθέτης επανήλθε, γιορτάζοντας τα 40 χρόνια του φιλμ με ένα Final Cut. Αυτή η εκδοχή αποτελεί ελαφρά διόρθωση του Apocalypse Now Redux, κυρίως σε ό,τι αφορά τον ρυθμό της, καθώς έχουν αφαιρεθεί περίπου 14 λεπτά. Φυσικά οι σκηνές – σήμα κατατεθέν της ταινίας, όπως η επιδρομή των ελικοπτέρων ή η ατάκα: «Λατρεύω τη μυρωδιά του ναπάλμ το πρωί», δεν πειράχθηκαν…

Παρά τις διαφορετικές εκδοχές της ταινίας, πάντως, το Apocalypse Now του Φράνσις Φορντ Κόπολα παραμένει ένα επικό πολεμικό φιλμ, διαχρονικής αξίας. Η επικαιρότητά του, δε, αποδεικνύεται περίτρανα σήμερα, 45 χρόνια μετά την πρώτη προβολή του.