Καρίμ Ασίρ: Ποιος είναι ο Αφγανός Τσάρλι Τσάπλιν;

Ένας μικρόσωμος, δραστήριος, νεαρός Αφγανός, γεμάτος κινητικότητα και κέφι. Είναι ο άνθρωπος που έφτιαξε έναν δικό του Τσάρλι Τσάπλιν σε αντίξοες συνθήκες, χαρίζοντας με τα βίντεο και τις ζωντανές παραστάσεις του κέφι και κοινωνικά μηνύματα στους συμπατριώτες του, στη χώρα που διοικούν οι Ταλιμπάν. Τον Καρίμ Ασίρ τον γνωρίσαμε από το ντοκιμαντέρ της Ελληνίδας σκηνοθέτριας Αννέτας Παπαθανασίου η οποία μας διηγήθηκε την απίστευτη ιστορία του. Η ίδια εκτός από τις συμμετοχές της σαν ηθοποιός και σκηνοθέτρια σε θεατρικές παραστάσεις, τα τελευταία 20 χρόνια ασχολείται με ντοκιμαντέρ και είναι πολύ εξωστρεφής και δραστήρια πρόεδρος της Ένωσης Ελληνικού Ντοκιμαντέρ, προωθώντας την εγχώρια παραγωγή στη διεθνή αγορά. Το «Γελώντας στο Αφγανιστάν: Καρίμ Ασίρ, ο Αφγανός Τσάρλι Τσάπλιν» είναι η τελευταία της ταινία που αυτό τον καιρό παίζεται σε ξένα φεστιβάλ και θα προβάλλεται στην Αθήνα από τις 21/9.

Vivere pericolosamente στην Καμπούλ

Η Αννέτα έχει κάνει άλλες δύο ταινίες στο Αφγανιστάν και στο Πακιστάν. Βρέθηκε εκεί όταν θέλησε να γυρίσει την πρώτη ταινία με θέμα τους εθελοντές των Γιατρών του Κόσμου όπου και γνώρισε έναν εθελοντή, τον Καντίρ Αντίρ, έναν «Αφγανό Οδυσσέα» που την εντυπωσίασε σαν άνθρωπος και αποφάσισε να αφιερώσει την ταινία στη δική του ιστορία. Η αίσθηση περιπέτειας την οδήγησε στο Αφγανιστάν το 2007 όπου, ξεπερνώντας μεγάλες δυσκολίες ακόμα και από το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών που ήθελε να προφυλάξει τους Έλληνες πολίτες από τις αγριότητες των Ταλιμπάν οι οποίοι τότε λειτουργούσαν τρομοκρατικά (δεν ήταν ακόμα κυβέρνηση), κατάφερε να μάθει όχι μόνο την ιστορία του Καντίρ αλλά να γνωρίσει καλύτερα και τη χώρα, τα ήθη, τον τρόπο που αντιμετωπίζουν εκεί τη Δύση, παρά τους κινδύνους που η ίδια και το συνεργείο γνώριζαν ότι υπάρχουν.

Η δεύτερη ταινία της με θέμα τις γυναίκες ηθοποιούς στο Αφγανιστάν γυρίστηκε με ακόμα μεγαλύτερες δυσκολίες γιατί είχε να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση. Το θέμα, αρχικά, ήταν μία Αφγανή κοπέλα που είχε πάρει το πρώτο βραβείο θεάτρου σε φεστιβάλ στην Καμπούλ, αλλά όταν το συνεργείο έφτασε εκεί η κοπέλα είχε φύγει από τη χώρα. Εκείνη την εποχή οι γυναίκες ηθοποιοί είχαν πρόβλημα κυρίως από το οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον γιατί πάντα υπάρχει η αντίληψη ότι μια γυναίκα ηθοποιός είναι ελευθέρων ηθών. Οι πιο συντηρητικοί μουσουλμάνοι απειλούσαν την κοπέλα με διάφορους τρόπους, ότι θα σκοτώσουν την ίδια και την οικογένειά της, πετώντας της πέτρες κ.λπ.

