Κινηματογραφος

Πέθανε ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Λάκης Παπαστάθης

Έδινε μάχη με τον καρκίνο

Newsroom
5’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Λάκης Παπαστάθης: Οι βραβευμένες ταινίες του σκηνοθέτη, η πορεία στον νέο ελληνικό κινηματογράφο και η μάχη με τον καρκίνο 

Ο Λάκης Παπαστάθης, βραβευμένος σκηνοθέτης, παραγωγός και συγγραφέας, έφυγε από τη ζωή τα ξημερώματα της Τετάρτης (8.3) σε ηλικία 79 ετών, μετά από πολύμηνη μάχη με τον καρκίνο,

Ο Λάκης Παπαστάθης ήταν ένας από τους κύριους εκπροσώπους του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, αλλά και ένας πολύπλευρα δημιουργικός άνθρωπος, ο οποίος άφησε το αποτύπωμά του σε ποικίλα είδη τέχνης και με διαφορετικά μέσα έκφρασης (κινηματογράφος, τηλεόραση, λογοτεχνία, κριτική κ.α.). Πολυδιάστατη πνευματική προσωπικότητα, ο Λάκης Παπαστάθης θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες της γενιάς του και παράλληλα ένας από τους θεμελιωτές του πολιτιστικού ντοκιμαντέρ στην ελληνική τηλεόραση, κυρίως μέσω της εκπομπής «Παρασκήνιο» την οποία δημιούργησε μαζί με τον σκηνοθέτη Τάκη Χατζόπουλο το 1976. 

Λάκης Παπαστάθης: Η γέννηση στον Βόλο και τα πρώτα του βήματα στον κινηματογράφο

Ο Λάκης Παπαστάθης γεννήθηκε στον Βόλο το 1943, τελείωσε το γυμνάσιο στη Μυτιλήνη και σπούδασε στο Κέντρο Σπουδών Κινηματογράφου (1963).

Από πολύ νωρίς στη σταδιοδρομία του σκηνοθέτησε μικρού και μεγάλου μήκους κινηματογραφικές ταινίες, οι οποίες απέσπασαν επαίνους από την κριτική για την αισθητική αρτιότητα και το βάθος του περιεχομένου τους, καθώς και πλήθος βραβείων. Αρχισε τη διαδρομή του στον κινηματογράφο με ταινίες μικρού μήκους το 1963. Το 1972 το φιλμ «Γράμματα από την Αμερική» απέσπασε το βραβείο καλύτερης ταινίας μικρού μήκους στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης της συγκεκριμένης χρονιάς.

Σύμφωνα με το ΑΠΕ-ΜΠΕ, η πορεία του στο χώρο του κινηματογράφου επηρεάστηκε καθοριστικά από την «Ευδοκία», την περίφημη και ρηξικέλευθη ταινία του Αλέξη Δαμιανού. Στην «Ευδοκία» ο Παπαστάθης εκτέλεσε καθήκοντα βοηθού σκηνοθέτη και βασικού συντελεστή για την ολοκλήρωση της παραγωγής. Εκ των υστέρων μάλιστα και πρωτοπορώντας για τα ελληνικά δεδομένα, ο Λάκης Παπαστάθης εξέδωσε (Πατάκης 2006) μια εκτενή μονογραφία υπό τον τίτλο «Όταν ο Δαμιανός γύριζε την Ευδοκία», ειδικά αφιερωμένη στο παρασκήνιο μιας ταινίας-σταθμού στην ιστορία του νέου ελληνικού κινηματογράφου.

Ο Λάκης Παπαστάθης σκηνοθέτησε συνολικά τέσσερις μεγάλου μήκους ταινίες: «Τον καιρό των Ελλήνων» (1981), «Θεόφιλος» (1987), «Το μόνον της ζωής του ταξείδιον» (2001), «Ταξίδι στη Μυτιλήνη» (2010). Οι ταινίες του απέσπασαν πολλά κινηματογραφικά βραβεία στην Ελλάδα, μεταξύ άλλων σκηνοθεσίας και καλύτερης ταινίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και στα Κρατικά Βραβεία Κινηματογράφου, ενώ συμμετείχαν επίσης σε διεθνή φεστιβάλ. Ενδεικτικά, το 1980 ο «Θεόφιλος» συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Βερολίνου, ενώ «Το μόνον της ζωής του ταξείδιον», βασισμένο στο ομώνυμο διήγημα του Γεώργιου Βιζυηνού, αποτέλεσε μέρος του επίσημου προγράμματος στο Φεστιβάλ του Τορόντο το 2001.

