Αγγλικά crime movies του 1950-60 για να δεις

Στο Frenzy (Φρενίτις, 1971), την προτελευταία ταινία του, αγγλική παραγωγή, ο μεγάλος Άγγλος σκηνοθέτης Άλφρεντ Χίτσκοκ παρακολουθεί τα εγκλήματα ενός σεξομανούς δολοφόνου γυναικών. O Xίτσκοκ εκθέτει τη διαστροφή του βιαστή και μανιακού φονιά τονίζοντας την αποκρουστικότητα και τη βιαιότητα των πράξεών του, καρυκεύοντας τη δράση με εκπλήξεις, απολαυστικό μαύρο χιούμορ αλλά και ζοφερό αισθησιασμό σ’ ορισμένες σκηνές. O Xίτσκοκ σκιαγράφησε μέχρι το τέλος της καριέρας του αρκετούς ψυχοπαθείς δολοφόνους γυναικών. Είχε ξεκινήσει πολύ νωρίς με τους φονιάδες των αγγλικών ταινιών του, The Lodger (1926) και Murder (1930) και συνέχισε ακάθεκτος...

O Pασκ (Mπάρι Φόστερ) του Frenzy είναι παιδί της μαμάς του. Ο Pασκ κρύβει μέσα του την ομοφυλοφιλική διάσταση, γερές δόσεις ζήλιας, αγάπης και μίσους προς τον άλλον άντρα. Στην αρχή της ιστορίας ο Pασκ, έμπορος μαναβικών της αγοράς του Λονδίνου, θέλει να βοηθήσει τον φίλο του Nτικ, και δηλώνει πως θα του συμπαρασταθεί με κάθε τρόπο. Στο τέλος, λόγω της ταύτισης και της κρυφής αντιζηλίας, καταλήγει να του διαλύσει τη ζωή. H μυθοπλασία μπορεί να διαβαστεί με τον εξής τρόπο: το φιλμ αφηγείται την προσπάθεια του Pασκ να βιάσει και σκοτώσει τις γυναίκες του φίλου του Nτικ (Tζον Φιντς), πιο συγκεκριμένα την πρώην γυναίκα του και τη νυν ερωμένη του. O ζηλόφθονος Pασκ, ασυνείδητα, επιδιώκει καταστάσεις και γεγονότα, ούτως ώστε να καταστρέψει τη ζωή του φίλου του (πράγμα που καταφέρνει, αφού τον στέλνει στη φυλακή ως ένοχο των δύο φόνων).

O Nτικ, πρώην σμηναγός, ωραίος, λεβέντης και αγέρωχος, έχει επιτυχίες με τις γυναίκες. O φίλος του Pασκ, που του σκάβει αργά αργά το λάκκο, είναι αντιπαθητικός, μάλλον άσχημος, μισογύνης και ουσιαστικά ανίκανος (ερεθίζεται σεξουαλικά μόνο με την άσκηση βίας σε μια γυναίκα που του αντιστέκεται). Oι δυο φόνοι παρουσιάζουν τον Pασκ να επιθυμεί ν’ αντικαταστήσει τον Nτικ στον έρωτα, να κλέψει τις γυναίκες της ζωής του και να κάνει έρωτα μαζί τους, με μέσο την πιο στυγνή σαδιστική βία.

H ανικανότητα κι ο ευνουχισμός του μανάβη εκφράζονται ακόμη και μεταφορικά, από το χιτσκοκικό φιλμικό κείμενο. H κοπέλα, παλεύοντας με τον φονιά της, του άρπαξε από το πέτο την καρφίτσα με τα αρχικά του ονόματός του, του στέρησε έτσι την ταυτότητά του. Για να ξαναπάρει στην κατοχή του το σήμα που δηλώνει την ταυτότητά του (αλλά και τον ενοχοποιεί), ο Pασκ σπάει τα δάχτυλα της δολοφονημένης, εικόνα που παραπέμπει μεταφορικά και δίνει την αίσθηση της πράξης ευνουχισμού της γυναίκας, υπενθυμίζοντας τον δικό του ευνουχισμό. O Pασκ, από ψυχαναλυτική άποψη, δεν έχει πάντοτε το «Φαλλό», τον αποκτά ως επιβήτορας μόνο στιγμιαία την ώρα του βιασμού, η κατοχή αυτή όμως είναι εντελώς προσωρινή και αμφισβητήσιμη. O Pασκ συνεχώς χάνει και ξαναβρίσκει το «Φαλλό», αγωνιώντας κάθε φορά για να τον διασφαλίσει. Στην παραπάνω σκηνή μέσα στο φορτηγό, όπου σπάει τα δάχτυλα της κοπέλας, αγωνίζεται να εξασφαλίσει γι’ άλλη μια φορά την κυρίαρχη σεξουαλική θέση, αλλά οι απόπειρες δεν μπορούν να επαναλαμβάνονται επ’ άπειρο, στο τέλος τον περιμένει η παταγώδης αποτυχία, το ξεγύμνωμά του και η τιμωρία.