Η Αννέτα, προσπαθώντας να εισχωρήσει στο περιβάλλον αυτό, μετά από συνεννόηση με το Πανεπιστήμιο της Καμπούλ, άρχισε να παραδίδει εκεί μαθήματα θεάτρου με μεγάλη προσέλευση – διακόσιοι άντρες φοιτητές που διδάσκονταν την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή και τις «Όρνιθες» του Αριστοφάνη. Για αυτούς ήταν σπουδαία υπόθεση αυτό το μάθημα. Η ομάδα της Αννέτας κατάφερε να φέρει βιβλία από το Ιράν γραμμένα στα φαρσί –ίδια γλώσσα με τα νταρί που μιλούν στο Πανεπιστήμιο– διότι δεν διέθεταν βιβλία. Ανάμεσα στους διακόσιους άντρες, οκτώ μόνο κοπέλες παρακολουθούσαν το μάθημα, μέσω των οποίων η Αννέτα έμαθε ότι η ηρωίδα της είχε φύγει από τη χώρα λόγω των απειλών και ότι τώρα βρισκόταν στη Γερμανία από όπου την είχαν καλέσει για να παρουσιάσει το βραβευμένο της έργο. Έφυγε με τις άλλες δύο αδερφές της, ζήτησε πολιτικό άσυλο και τα νεώτερα είναι ότι τώρα πια δουλεύει στο Εθνικό Θέατρο της Γερμανίας.

Ο νεαρός Καρίμ Ασίρ - Τσάρλι Τσάπλιν

Ένας από τους πιο καλούς σπουδαστές που παρακολουθούσαν το μάθημα εκείνο ήταν και ο πρωτοετής, δεκαεννιάχρονος Καρίμ. Ένας «μικρούλης» υπερδραστήριος, καλός, κοινωνικός, φιλικός άντρας που έκανε την Αννέτα να τον ξεχωρίσει από την πρώτη στιγμή και, μάλιστα, να του πάρει μια συνέντευξη με θέμα το θέατρο και τις γυναίκες ηθοποιούς, στη διάρκεια της οποίας δήλωσε ότι «Τι να κάνουμε; Αφού δεν αφήνουν τις γυναίκες να παίζουν, παίζουμε εμείς, οι άντρες, και τους γυναικείους ρόλους». Αυτό που την εντυπωσίασε περισσότερο ήταν όταν τον είδε να παίζει σε μία παράσταση σε έργο του Μολιέρου που είχε οργανώσει το Πανεπιστήμιο, μια έτσι κι αλλιώς σουρεαλιστική συνθήκη. Η «κοινή γλώσσα» που αντιλαμβάνονταν οι νεαροί Αφγανοί ήταν τα κοινά σε όλους τους ανθρώπους συναισθήματα –έρωτας, χαρά, λύπη– που περιγράφει ακόμα και ένα ξένο στην κουλτούρα τους, δυτικό έργο. Η διαφορά ήταν στη θρησκεία σύμφωνα με την οποία δεν επιτρέπεται άντρες και γυναίκες να ακουμπάνε τα χέρια τους, κι έτσι στην παράσταση προσπαθούσαν να το αποφεύγουν. Ο Καρίμ είχε την κωμική φλέβα και έλαμπε στον ρόλο του.

Μετά από μερικά χρόνια, έχοντας κρατήσει επαφή μαζί του μέσω Facebook, η Αννέτα διαπίστωσε με έκπληξη ότι ο Καρίμ είχε γίνει διάσημος. Είχε βρει τη φιγούρα του Τσάρλι Τσάπλιν για να «ντύνεται» – κάτι που ξεκίνησε επειδή περπατάει λίγο στραβά μετά από ένα ατύχημα που συνέβη όταν ένα μηχανάκι πέρασε πάνω από τα πόδια του. Ο καθηγητής του του έλεγε «Μα πώς περπατάς έτσι, σαν τον Τσάρλι Τσάπλιν» και ήταν αυτό που του έδωσε την ιδέα του ρόλου που, με μέντορά του τον καθηγητή, επρόκειτο τελικά να του χαρίσει τη φήμη και την αγάπη από τους ανθρώπους του Αφγανιστάν.

Ο Καρίμ άρχισε να κάνει ασπρόμαυρα, μικρά βίντεο σε διάφορα τοπικά κανάλια. Όταν τον πήρε το Tolo TV έγινε αμέσως αγαπητός και διάσημος. Τα βίντεο ήταν βωβά, γυρισμένα με το γρήγορο στιλ στην κίνηση – ακριβώς όπως στις παλιές ταινίες του Τσάρλι Τσάπλιν. Βοήθησε και το γεγονός ότι ο Καρίμ μοιάζει αρκετά με τον Τσάπλιν, ενώ στο σκηνικό βλέπεις διάφορα σημεία της Καμπούλ. Τα βίντεο σατίριζαν κοινωνικά θέματα του Αφγανιστάν, όπως την αδιαφορία για το περιβάλλον και τη γραφειοκρατία, αλλά είχαν και εκπαιδευτικό χαρακτήρα διδάσκοντας την ανακύκλωση των σκουπιδιών, τη συμπεριφορά των πεζών κ.λπ. Έτσι κέρδισε και την υποστήριξη της κυβέρνησης.