Όπως αναφέρει το ΑΠΕ-ΜΠΕ, το στοιχείο που έκανε το κινηματογραφικό βλέμμα του σκηνοθέτη εντελώς μοναδικό και ευδιάκριτο, ήταν η στενή σχέση του σινεμά με τη λογοτεχνία. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο Λάκης Παπαστάθης ήταν ένας σκηνοθέτης λέξεων και κειμένων ή, κατ' απόλυτη συμμετρία, ένας λογοτέχνης της εικόνας. Εν τέλει, ο Λάκης Παπαστάθης υπήρξε ο δημιουργός ενός εντελώς ιδιαίτερου κινηματογραφικού ιδιώματος, συνδυάζοντας τα κινηματογραφικά πλάνα με τα κείμενα και τους συγγραφείς που ο ίδιος αγαπούσε.

Λάκης Παπαστάθης: Η εκπομπή «Παρασκήνιο»

Παράλληλα, τo πιο σημαντικό ίσως κεφάλαιο της καλλιτεχνικής του ζωής ήταν η πολιτιστική εκπομπή «Παρασκήνιο» την οποία δημιούργησε μαζί με τον σκηνοθέτη Τάκη Χατζόπουλο και η οποία άρχισε να προβάλλεται στην ΕΡΤ το 1976. Ο Παπαστάθης σκηνοθέτησε ο ίδιος δεκάδες επεισοδίων του «Παρασκηνίου», τα οποία απαθανάτισαν σπουδαία πρόσωπα της πνευματικής ζωής της χώρας και αποτελούν διαχρονικά μείζον τμήμα του ιστορικού αρχείου της ελληνικής τηλεόρασης. Ξεχωρίζουν -μεταξύ πολλών άλλων- τα ντοκιμαντέρ του Λάκη Παπαστάθη για τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, με τον οποίο τον συνέδεε στενή φιλία. Ως τον Ιούνιο του 2013, όταν έκλεισε η ΕΡΤ και διακόπηκε η εκπομπή, το «Παρασκήνιο» είχε ξεπεράσει τα εννιακόσια θέματα (δεκαοκτάλεπτα, ημίωρα ή διάρκειας 52 λεπτών). Κατά καιρούς στο «Παρασκήνιο» εργάστηκαν περί τους διακόσιους σκηνοθέτες καθώς και σημαντικοί δημοσιογράφοι, μελετητές και τεχνικοί του κινηματογράφου.

Ο Λάκης Παπαστάθης σκηνοθέτησε επίσης ιστορικά ντοκιμαντέρ στο πλαίσιο της σειράς «Αναζητώντας τη Χαμένη Εικόνα», η οποία στηρίχθηκε αποκλειστικά σε κινηματογραφικά ντοκουμέντα. Το κύκνειο άσμα του στη μικρή οθόνη ήταν η σκηνοθεσία εκπομπών στο πλαίσιο της σειράς «Υστερόγραφο» της ΕΡΤ, έως και το 2022.

Κάποτε, σε συνέντευξη που παραχώρησε στον Ιάσονα Τριανταφυλλίδη, ο Λάκης Παπαστάθης είχε εξομολογηθεί ότι «το 'Παρασκήνιο' ήταν καθοριστικό γεγονός στη ζωή μου. Κάθε μέρα σκεφτόμασταν την επόμενη εκπομπή. Νομίζω, με επηρέασε σε δύο πράγματα: πρώτον, στην καθυστέρηση να κάνω σινεμά γιατί ήταν κατά κάποιον τρόπο μια αναπλήρωση, είχα μια καθημερινή ενασχόληση με τη δημιουργία. Και, δεύτερον, κάλυπτε τη σχέση μου με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Το 'Παρασκήνιο' έκανε τον δικό μου κινηματογράφο να θέλει μια αχλή παρελθόντος, γιατί είχα χορτάσει τη σχέση με τη σύγχρονη πνευματική ζωή. Ίσως γι' αυτό οδηγήθηκα στις αρχές του αιώνα, που είναι μια εποχή που αγαπάω, που μπορείς να τη δεις όχι σαν ιστορικός, αλλά ποιητικά. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου έζησαν θηρία της ελληνικής πνευματικότητας».

Ο Λάκης Παπαστάθης ως λογοτέχνης

Η προσέγγιση αυτή του Λάκη Παπαστάθη στην τέχνη δεν ήταν, βεβαίως, τυχαία. Εξάλλου ο ίδιος, εκτός από σκηνοθέτης υπήρξε λογοτέχνης, με ευρύ και πρωτότυπο συγγραφικό έργο. «Ξεκίνησα κάνοντας σινεμά επηρεασμένος από τη λογοτεχνία και τώρα γράφω λογοτεχνικά κείμενα που τα έχει καθορίσει ο τρόπος αφήγησης του κινηματογράφου» είχε πει σε μια συνέντευξή του στο «Βήμα» το 2011. Εκτός από το βιβλίο για την «Ευδοκία», έγραψε τέσσερις συλλογές διηγημάτων: «Η νυχτερίδα πέταξε» (εκδ. Νεφέλη, 2002), «Η Ήσυχη και άλλα διηγήματα» (εκδ. Νεφέλη, 2005), «Το καλοκαίρι θα παίξει την Κλυταιμνήστρα» (εκδ. Πόλις, 2011) και «Ο δάσκαλος αγαπούσε το βωβό σινεμά» (εκδ. Πόλις, 2014).