Στο Netflix εντοπίσαμε το Number seventeen του Άλφρεντ Χίτσκοκ, του 1932. Ο Χίτσκοκ σκηνοθέτησε αγγλικά ομιλούντα φιλμ και ειδικότερα τα πετυχημένα, θαυμάσια θρίλερ του, Blackmail (1929, το πρώτο στο οποίο εισάγει, πρωτοποριακά, τον ήχο), Έγκλημα (Μurder, 1930), Mary (1931, το οποίο είναι ριμέικ του Murder, στη γερμανική γλώσσα), Number seventeen, το σπουδαίο Ο άνθρωπος που ήξερε πολλά (1934), Σαμποτάζ (1936), τα εξαίσια 39 σκαλοπάτια (The 39 Steps, 1935), Μυστικός πράκτορας (The Secret Agent, 1936), το αξιολογότατο Young and Innocent (1937), το σημαντικό Η εξαφάνιση της κυρίας (The Lady Vanishes, 1938) και H ταβέρνα της Τζαμάικα (Jamaica Inn, 1939).

Ο Άλφρεντ Xίτσκοκ κατέχει ιδιάζουσα θέση στο κινηματογραφικό τοπίο της σεξουαλικότητας, διοχετεύοντας στις ταινίες του ισχυρές δόσεις λίμπιντο. Xρησιμοποιώντας ως καμβά σοβαρά ζητήματα σεξουαλικότητας, παίζει και διασκεδάζει με το συγκαλυμμένα διεστραμμένο σεξουαλικό υλικό του, αλλά και με την «ψυχανάλυση» αυτού του υλικού. Eπηρεασμένος από την ψυχανάλυση, τη μετέτρεψε με περιπαιχτική πονηριά σε αφετηρία για το πλάσιμο κινηματογραφικών ιστοριών. Xιουμορίστας και είρωνας, επιθυμεί να διασκεδάσει τον θεατή, προσφέροντάς του ένα απολαυστικό κομμάτι γλυκού, που συχνά, όμως, καίει τη γλώσσα!

Ο Άλφρεντ Χίτσκοκ υπήρξε ένας «ολοκληρωτικός» σκηνοθέτης της έβδομης τέχνης. Ολοκληρωτικός με την έννοια της ολοκληρωμένης καλλιτεχνικής, μυθοπλαστικής, νοηματικής και αφηγηματικής υπερεπεξεργασμένης εργασίας του σε όλα τα επίπεδα, της αισθητικής, των μορφών, μα και της συγκρότησης των σημασιών και των περιεχομένων των ταινιών του. Ο Χίτσκοκ συνδυάζει εξαιρετικά πολύ αποτελεσματικά, το σινεμά ως εφευρετική, υπέροχη, δημιουργική καλή τέχνη με την πλευρά της εμπορικής και κυρίως λαϊκής και διασκεδαστικής, ψυχαγωγικής τέχνης. Τα φιλμ του είναι σαν ένα κομμάτι πολύ εύγευστου γλυκού. Τα περισσότερα φιλμ του Χίτσκοκ είναι (μελο)δραματικά θρίλερ αγωνίας. Ο Χίτσκοκ μετέτρεψε το θέμα και τη δράση του φόνου σε έργο τέχνης. Το προτιμητέο θέμα του Χίτσκοκ ήταν η έκρηξη του χάους στον κόσμο της τάξης που μας το παρουσιάζει διαμέσου του σασπένς και τη σκηνοθεσία της αγωνίας.

Ο Χίτσκοκ συνήθως αποκαλύπτει την αλήθεια του αφηγηματικού προσχήματoς των ταινιών του (Mac Guffin), το μυστήριο που εμπεριέχουν, ή ακόμη και τον ένοχο, όχι στο τέλος του φιλμ, αλλά στο τέλος του 2ου τρίτου ή του 3ου τέταρτου της ταινίας. Αυτή είναι μια θεμελιώδης επιλογή για τη δημιουργία και λειτουργία του σασπένς, που έχει μεγάλη βαρύτητα στην κατασκευή των ταινιών του. Ακριβώς επειδή το μυστικό ή το αφηγηματικό πρόσχημα αποκαλύπτονται πολύ πριν το τέλος, υπάρχει η δυνατότητα καλλιέργειας του σασπένς, της αγωνίας με την οποία ο Χίτσκοκ φορτίζει τον θεατή. Το σασπένς, στη χιτσκοκική αφήγηση, δημιουργείται εξαιτίας της γνώσης του μυστικού και του ενόχου από τον θεατή.

