Γιατί δεν φοβόμαστε πια; Ή μήπως φοβόμαστε αλλιώς;

Είμαι εδώ και δεκαετίες μεγάλη fan των ταινιών τρόμου. Ενώ φοβάμαι αρκετά και καταλήγω να βλέπω τις πιο τρομακτικές σκηνές μέσα από το μικρό κενό των δακτύλων μου, συνεχίζω να απολαμβάνω το λεγόμενο thrill που προσφέρουν οι ταινίες τρόμου, από τη βολή και την ασφάλεια είτε του σπιτιού μου είτε της αίθουσας κινηματογράφου, ενώ ένας κουβάς pop corn μου κρατάει την καλύτερη αλμυρή συντροφιά. Όλοι εμείς που αγαπάμε τις ταινίες αυτές (ομολογουμένως χωρίς προφανή λόγο) γνωρίζουμε ότι μια πραγματικά καλή τρομακτική ταινία είναι δυσεύρετη και σπάνια. Τα κακά σενάρια ποικίλλουν και ακόμα και αν η ιστορία είναι επί της αρχής ικανοποιητική, η εκτέλεση συνήθως υπολείπεται και απογοητεύει.

Το τι τρομάζει τον καθένα είναι σχετικό. Για παράδειγμα, τα gory στοιχεία (αίματα, έντερα, εκτεθειμένοι εγκέφαλοι...) δεν μου προκαλούν καμία αηδία ή τρόμο. Θυμάμαι να μιλάω με μια φίλη μου, όταν είχε βγει η σειρά «Dahmer» με τον πασίγνωστο δολοφόνο κατά συρροή ο οποίος σκότωνε, διαμελούσε και ενίοτε έτρωγε τα θύματά του. Παρακολουθούσα τη σειρά με απόλυτη ηρεμία, λες και έβλεπα ντοκιμαντέρ για άγρια ζώα στο National Geographic. «Δεν σε επηρεάζει καθόλου ε;» με είχε ρωτήσει με περιέργεια, ίσως και λίγη φρίκη, η φίλη μου. «Όχι, ίσα ίσα, το βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρον, το γουστάρω τρελά» της απάντησα ευθαρσώς.

Δείξε μου όμως εξορκισμούς (καλούς εξορκισμούς όπως στο «Conjuring» ή «The Exorcism of Emily Rose») ή εφιαλτικές σκηνές με κλόουν που τρέφονται από τον φόβο σου ala «It» ή μια εξαιρετική independent ταινιούλα με το όνομα «Clown» του 2014, και με έχεις τρομοκρατήσει σωστά. Πραγματικό τρόμο μου είχε προκαλέσει παραδόξως και το παράξενο τέρας με το τριγωνικό μεταλλικό κεφάλι (γνωστός και ως Pyramid Head) στην ταινία «Silent Hill» την πρώτη φορά που το είδα στο σινεμά, και ο λόγος είναι επειδή το όλο σκηνικό όπου βαράει η σειρήνα που σηματοδοτεί την αλλαγή από την πραγματικότητα στον εφιάλτη και όλο το sequence μετά (αλλάζει το σκηνικό, σαπίζουν οι τοίχοι, αρχίζουν και βγαίνουν τα τέρατα κτλ.) προσέγγιζε ανατριχιαστικά την αίσθηση που έχεις όταν βλέπεις έναν εφιάλτη και γνωρίζεις ότι δεν μπορείς να ξεφύγεις.

Δυστυχώς αυτό απομυθοποιήθηκε όταν ένα χρόνο μετά την είδα σε ένα σπίτι με παρέα 6-7 ατόμων όπου ο καθένας έλεγε το μακρύ του και το κοντό του και η «μαγεία» χάθηκε σε σημείο που αναρωτιόμουν γιατί με είχε τρομάξει τόσο. Η απάντηση βεβαίως ήταν το κλίμα: το περιβάλλον μέσα στο οποίο βιώνουμε μια ταινία τρόμου (σκοτάδι, σιωπή) σε συνδυασμό με τους δικούς μας προσωπικούς φόβους είναι η συνταγή για την ιδανική τρομακτική εμπειρία.

Βέβαια, υπάρχει και ένα άλλο είδος φόβου, που συνδυάζεται (σπάνια) με το καλό χιούμορ, όπως στην ταινία «Cabin in the Woods» του 2011, η οποία θεωρείται από πολλούς πλέον cult (κατά την ταπεινή μου άποψη, δικαίως). Αυτή τη συνταγή προσπάθησε πρόσφατα να αναπαράξει και η ταινία «Barbarian» του 2022. Είχα διαβάσει εξαιρετικές κριτικές για το πόσο εντυπωσιακά καινοτομική, αστεία και τρομακτική είναι αλλά παράλληλα «φρέσκια», οπότε έσπευσα να τη δω. Απογοητεύτηκα σφόδρα. Με εξαίρεση κανα-δυο σκηνές, η ταινία με άφησε να αναρωτιέμαι απλά… γιατί; Wtf στην αργκό.

