Poor Τhings: Η Μπέλα Μπάξτερ ως μετα-φεμινίστρια

1919: Εκδίδεται μια εφημερίδα όπου γυναίκες ριζοσπάστες της λογοτεχνίας δηλώνουν «Ενδιαφερόμαστε για τους ανθρώπους συνολικά τώρα, όχι για άντρες και γυναίκες» και ότι «τα ηθικά, κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά μέτρα και πρότυπα δεν πρέπει να έχουν να κάνουν με το φύλο». Δηλώνουν ότι θα είναι «υπέρ των γυναικών χωρίς να είναι κατά των αντρών» και ότι «η στάση τους ονομάζεται μετα-φεμινιστική».

1994: Η Christina Hoff Somers στο βιβλίο της «Ποιος έκλεψε τον φεμινισμό; Πώς οι γυναίκες πρόδωσαν τις γυναίκες» θεωρεί ότι μεγάλο μέρος της σύγχρονης ακαδημαϊκής φεμινιστικής θεωρίας και το φεμινιστικό κίνημα είναι Γυναικοκεντρικά. Τον κατηγοριοποιεί ως «φεμινισμό του γένους» και προτείνει τον «φεμινισμό της ισότητας» – μια ιδεολογία που στοχεύει σε πλήρη νομική και πολιτική ισότητα. Ισχυρίζεται ότι ενώ οι φεμινίστριες του γένους συνηγορούν για προνομιακή μεταχείριση και παρουσιάζουν τις γυναίκες ως θύματα, ο φεμινισμός της ισότητας παρέχει μια βιώσιμη και εναλλακτική μορφή φεμινισμού. Κι άλλες σύγχρονες φεμινίστριες, όπως η Katha Pollitt και η Nadine Strossen, προτείνουν ότι ο φεμινισμός σημαίνει απλά ότι «οι γυναίκες είναι άνθρωποι». Και ότι απόψεις που διαχωρίζουν τα φύλα αντί να τα ενώνουν είναι σεξιστικές αντί για φεμινιστικές.

Ο τίτλος Poor Things έχει να κάνει με τις αδυναμίες των αντρών στη ζωή της Μπέλα. Είναι αυτοί οι κακόμοιροι. Αυτό που στα αγγλικά ονομάζουμε poor thing. Ο God, ο δημιουργός της, που είναι καλός –γιατί δημιούργησε την Όμορφη, την Μπέλα, και όχι τον Φρανκεστάιν της Μαίρη Σέλλεϋ– της λέει: «Είμαι τόσο κακόμοιρο πράγμα, poor thing, όσο και ο στρατηγός Blessing. Ετοιμάσου να μας σιχαθείς». Ο God της δίνει καταφύγιο, ο Μαξ τρέχει να την ευχαριστήσει, ο Ντάνκαν να την χορτάσει και να την μπουχτίσει με σεξ σε όλες τις στάσεις και γλυκά και να την ξεφορτωθεί μετά, αλλά την ερωτεύεται και τελικά τρελαίνεται. Ο Χάρι, ο συνομιλητής της στο πλοίο, βγάζει αρνητισμό. Οι άντρες στο παρισινό μπορντέλο όπου πιάνει δουλειά είναι λυπημένοι και απελπισμένοι. Και ο σύζυγος και στρατηγός Άλφι Μπλέσινγκ είναι σατανικός. Και θέλει να της κάνει κλειτοριδεκτομή και να την αφήσει αμέσως έγκυο.

Είναι και είμαστε όλοι poor things που αγωνιζόμαστε να ζήσουμε όμορφα. Άλλοι σπάνε και μερικοί συνεχίζουν να αρπάζουν την ελπίδα όπου την δουν. Η Μπέλα έχει ιδεαλισμό γι' αυτό αντέχει. Και το δείχνει όταν δίνει όλα τους τα λεφτά για να σώσει τα φτωχά μωρά της Αλεξάνδρειας. Αλλά και στο τέλος, που θα γίνει γιατρός για να προσφέρει στους ανθρώπους.

Παρά τη βικτοριανή εποχή τα θέματα της ταινίας είναι σύγχρονα: γένος, κοινωνική τάξη, ύπαρξη, πουριτανισμός στο σεξ και η άποψη ότι οι γυναίκες είμαστε κτήματα. Των αντρών και των γυναικών. Στην Ελλάδα και των μανάδων μας, που μας θέλουν και νοικοκυρές και επιτυχημένες. Κι άλλες απλά αποκατεστημένες.