Μετά από λίγο καιρό άρχισε να κάνει και παραστάσεις στον δρόμο, σε γειτονιές, σε πλατείες, σε σχολεία, με μεγάλη επιτυχία. Ο κόσμος συχνά δεν ήξερε πώς ακριβώς να προφέρει το όνομα και τον φώναζε Τσάρι Τσαπί. Ο Καρίμ ζούσε τη δόξα του και πολλές φορές, λόγω συνωστισμού, χρειαζόταν ανθρώπους να τον προσέχουν. Παράλληλα ήταν και ο πρόεδρος των κουκλοπαικτών, μιας τέχνης η οποία αποτέλεσε και το θέμα του διδακτορικού του στο Πανεπιστήμιο. Μάλιστα, την ώρα που βρίσκονταν στο φωτοτυπικό τυπώνοντας την εργασία του ήταν που μπήκαν οι Ταλιμπάν. Τον έπιασαν επειδή είχε το κομπιούτερ του μαζί και έκτοτε η τύχη της εργασίας αγνοείται. Με αφορμή την παρουσίασή του στο πρακτορείο Reuters, τον ανακάλυψαν και όλα τα μεγάλα κανάλια, όπως το BBC αλλά και τα ασιατικά. Άρχισε να συνεργάζεται με πολλά μορφωτικά ιδρύματα όπως το Γκαίτε, για αυτό και στη συνέχεια κινδύνευσε πολύ.

Από την Καμπούλ στην Αθήνα

Η Α. Παπαθανασίου ξεκίνησε την ταινία της με τη διάθεση να δείξει ότι το Αφγανιστάν δεν είναι μόνο μία χώρα τρομοκρατίας και αμόρφωτου πληθυσμού που εγκαταλείπει τη χώρα, και μπορεί να είναι και «απειλητικοί για εμάς μερικές φορές». Ήθελε να δείξει ότι είναι άνθρωποι που έχουν τέχνη, θέατρο, κωμικό ένστικτο, μουσική, ο κόσμος γελάει και εκεί. Το έργο ξεκίνησε το 2021 με την υποστήριξη του Al Jazeera Documentary Channel, του Κέντρου Κινηματογράφου και της ΕΡΤ. Όμως λίγο πριν το συνεργείο ταξιδέψει στην Καμπούλ, μπήκαν στην πόλη οι Ταλιμπάν και όλα σταμάτησαν. Όλοι προσπαθούσαν έντρομοι να φύγουν από τη χώρα.

Η Αννέτα Παπαθανασίου με τη συνεργάτιδά της και παραγωγό του ντοκιμαντέρ, Φωτεινή Οικονομοπούλου, αποφασίζουν να προσπαθήσουν να σώσουν τον Καρίμ στέλνοντας επιστολές προς όλες τις κατευθύνσεις: από το Υπουργείο Πολιτισμού μέχρι την Ευρωβουλή και κυρίως στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών. Το αίτημα προς το υπουργείο Εξωτερικών ήταν να συμπεριλάβει τον Καρίμ με τη γυναίκα και το παιδί του στη μικρή «λίστα εκκένωσης», όπως είχε ονομαστεί. Η λίστα περιελάμβανε κάποιους που είχαν προταθεί από το υπουργείο Άμυνας για να αναχωρήσουν από το Αφγανιστάν. Ο Καρίμ είχε ήδη λάβει απειλητικές επιστολές από τους Ταλιμπάν ότι θα σκοτώσουν αυτόν και την οικογένειά του επειδή, όπως έγραφαν, «παίζει τον Τσάρλι Τσάπλιν που είναι δυτικός, δεν είναι ισλαμική φιγούρα» και επειδή είχε δώσει μία συνέντευξη σε δυτικό κανάλι μιλώντας αρνητικά για αυτούς. Το επιχείρημα της παραγωγής ήταν ότι ο Καρίμ έχει υπογράψει συμβόλαιο συμμετοχής στην ταινία και θα πληρωνόταν για αυτό, οπότε υπήρχε και επίσημος λόγος «διεκδίκησής του». Τελικά, μετά από αρκετές περιπέτειες και σασπένς που φαίνονται στην ταινία, ο Καρίμ και η οικογένειά του μπήκαν σε αυτή τη μικρή λίστα ατόμων που θα έσωζε το υπουργείο. (Οι τέσσερις άλλοι που διασώθηκαν ήταν δύο Αφγανοί αξιωματικοί που είχαν σπουδάσει στη σχολή Ευελπίδων και μιλούσαν τέλεια ελληνικά και δύο μεταφραστές του ελληνικού στρατού.)

