Όταν η Λώξη έγινε η πρώτη επαγγελματίας ηθοποιός με σύνδρομο Down στην Ελλάδα

Τα άτομα με αναπηρία ερωτεύονται, κάνουν βιντεοκλήσεις με τους φίλους τους, τσακώνονται με τους γονείς τους, προσπαθούν να συνεννοηθούν με την παρέα και έχουν στιγμές που απλά βαριούνται. Δεν είναι άτομα με «ειδικές» ανάγκες, ούτε με «ειδικές» ικανότητες. Έχουν στιγμές στην καθημερινότητά τους, όπως όλοι μας. Αυτός ήταν και ο στόχος των σκηνοθετών του ντοκιμαντέρ ΛΩΞΗ, να ανακαλύψουν τη ζωή ενός ατόμου με σύνδρομο Down, χωρίς κλισέ, στερεότυπα και ωραιοποιήσεις. 

Πίσω, στο 2021, η νεαρή Λωξάνδρα Λούκας υπογράφει σύμβαση συνεργασίας με το Εθνικό Θέατρο και σε ηλικία 29 ετών ανεβαίνει στην κεντρική σκηνή του Τσίλλερ, συμμετέχοντας στις πρόβες για τη θεατρική παράσταση «Φουέντε Οβεχούνα». Γίνεται επισήμως η πρώτη επαγγελματίας ηθοποιός με σύνδρομο Down στην Ελλάδα. Τη χρονιά του 2024, γυρίζεται το ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους ΛΩΞΗ από τους Δημήτρη Ζάχο και Θανάση Καφετζή, κάνοντας πρεμιέρα στο 26ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Λίγες ημέρες πριν προβληθεί στις κινηματογραφικές αίθουσες, η πρωταγωνίστρια και οι σκηνοθέτες του ντοκιμαντέρ μιλάνε στην Athens Voice για το δημιουργικό αυτό ταξίδι και την σημασία των ίσων ευκαιριών.

Γνωρίζοντας τη Λώξη

Λωξάνδρα, πώς θα χαρακτήριζες τον εαυτό σου;
Είμαι ηθοποιός, είμαι ζωγράφος και, πιστεύω, είμαι ένα σοβαρό άτομο. Μου αρέσει να φορώ όμορφα ρούχα, έχω πάντοτε διάθεση να γίνω καλύτερη και προσπαθώ να είμαι χαρούμενη κάθε μέρα.

Τι είναι αυτό που σε κάνει να γελάς;
Όταν οι φίλοι μου με σχολιάζουν με αστείο τρόπο, όπως ο φίλος μου ο Φαέθων που με φωνάζει Πινόκιο και η αδελφή μου Λώρα που με λέει κεφτεδάκι μου.

Η Λωξάνδρα Λούκας, ή αλλιώς Λώξη, ήθελε από μικρή να γίνει ηθοποιός. Δεν ξέρει αν οφείλεται στη μητέρα και τον αδερφό της που είναι επίσης ηθοποιοί, ξέρει πως απλά αυτό θέλει να κάνει. Το θέατρο είναι κάτι που πραγματικά απολαμβάνει. Είναι μέλος της ομάδας «Εν Δυνάμει», μίας κολεκτίβας καλλιτεχνών με και χωρίς αναπηρία που λειτουργεί με γνώμονα την ισότιμη μεταχείριση μεταξύ όλων των μελών. Παρόλο που έχει συμμετάσχει σε πολλές θεατρικές παραστάσεις με την ομάδα, είχε πολύ άγχος όταν ανέβηκε πρώτη φορά στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, όπως θα είχε μάλλον κάθε ηθοποιός. Όταν χρειάστηκε να φύγει από τη Θεσσαλονίκη και να μετακομίσει στην Αθήνα για τις ανάγκες των προβών της παράστασης «Φουέντε Οβεχούνα» ήταν μια μεγάλη πρόκληση. Αν και είναι συνηθισμένη στα ταξίδια, αυτή η εμπειρία ήταν μια «βουτιά» στα βαθιά, μέσω της οποίας κατάφερε να κάνει το επόμενο βήμα στην καριέρα της. Όσον αφορά στα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ, η Λωξάνδρα γνώριζε τους σκηνοθέτες εδώ και χρόνια, κάνοντας έτσι τη συνεργασία τους πολύ εύκολη, κάτι το οποίο φαίνεται και στην ταινία.