Μια μπαγιάτικη αίσθηση déjà vu
Και πάμε τώρα σε μία ακόμα πιο πρόσφατη του γνωστού στους περισσότερους από εμάς M. Night Shyamalan, ο οποίος με εξαίρεση το «Sixth Sense» έχει ένα περίεργο track record ταινιών όπου το μοτίβο συνήθως είναι «κοίτα μια φοβερή ιδέα/ιστορία για ταινία τρόμου! Τη βλέπεις; Δεν είναι πολλά υποσχόμενη; Ωραία, δες τώρα πώς θα την καταστρέψω και θα σε αφήσω απογοητευμένο στο τέλος!». Ίσως γι’ αυτό βλέπουμε ακόμα τις ταινίες του· περιμένουμε να μας εκπλήξει. Πριν λίγες εβδομάδες λοιπόν κυκλοφόρησε το «Knock at the Cabin», το οποίο πήγα να δω (το λες και μαζοχισμό). 

Η Alison Stine γράφει στο περιοδικό Slate ότι η ταινία πλασάρεται ως τρόμου, μοιάζει όμως περισσότερο με δελτίο ειδήσεων, καθώς τέσσερις ένοπλοι άγνωστοι εισβάλλουν στο εξοχικό σπιτάκι ενός ζευγαριού που παραθερίζει με την κορούλα τους και ισχυρίζονται ότι είναι εκεί για να αποτρέψουν την αποκάλυψη, η οποία σηματοδοτείται από καταστροφικά γεγονότα τα οποία είναι (δυστυχώς) τόσο τρομερά όσο και οικεία. Τρία χρόνια μετά, λέει η Stine, αν και η πανδημία συνεχίζει να μαίνεται, πολλοί άνθρωποι έχουν πανδημική κόπωση. Έχουμε κούραση αποκάλυψης. Ήμασταν εκεί, το είδαμε, το ζήσαμε, το ζούμε ακόμα και δεν στρεφόμαστε πλέον σε αυτές τις ιστορίες για να τρομάξουμε αλλά για κάτι άλλο: μια «κενή» άνεση και ψυχρή αναγνώριση.

Τα εκτυλισσόμενα γεγονότα της αποκάλυψης απλά δεν είναι αρκετά τρομακτικά. Ένα τσουνάμι; Καλέ, το έχουμε ξαναδεί. Μια πανδημία; Μα ήμουν εκεί (ήμασταν όλοι). Πολλοί κριτικοί σχολίασαν το γεγονός ότι ο M. Night Shyamalan θα πρέπει πιθανώς να μείνει μακριά από τη θεματολογία της αποκάλυψης... η απειλή της βίας σε αυτό το σενάριο είναι «μουδιασμένη» και η ταινία δημιουργεί το ένα anticlimax μετά το άλλο. Η ένταση δεν είναι εκεί. Ούτε ο τρόμος. Στη θέση του υπάρχει μια μπαγιάτικη αίσθηση déjà vu.

H Stein αναφέρεται και στη σειρά «The Last of Us», η οποία έχει λάβει γενικά πάρα πολύ καλές κριτικές (για όσους δεν γνωρίζουν, η ιστορία προέρχεται από το ομώνυμο πολυβραβευμένο βιντεοπαιχνίδι του 2013), και ενώ όντως είναι εξαιρετική, δεν είναι τρομακτική, ενώ υποτίθεται ότι «πρέπει» να είναι καθότι διαδραματίζεται σε ένα δυστοπικό μέλλον και συμπεριλαμβάνει ένα περίεργο είδος ζόμπι – ανθρώπους που μολύνθηκαν από έναν μύκητα ο οποίος τους κατέλαβε ψυχή και σώματι.

Γιατί δεν φοβόμαστε πια λοιπόν; Η Stein λέει ότι τα αληθινά τέρατα είναι συχνά άνθρωποι, αλλά αυτό δεν συμβαίνει ούτε στο «Knock at the Cabin», όπου οι άγνωστοι παραβάτες κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν για να είναι ευγενείς και «πολιτισμένοι» και απολογούνται ακατάπαυστα για αυτά που νιώθουν ότι πρέπει να κάνουν. Ένας από τους δύο μπαμπάδες είναι ο μόνος σκεπτικιστής και είναι πολύ δύσκολο να μην ταυτιστείς με τη στάση του. Σεισμός; Αυτό είναι το καλύτερο που έχεις να μας δείξεις; Εδώ έχουμε χιόνι στη Νότια Καλιφόρνια πια. Το Οχάιο υποφέρει από ίσως τη χειρότερη περιβαλλοντική καταστροφή στην ιστορία. Είχαμε έναν σεισμό που κατέστρεψε την Τουρκία-Συρία πριν από λίγες εβδομάδες. Δεν ήταν η πρώτη και δυστυχώς δεν θα είναι η τελευταία καταστροφή.

Ποια είναι η τελευταία ταινία «τρόμου» που σας επηρέασε και γιατί; Ίσως εκεί βρίσκεται η απάντηση: στο τι ορίζουμε ως τρόμο και σε τι έχουμε «μουδιάσει».