Από την Ελλάδα στη Γερμανία

Ο Καρίμ έχει αστέρι. Είναι ένας άνθρωπος με δύναμη και αισιοδοξία στις πιο αντίξοες συνθήκες. Στην ταινία περιγράφει την περιπέτειά του με χαμόγελο, ενώ τον βλέπουμε και στη νέα του ζωή στην Αθήνα. Βλέπουμε την αγωνία του για το τι συνέβαινε στο Αφγανιστάν, την επικοινωνία του με τους γονείς του και το Πανεπιστήμιο της Καμπούλ, αλλά και την όρεξή του να συνεχίσει. Κατά την παραμονή του στην Ελλάδα –φιλοξενούμενος με τη γυναίκα και το παιδί του στο σπίτι της Αννέτας Παπαθανασίου– έκανε πέντε ασπρόμαυρα βίντεο που συμπεριλαμβάνονται και στην ταινία και στα οποία περιγράφει με τον τρόπο του, με χιούμορ και παντομίμα, τη ζωή του και το τι συμβαίνει στην πατρίδα του. Επίσης έδωσε και μία παράσταση για Αφγανούς πρόσφυγες στο θέατρο Eliart στην οποία παίζανε και τέσσερις Αφγανοί ηθοποιοί. Αυτός είναι και ο σκοπός του: θέλει να κάνει βωβές παραστάσεις ώστε να απευθύνεται σε περισσότερο κόσμο.

Αν και η πρόθεσή του ήταν να ζητήσει άσυλο στην Ελλάδα, τελικά, αφού τον είχαν ζητήσει από τη Γερμανία, προτίμησε να πάει εκεί όπου θα είχε καλύτερες πιθανότητες για την τέχνη του. Άλλωστε οι αγαπημένοι του κουκλοπαίκτες από τη Γερμανία είναι αυτοί που τον «έσωσαν» και τον πήραν εκεί όπου κάνει σεμινάρια κουκλοθεάτρου, ενώ συμμετέχει και σε μεγάλα φεστιβάλ κωμωδίας με τους μεγαλύτερους Γερμανούς κωμικούς. Παράλληλα έχει ιδρύσει και την οργάνωση «Kabul Fans» μέσω της οποίας διάφοροι Αφγανοί του εξωτερικού στέλνουν χρήματα για φτωχές οικογένειες στην πατρίδα τους – μία δράση με εκατομμύρια ακόλουθους που φαίνεται στο αντίστοιχο βραβευμένο κανάλι στο YouTube.

Ο Καρίμ, που αγάπησε πολύ την Αθήνα, θα είναι παρών σε όλες τις προβολές του ντοκιμαντέρ, συμμετέχοντας και στις συζητήσεις που θα ακολουθούν μετά.

Η ταινία «Γελώντας στο Αφγανιστάν» στον κινηματογράφο Δαναός

Προβολές από τις 21 Σεπτεμβρίου.

Μετά το τέλος της κάθε προβολής, εκτός από τον Καρίμ, θα υπάρχει ένας επίτιμος προσκεκλημένος ο οποίος θα συζητά με τους δημιουργούς της ταινίας και με το κοινό. Καλεσμένοι ομιλητές είναι οι: Πέτρος Τατσόπουλους (συγγραφέας), Διονύσης Ατζαράκης (stand-up comedy), Αλέξανδρος Σακελλαρίου (κοινωνιολόγος της θρησκείας ), Χάρης Σώζος (ηθοποιός ), Μαρία Χριστίνα Κριθαρά (μουσικός) και Γιάννης Γιαννακόπουλος (φωτογράφος των Γιατρών του Κόσμου).