Γνωρίζοντας τον Δημήτρη Ζάχο και τον Θανάση Καφετζή

Οι σκηνοθέτες της ΛΏΞΗ είναι απόφοιτοι του τμήματος Κινηματογράφου στο ΑΠΘ και γνωρίζονται από παλιά, εκτός σχολής. Καλλιτεχνικά είναι συνεργάτες πάνω από δέκα χρόνια σε διάφορα πρότζεκτ και όταν έγινε η πρόταση στον Δημήτρη για το ντοκιμαντέρ, ήταν αυτονόητο πως θα ζητούσε τη βοήθεια του Θανάση. Με την οικογένεια της Λωξάνδρας γνωρίζονται αρκετά χρόνια, καθώς ο Δημήτρης αποτελεί μόνιμος συνεργάτης της ομάδας «Εν Δυνάμει», με την οποία συνεργάστηκε αργότερα και ο Θανάσης. Πρόκειται για δύο άτομα που η οικογένεια τα ήξερε, τα εμπιστευόταν, για αυτό και ήθελε να καταγράψουν το ταξίδι της Λώξη στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου. Mε την αίσθηση του κατεπείγοντος οι δύο σκηνοθέτες πήρανε την κάμερα και ξεκίνησαν την καταγραφή ενός ντοκιμαντέρ παρατήρησης, στο οποίο υπήρξαν δύσκολες αλλά και πολλές αστείες στιγμές. Έγιναν το crew της Λωξάνδρας, οι πιστοί «ακόλουθοί» της, βιώνοντας μια ξεχωριστή και πολύ όμορφη εμπειρία. 

Πώς είναι η Λωξάνδρα ως συνεργάτιδα;
Για εμάς ήταν πολύ σημαντικό το ότι πρόκειται για ένα άτομο που έχει χιούμορ, όπως και η μητέρα της, βοηθώντας μας έτσι να σπάσουμε το «political correct». Δεν μας έβγαλε ποτέ κάποιο συναίσθημα αμηχανίας, δεν χρειάστηκε να κρύψουμε ή να αλλάξουμε κάτι. Φυσικά υπήρχαν και οι στιγμές που δεν είχε πολλή διάθεση, ή δεν ήθελε να της περάσουμε την ψείρα (μιρκόφωνο) και κάποιες άλλες την ενοχλούσαν τα πολύ κοντινά πλάνα που κάναμε. Για αυτό και έβαζε τα όρια της, κάτι το οποίο θεωρούμε ήταν πολύ σωστό.

Στόχος τους μέσα από την παρατήρηση της Λωξάνδρας να καταλάβουν την καθημερινότητα ενός ατόμου με σύνδρομο Down, χωρίς να εστιάζουν μόνο στο κομμάτι των θεατρικών προβών. Να έχουν μια ολοκληρωμένη εικόνα. Όπως όλοι, η Λωξάνδρα έχει τις καλές και κακές στιγμές, έχει ανάγκη να μιλήσει με το αγόρι της, έχει νεύρα, θέλει να χαλαρώσει, να δει ταινία και κάποιες φορές νιώθει μοναξιά. Το πόσο μπορεί τελικά να ταυτιστεί κάποιος μαζί της, αποκαλύφθηκε κυρίως κατά τη διάρκεια του μοντάζ, αναφέρουν οι σκηνοθέτες, το οποίο διήρκησε οκτώ μήνες. Τα γυρίσματα ξεκίνησαν τον Αύγουστο του 2021 και τελείωσαν τον Φεβρουάριο του 2022. Το μοντάζ ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2023 και πήρε την τελική μορφή λίγο πριν το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, το 2024. Στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε την ιστορία της Λωξάνδρας Λούκα χωρίς ταμπού και κλισέ, χωρίς εξιδανικεύσεις. Στόχος των σκηνοθετών να δοθεί χώρος και χρόνος στην πρωταγωνίστρια να υπάρξει όπως και όπου εκείνη επιθυμεί, έχοντας ευκαιρίες και επιλογές όπως κάθε γυναίκα, ανεξαρτήτως αναπηρίας και ηλικίας.