Η Μπέλα Μπέξτερ αρχίζει να απελευθερώνεται όταν βγαίνει βόλτα μόνη της, χωρίς τον εραστή της, φορώντας μίνι φούστα για να γνωρίσει τον κόσμο

Η Μπέλα Μπέξτερ αρχίζει να απελευθερώνεται όταν βγαίνει βόλτα μόνη της, χωρίς τον εραστή της, φορώντας μίνι φούστα –στη βικτωριανή εποχή!– για να γνωρίσει τον κόσμο. Χορεύει σαν μαινάδα, εξπρεσιονιστικά, όχι για να προκαλέσει αλλά για να εκφραστεί. Το σεξ το χρησιμοποιεί για να γνωρίσει το σώμα της. Το ονομάζει χαρά όταν πρωτοανακαλύπτει την αυτοϊκανοποίηση. Σαν νήπιο κινείται, σαν να τραβάει σκληρές χαρακιές και πραγματώνει τη νηπιακή ενόρμηση της ζημιάς και της καταστροφής σαν παιχνίδι. Συνεχίζει να ανεξαρτητοποιείται, όταν διαβάζει φιλοσοφία. Τότε πια γυρίζει στον φίλο και στον εραστή της και τους λέει ότι λένε βλακείες. Στη φιλοσοφική της λογομαχία με τον Χάρι Άσλεϊ λέει ότι αν γνωρίζει τα προβλήματα του κόσμου τότε θα τον βελτιώσει. Ο Χάρι της αντιλέγει «η ελπίδα συντρίβεται, ο ρεαλισμός όχις». Αλλά η Μπέλα δεν χάνει την ελπίδα. Σπουδάζει και γίνεται γιατρός για έναν καλύτερο κόσμο. Δεν έχει τίποτα να χωρίσει με τους άντρες. Δεν ζητάει προνομιακή μεταχείριση και δεν θεωρεί τον εαυτό της θύμα ανάμεσα σε όλους τους άντρες που την θέλουν για κτήμα. Γι' αυτό είναι μετα-φεμινίστρια. Η μαντάμ στον παρισινό οίκο ανοχής της λέει «πρέπει να ζήσουμε και το καλό και τον ξεπεσμό, και τον πόνο και την λύπη. Τότε θα είναι όλος ο κόσμος δικός μας».

Το βιβλίο «Poor Things» παραπέμπει στη γοτθική λογοτεχνία. Ο συγγραφέας Άλαστερ Γκρέι παριστάνει ότι είναι ο επιμελητής που τακτοποιεί τα χειρόγραφα που κάποιος, κάπου ανακάλυψε – σύνηθες μοτίβο στις γοτθικές νουβέλες του 1800, όπως ο «Δράκουλας» του Μπραμ Στόκερ. Η μεγάλη απελευθέρωση έρχεται όχι μέσα από την πορνεία –όπως ειπώθηκε– αλλά τη στιγμή που αποφασίζει να γίνει χειρουργός. Φοράει μίνι φούστα με σακάκι σε στυλ μαύρου κοστουμιού και πάει στο αμφιθέατρο που είναι γεμάτο μόνο με νέους άντρες.

Ο φοβερός σκηνοθέτης Γιώργος Λάνθιμος μαζί με τον διευθυντή φωτογραφίας Ρόμπι Ράιαν δημιούργησε ένα portal – μια πύλη από όπου κοιτάμε σε έναν άλλο κόσμο. Δημιούργησε μια κάμερα Φρανκεστάιν συνδυάζοντας κομμάτια από σύγχρονες και vintage κάμερες. Ο Λάνθιμος υιοθετεί την αισθητική του Steampunk, ένα υποείδος της επιστημονικής φαντασίας που ενσωματώνει ρετρό φουτουριστική τεχνολογία και αισθητική που εμπνέεται από την ατμοκίνητη βιομηχανική μηχανική του 19ου αιώνα. Το Steampunk τοποθετείται σε μια παράλληλη ιστορικότητα με τη βικτοριανή εποχή, την Άγρια Δύση ή σε έναν φανταστικό κόσμο ατμό κινητών μηχανών – για να μας δείξει ότι πρόκειται για έναν αλλόκοτο κόσμο.

Στην αρχή, όσο ζει με τον God η Μπέλα ως καλλονή-νήπιο, το φιλμ είναι ασπρόμαυρο. Όταν φεύγει με τον Ντάνκαν, χάνει την παρθενιά της και κάνει ανελέητο σεξ, πλημμυρίζει στο χρώμα. Στην αρχή της ταινίας ο φακός ζουμάρει σε ένα ύφασμα με κεντημένες παιδικές εικόνες. Είναι ένα κιλτ για το μωρό της Βικτόρια, της Μπέλας, της διπλής περσόνα με το σώμα της Βικτόρια και το μυαλό του μωρού της, πριν πηδήξει από τη γέφυρα για να αυτοκτονήσει είτε γιατί δεν ήθελε το μωρό είτε γιατί ήθελε να γλιτώσει και εκείνη και αυτό από μια ζωή με τον βίαιο στρατηγό. Μπορεί η Βικτόρια να ήταν σκληρή. Ο σύζυγος Άλφι της λέει ότι είχαν το ίδιο σκληρό χιούμορ και οι υπηρέτες στο σπίτι της δεν χαίρονται που την ξαναβλέπουν.