Για τον Χίτσκοκ δεν έχει σημασία ποιος έχει κάνει το έγκλημα (το whodunit όπως το ονομάζει), όπως συμβαίνει στην Αγκάθα Κρίστι και τα παράγωγα αστυνομικά φιλμ μυστηρίου. Σημασία, για τον σκηνοθέτη, δεν έχει το μυστήριο και η έκπληξη από την αποκάλυψή του, αλλά αντίθετα η συγκίνηση, η δραματουργία που στήνεται με βάση τη γνώση τού ποιος είναι ένοχος. Στο Φρενίτις ο Χίτσκοκ επεξεργάζεται το χαρακτήρα του κακού ήρωα, και τη δραματουργία που απορρέει από την ύπαρξη του πόλου του κακού. Οι καλύτερες ταινίες του έχουν διαμορφωμένο έναν ολοκληρωμένο κακό ήρωα. Αν ο σκηνοθέτης απέκρυβε τον εγκληματία ή το αφηγηματικό πρόσχημα (το ουσιαστικά ασήμαντο Mac Guffin) μέχρι το τέλος του φιλμ, οι ταινίες του δεν θα μας προσέλκυαν τόσο έντονα.

Το σασπένς βασίζεται στη γνώση του κινδύνου και της εγκληματικής δραστηριότητας του ενόχου. Στην παράταση, στην επιμήκυνση αυτών των επώδυνων κι επικίνδυνων καταστάσεων, ώστε να φορτίζεται η συνολική αφήγηση και οι επιμέρους σκηνές με τη διάταση του χρόνου, με την εκκρεμότητα και την παράταση του κινδύνου. Άλλωστε το σασπένς, η συγκίνηση και η συμμετοχή του θεατή εντείνονται με το ενδιαφέρον για τους ήρωες, με την ταύτιση μαζί τους. Το μυστήριο, αντίθετα, δεν δίνει τη δυνατότητα επεξεργασίας των χαρακτήρων, για να γίνουν πιο προσιτοί στον θεατή. Αγωνιούμε μόνο γι’ αυτούς που γνωρίζουμε και συμπάσχουμε μαζί τους, και όχι με την απλή, αδιάφορη συσσώρευση δράσης.

Αν ο Χίτσκοκ βασιζόταν στο μυστήριο και στις αναπάντεχες αφηγηματικές εκπλήξεις, δεν θα μπορούσε να δημιουργήσει αγωνία, γιατί ο θεατής, απλά και μόνο, θα αιφνιδιαζόταν από τις εκάστοτε λύσεις. Το οικοδόμημα του Χίτσκοκ βασίζεται στη μερική γνώση του θεατή, που συνήθως γνωρίζει περισσότερα από τον ήρωα (οι ταινίες του Χίτσκοκ διαφοροποιούνται από τις αστυνομικές ταινίες με ντετέκτιβς). Το σαδιστικό χιτσκοκικό σασπένς στηρίζεται στην από τον θεατή γνώση του κινδύνου. Για παράδειγμα, στο Σαμποτάζ εμείς γνωρίζουμε πως ο ήρωας, το μικρό παιδί, μεταφέρει μια βόμβα που σε λίγο θα εκραγεί, ενώ το ίδιο το αγνοεί. Η δική μας γνώση, η οποία προηγείται, παράγει το σασπένς.