Όταν η ταινία προβλήθηκε στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ήταν μια απολαυστική στιγμή για όλους τους. Η Λώξη ήταν καρφωμένη στην οθόνη, είχε αγωνία να δει τι θα γίνει στο τέλος, γυρίζοντας πίσω σε εκείνη την εποχή. Ήταν επίσης μια από τις στιγμές που η Ελένη Δημοπούλου είδε την κόρη της σε ένα πλαίσιο χωρίς εκείνη, δίνοντας κατά κάποιον τρόπο μια άλλη ματιά στη σχέση μητέρας και κόρης, παρόλο που οι ζωές τους είναι τόσο κοντά. Κάτι επίσης πολύ σημαντικό και για τους δύο σκηνοθέτες, ήταν πως το ντοκιμαντέρ το παρακολούθησε κόσμος που δεν τους γνώριζε, ερχόμενοι έτσι σε μια πρώτη επαφή με το πώς λειτουργεί η ταινία, τι αντιδράσεις προκαλεί. 

Πιστεύετε ότι θα δούμε και άλλα άτομα με αναπηρία στον καλλιτεχνικό χώρο ως επαγγελματίες; 
Το μόνο σίγουρο είναι πως θέλουμε πολύ να συμβεί αυτό, ωστόσο, είναι αρκετές οι καλές προθέσεις; Ο καλλιτεχνικός χώρος έχει να μάθει πάρα πολλά από τα άτομα με αναπηρία. Είναι μια αμφίδρομη σχέση. Δεν τους κάνουμε «χάρη» που παίζουν σε θεατρική σκηνή. Η ισότιμη βάση πρέπει να είναι το νούμερο ένα στα πάντα. Ας μην ξεχνάμε πως υπάρχει ακόμα αποκλεισμός από σχολές, δηλαδή πριν μερικά χρόνια δεν μπορούσε κάποιος ανάπηρος να δώσει εξετάσεις για δραματική σχολή. Είναι πολλά αυτά που πρέπει να γίνουν. Θα μπορούσαμε να έχουμε δύο ανάπηρους, ένα αγόρι και ένα κορίτσι σε κάθε έτος της δραματικής του εθνικού; Γιατί δεν συμβαίνει αυτό;

Ο Θανάσης Καφετζής ήρθε σε επαφή με το θέμα της αναπηρίας σε καλλιτεχνικό επίπεδο, πρώτη φορά με το ντοκιμαντέρ ΛΏΞΗ. Ο Δημήτρης Ζάχος έχει καταφέρει να εκφράσει τους προβληματισμούς τους για τις ίσες ευκαιρίες προς τα ανάπηρα άτομα μέσω της ομάδας «Εν Δυνάμει», η οποία πιστεύει πως άλλαξε σημαντικά τον τρόπο σκέψης του. Αυτή την περιόδο ο Δημήτρης και ο Θανάσης ετοιμάζουν κάτι καινούριο, το οποίο θα έχει στον πυρήνα του ζητήματα γύρω από τους αποκλεισμούς και την αναπηρία. Το έργο της ΛΏΞΗ έχει πλέον ολοκληρωθεί, κέρδισε το βραβείο Προσβασιμότητας Alpha Bank και συνεχίζει τη δική του πορεία. Πηγαίνει σε φεστιβάλ και από τις 18 και 19 Μαΐου θα ξεκινήσουν οι προβολές σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, συνοδευόμενες από υπότιτλους για κωφά και βαρήκοα άτομα.

Προβολές στην Αθήνα 
Σάββατο και Κυριακή στον κινηματογράφο Δαναό 
Καθημερινές και Σαββατοκύριακα στα Village Athens Mall και Village Cinemas Ρέντη
* Τη Δευτέρα 20 Μαΐου θα γίνει μια ειδική προβολή παρουσία των σκηνοθετών, συντελεστών και της Λωξάνδρας.

Προβολές στη Θεσσαλονίκη
Σάββατο και Κυριακή στο Cine Βακούρα
Καθημερινές και Σαββατοκύριακα στο Village Mediterranean Cosmos

Συντελεστές
Σενάριο-Σκηνοθεσία: Δημήτρης Ζάχος, Θανάσης Καφετζής 
Μοντάζ: Χρόνης Θεοχάρης 
Μουσική: Kolida Babo 
Ηχητικός Σχεδιασμός: Χρήστος Γούσιος 
Μίξη ήχου: Κώστας Βαρυμποπιώτης, Χρήστος Γούσιος 
Χρωματική διόρθωση: Φίλη Ολσέφσκι, στούντιο Τριπόδι 
Παραγωγή: Δημήτρης Ζάχος, Θανάσης Καφετζής 
Συμπαραγωγή: ΕΡΤ 
Με την υποστήριξη του ΕΚΚ