Ξεχωριστό κεφάλαιο της ζωής του ήταν επίσης η στενή φιλία και η συνεργασία με τον Διονύση Σαββόπουλο. Τον Δεκέμβριο του 1973, ο Λάκης Παπαστάθης συνεργάστηκε για πρώτη φορά με τον Σαββόπουλο αναλαμβάνοντας την κινηματογραφική σκηνοθεσία για το μουσικό πολυθέαμα του τραγουδοποιού με τίτλο «Θίασος Σκιών» στη μπουάτ «Κύτταρο». Αμέσως μετά τη δικτατορία, ο Λάκης Παπαστάθης σκηνοθέτησε την εκπομπή «Χαίρω πολύ Σαββόπουλος», την πρώτη εμφάνιση του Σαββόπουλου στην ελληνική τηλεόραση. Η τελευταία τους συνεργασία έγινε το 1999 με τη σκηνοθεσία του video clip του τραγουδιού «Πρώτη του Δύο Χιλιάδες» από τον δίσκο «Ο Χρονοποιός».

Στο χώρο του θεάτρου, τέλος, ο Λάκης Παπαστάθης συνεργάστηκε με τη θρυλική ομάδα του «Ελεύθερου Θεάτρου», σκηνοθετώντας φιλμάκια μικρού μήκους τα οποία εντάχθηκαν στις παραστάσεις «Μια ζωή Γκόλφω» (1974) και «Το τραμ το τελευταίο» (1976).

Ο Λάκης Παπαστάθης ήταν παντρεμένος με την ηθοποιό Υβόννη Μαλτέζου. Μαζί απέκτησαν έναν γιο.

Συλλυπητήρια Λ. Μενδώνη και Ν. Γιατρομανωλάκη για τον θάνατο του Λάκη Παπαστάθη

Μόλις πληροφορήθηκε την είδηση της απώλειας του Λάκη Παπαστάθη, η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη, έκανε την ακόλουθη δήλωση: «Με βαθιά θλίψη αποχαιρετούμε τον Λάκη Παπαστάθη, έναν σπουδαίο δημιουργό, έναν πνευματικό άνθρωπο, που με τη σύνθετη σκέψη και το πολύπλευρο έργο του ως σκηνοθέτης και συγγραφέας, μας αφήνει ένα σημαντικό αποτύπωμα στον σύγχρονο ελληνικό Πολιτισμό. Στο έργο του Λάκη Παπαστάθη υπάρχει μια αρμονική ισορροπία ανάμεσα στον Λόγο και στην Εικόνα, σε όλες τις μορφές τέχνης, με τις οποίες ασχολήθηκε. Στις ταινίες του και μέσα από την ποιητικότητα των εικόνων του, είτε πρόκειται για μυθοπλασία είτε για ντοκιμαντέρ, περνούν ο Θεόφιλος, ο Βιζυηνός, ο Παπαδιαμάντης, οι λαϊκές παραδόσεις, η θρησκευτικότητα, οι δεσμοί με τον τόπο και την πατρίδα. Το τηλεοπτικό «Παρασκήνιο», που δημιούργησε με τον Τάκη Χατζόπουλο, με περισσότερα από 900 επεισόδια, αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της ελληνικής τηλεόρασης, τόσο για τη διεισδυτικότητα της έρευνας, την ποιότητα της καταγραφής και της ευαισθησίας, με την οποία προσέγγιζε πρόσωπα και θέματα, όσο και γιατί αποτέλεσε σχολείο για δεκάδες σκηνοθέτες, δημοσιογράφους, τεχνικούς, που μαθήτευσαν δίπλα του. Μας αφήνει μια σπουδαία παρακαταθήκη που δεν πρόκειται να ξεχαστεί. Εκφράζω τα ειλικρινή μου συλλυπητήρια στην Υβόννη Μαλτέζου, στον Αργύρη και στους πολλούς φίλους του».

Ο Υφυπουργός Πολιτισμού, Νικόλας Γιατρομανωλάκης, έκανε την ακόλουθη δήλωση: «Βραβευμένος πολλές φορές στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ο Λάκης Παπαστάθης άφησε τη δική του σφραγίδα στον ελληνικό κινηματογράφο. Πολυσχιδής, ασχολήθηκε ενεργά με την  συγγραφή, την τηλεόραση, τον κινηματογράφο και την κριτική, έβγαλε από την αφάνεια το πολιτιστικό ντοκιμαντέρ και συνέδεσε το όνομα του με το ιστορικό "Παρασκήνιο". Τα θερμά μου συλλυπητήρια στην οικογένεια και στους οικείους του».