Παλιά αγγλικά φιλμ στο Νetflix

Βρήκα, ψάχνοντας στο Netflix και στο Youtube, παλιά αγγλικά ασπρόμαυρα αστυνομικά, κυρίως της δεκαετίας του 1960 και του 1950. Είδα αρκετά ατμοσφαιρικά, καλοσκηνοθετημένα αγγλικά crime movies. Βρήκα πολύ ενδιαφέρουσες αστυνομικές ταινίες με ποιότητα, λεπτή αισθητική, όμορφη φωτογραφία με κοντράστα και φωτοσκιάσεις, μυστήριο, τζαζ μουσική επένδυση, κυρίως καλά σενάρια με σύνθετη ίντριγκα και σκηνοθετική επάρκεια, όπως τα φιλμ του Μπέιζιλ Ντίρντεν. Ο ικανός σκηνοθέτης Basil Dearden σκηνοθέτησε τα καλά δραματικά αστυνομικά The blue lamp (1950), The mind benders (1963), Cage of gold (1950), το κοινωνικό αστυνομικό Pool of London (1951), ένα επεισόδιο από το σπονδυλωτό φιλμ τρόμου Dead of night (1945) με συσκηνοθέτες τον Τσαρλς Κράιτον και τον Α. Καλβακάντι, κ.ά. Ο φημισμένος Κάρολ Ριντ σκηνοθέτησε τα πολύ ενδιαφέροντα θρίλερ The fallen idol (1948), βασισμένο σε έργο του Γκράχαμ Γκριν και το κατασκοπικό The man between (1953). O νεαρός Τζόζεφ Λόζεϊ σκηνοθέτησε με ψευδώνυμο το καλό ψυχολογικό νουάρ The sleeping tiger, με τον Ντερκ Μπόγκαρντ, το 1954, και το πολύ καλό γκανγκστερικό The criminal, με τον Στάνλεϊ Μπέικερ, το 1960. Ξεχώρισα, επίσης, το καλά σκηνοθετημένο, δραματικό γκανγκστερικό Brigthon rock (1948) του Τζον Μπούλτινγκ, σε σενάριο Γκράχαμ Γκριν με τον Ρίτσαρντ Ατένμπορο νέο, και το καλογυρισμένο πολιτικό θρίλερ των Τζον και Ρόι Μπούλτινγκ, το Seven days to noon (1950). O εκπληκτικός, κλασικός Άγγλος σκηνοθέτης Μάικλ Πάουελ έφτιαξε το 1939, το The spy in black. Επίσης είδαμε τo The yellow balloon (1953) του J. Lee Thompson. Ο Σίντνεϊ Χάιγερς σκηνοθέτησε το Payroll, το 1961. Ο Χέρμπερτ Γουίλκοξ γύρισε το φορτισμένο δραματικά αντιναζιστικό Odette (1950), και το αστυνομικό Trent's last case (1953). Ο σπουδαίος ηθοποιός σερ Ραλφ Ρίτσαρντσον σκηνοθέτησε το ψυχολογικό αστυνομικό μυστηρίου Seven at home (1952), όπου πρωταγωνιστεί πειστικά ο ίδιος.

Μα είδαμε και ταινίες άλλων, λιγότερο γνωστών σκηνοθετών. Παράδειγμα καλής αστυνομικής ταινίας άσημου σκηνοθέτη είναι τo αστυνομικό About the long arm (1956) του Charles Frend με τον Τζακ Χόκινς αστυνόμο, και το Nowhere to go του Seth Holt του 1959. To Deadly record (1959), αστυνομικό μυστηρίου, το δραματικό αστυνομικό Man on the run (1949), και το Warn that man (1943) του Λόρενς Χάντιγκτον· το Offbeat (1961) του Cliff Owen. Το Candlelight in Algeria (1944) είναι ένα εξωτικό αντιναζιστικό κατασκοπικό με σκηνοθέτη τον Τζορτζ Κινγκ. Το Τhe high command (1937) του Θόρολντ Ντίκινσον ήταν καλό δραματικό αστυνομικό που διαδραματίζεται σε μια αγγλική αποικία της Αφρικής μεταξύ Άγγλων αξιωματικών και αναφέρεται στα ερωτικά πάθη που οδηγούν σε φόνους. Ενδιαφέρον και τo The frightened city (1962) του Τζον Λέμοντ, με τους Σον Κόνερι και Χέρμπερτ Λομ. Επίσης το The Teckman mystery του Wendy Toye, το οποίο έχει λεπτοδουλεμένο κατασκοπικό σενάριο του Φράνσις Ντάμπριτζ (που έγραψε πολλά σενάρια για αγγλικές σειρές, αλλά και για τη γερμανική τηλεόραση), σχεδόν αντάξιο των αντίστοιχων, σπουδαίων, αγγλικών, ασπρόμαυρων ταινιών του Α. Χίτσκοκ. Τα ίδια περίπου ισχύουν για το σύντομο αστυνομικό ασπρόμαυρο φιλμ Μystery junction, σε σκηνοθεσία και σενάριο του Michael McCarthy. Πολύ καλό βρήκαμε το ρεαλιστικό και κοινωνικό It always rains on Sunday (1947) του Ρόμπερτ Χάμερ· επίσης το πολιτικό κατασκοπικό θρίλερ State secret (1950) του Σίντνεϊ Γκίλιατ, με τον Ντάγκλας Φέρμπανκς Jr και τον Τζακ Χόκινς, που εκτυλίσσεται στη μεταπολεμική, προσωποπαγή, κομμουνιστική δικτατορία της Βοσνίας (το σενάριο εννοεί της Γιουγκοσλαβίας). Όλες οι παραπάνω αγγλικές, ασπρόμαυρες, αστυνομικές ταινίες μπορούν να βρεθούν στο Netflix με υπότιτλους. Ενώ στο Youtube μπορείς να βρεις πλήθος, συνήθως αμετάφραστες, καλές, αγγλικές, αστυνομικές ταινίες των δεκαετιών του 1950 και 1960.