Στην τελευταία σκηνή, στην ειδυλλιακή αυλή, υπάρχει ισότητα. Η Μπέλα και ο Μαξ παντρεύτηκαν. Είναι εκεί και η Τουανέτ, η Γαλλίδα φίλη της και πρώην πόρνη. Η οικονόμος, η κυρία Πριμ, δεν σερβίρει και είναι μέλος της παρέας. Ο διαβολικός πρώην σύζυγος μετατράπηκε σε ένα κωμικό αξιοπερίεργο, μια curiosite, με κεφάλι κατσίκας. Βλέπουμε τον χαρούμενο μικρόκοσμο μιας προοδευτικής κοινωνίας με ειρήνη και ισότητα, όπου κανείς δεν είναι κτήμα κανενός. Κόσμος διαφορετικός από την Αλεξάνδρεια με τους πλούσιους ψηλά στον Πύργο και τους φτωχούς κάτω, ανάμεσα στα ερείπια.

Η Μπέλα Μπάξτερ δεν ζητάει προνομιακή μεταχείριση και δεν θεωρεί τον εαυτό της θύμα. Γι' αυτό είναι μετα-φεμινίστρια

Η Μπέλα φοράει μίνι. Και χορεύει με διαφανές φούστες. Έτσι κι εμείς. Βγάλαμε τους κορσέδες, φορέσαμε παντελόνια επί Σανέλ και σορτς στα 1930. Στα 1960 επί Μαίρη Κουάντ ήρθαν τα μίνι μέχρι το εσώρουχο και μετά άρχισαν οι διαφάνειες της Τζέιν Μπίρκιν. Κάτω από τα φορέματα διαγράφονταν τα εσώρουχα. Στα 1970 έκαψαν τα σουτιέν τα οποία μερικές δεν φοράμε σχεδόν ποτέ. Μας πιέζουν και τα θεωρούμε άχρηστα. Σήμερα φοράμε ξώκειλες μπλούζες, έχουμε πίρσινγκ (εδώ και είκοσι χρόνια) και τατουάζ (το δικό μου το έκανα τώρα). Έχουμε εδώ και δυο χρόνια ρούχα με ανοίγματα παντού.

Η Βικτόρια Γουλφ είπε ότι για να γράψει μια γυναίκα χρειάζεται χρήματα δικά της κι ένα δωμάτιο (αυτό το ανέτρεψε η Τζόαν Κ. Ρόουλινγκ που έγραφε πάμφτωχη στα Στάρμπακς τον Χάρι Ποτερ, για να έχει ζέστη και ίντερνετ δωρεάν). Η Μπέλα Μπάξτερ έχει οικονομική ελευθερία, όπως είπε η Γουλφ. Αυτή διασφαλίζει όλα τα δικαιώματά της, ακόμα και τα φεμινιστικά. Γι' αυτό ο Λανθιμος τοποθετεί την Μπέλα στη συγκεκριμένη πλούσια τάξη της βικτοριανής Αγγλίας. Ο God, πριν φύγει ταξίδι, της ράβει ένα μάτσο χαρτονομίσματα στο στρίφωμα του ρούχου της για περίπτωση ανάγκης. Κι όταν χρειάζεται λεφτά δουλεύει στο Παρίσι για ένα σύντομο διάστημα. Δεν δείχνει να της αρέσει η πορνεία αλλά δεν τραυματίζεται από αυτήν. Ούτε μισεί τους άντρες.

Αυτό είναι το βασικό ζητούμενο σήμερα. Ο άνθρωπος, άντρας ή γυναίκα, να αμείβεται για την αξία του έργου που παράγει κι έτσι να ζει ελεύθερος. Με αξιοπρέπεια. Πίσω από κάθε ανάλυση φεμινισμού, σε έναν κόσμο ακρίβειας και υπο-αμοιβής –ειδικά στην Ελλάδα όπου αμειβόμαστε λιγότερο από τις άλλες χώρες της ΕΕ και ενώ η ακρίβεια στα είδη πρώτης ανάγκης αυξάνεται κάθε μέρα– ψάξτε για το θέμα της οικονομικής ελευθερίας. Αυτή διασφαλίζει όλα τα αλλά δικαιώματα. Τότε μια γυναίκα δεν χρειάζεται να πουλήσει το σώμα της με κανέναν τρόπο, όταν έχει πρόσβαση σε εισόδημα μέσω εργασίας.

Και τέλος: η ηθοποιός Έμα Στόουν σοφά και έξυπνα διάλεξε τον σκηνοθέτη Γιώργο Λάνθιμο στις δύο του ταινίες. Διδάσκοντάς την, έχει ξεκλειδώσει μέσα της ένα εξπρεσιονιστικό πάθος και μια αλήθεια που δεν θα της τα απελευθέρωναν ποτέ στο Χόλιγουντ.