Renato Casaro: Ο guru των κινηματογραφικών αφισών

Ο Renato Casaro είναι ένας από τους πιο σημαντικούς σχεδιαστές κινηματογραφικών αφισών στον κόσμο, προερχόμενος από μια σχεδόν ξεχασμένη εποχή πριν τη χρήση υπολογιστών και ψηφιακών εργαλείων. Υπάρχουν λίγοι καλλιτέχνες τόσο παραγωγικοί όσο ο ιταλικής καταγωγής 86χρονος Renato Casaro. Το έργο του εμφανίζεται σε χιλιάδες αφίσες ταινιών σε όλο τον κόσμο για περισσότερα από 40 χρόνια. Από το ξεκίνημά του ως λάτρης του κινηματογράφου στο Τρεβίζο της βόρειας Ιταλίας, ο Renato Casaro έχτισε μια καριέρα ξεκινώντας από το  διάσημο Studio Favalli της Ρώμης σε ηλικία 19 ετών, πριν γίνει ελεύθερος επαγγελματίας, καλλιτέχνης και σχεδιαστής ένα χρόνο αργότερα. Μέχρι τη στιγμή της συνταξιοδότησής του, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, ο Renato Casaro nήταν ο δημιουργός δεκάδων εμβληματικών posters για μερικές από τις μεγαλύτερες ταινίες των τελευταίων 50 χρόνων, ενώ είχε στενές φιλίες με διάσημους παραγωγούς, σκηνοθέτες και ηθοποιούς όπως ο Dino De Laurentiis, ο Sergio Leone και o Bernardo Bertolluchi. Για πολλά χρόνια ο Renato Casaro ήταν ο αγαπημένος καλλιτέχνης τόσο για τους ιταλούς όσο και για τους γερμανούς διανομείς που ήθελαν να κυκλοφορήσουν τις ταινίες τους με ένα εντυπωσιακό σχέδιο αφίσας. Οι διάσημοι καμβάδες του έχουν δώσει σχήμα σε ταινίες-ορόσημα για δεκαετίες, από το “Solaris” μέχρι το “Dances With Wolves”.

Renato Casaro: Τα παιδικά χρόνια και τα πρώτα κινηματογραφικά πόστερ του μεγάλου ζωγράφου

Γεννημένος στο Τρεβίζο της Ιταλίας το 1935, ως αγόρι ο Casaro επισκεπτόταν τον τοπικό κινηματογράφο κάθε μέρα με την ελπίδα να πάρει στο σπίτι του αφίσες ταινιών, ώστε μελετώντας τις να προσπαθήσει να τις αναπαράγει. Με αυτόν τον τρόπο εκπαίδευσε τον εαυτό του σε διαφορετικές τεχνικές, καθότι δεν υπήρχαν σχολές εικονογράφησης στην πόλη του. Ο καλλιτέχνης που του έκανε την περισσότερη εντύπωση εκείνη την εποχή ήταν ο αμερικανός Norman Rockwell. Στο σχολείο είχε την υποστήριξη των δασκάλων του, ενώ κουβαλούσε πάντα μαζί του ένα μπλοκ ζωγραφικής, σχεδιάζοντας με την κάθε ευκαιρία. Κανείς από την οικογένειά του δεν είχε καλλιτεχνικές ανησυχίες. Ο πατέρας του ήταν σχεδιαστής καραβιών ο οποίος εκτίμησε το ταλέντο του νεαρού Renato Casaro και ήθελε να ακολουθήσει τα βήματά του ως τεχνικός σχεδιαστής. Αν ο ίδιος ο Renato Casaro δεν είχε εμμονή με τον κόσμο του κινηματόγραφου όπως είχε δηλώσει ο ίδιος σε συνέντευξή του το 2013, πιθανόν να κατέληγε σχεδιαστής αυτοκινήτων στη Ferrari. Συνειδητοποίησε νωρίς ότι αν ήθελε να γίνει επαγγελματίας εικονογράφος και σχεδιαστής θα έπρεπε να εγκαταλείψει την πόλη του και να πάει στη Ρώμη. Στα 18 του, εντάχθηκε στο Studio Favalli, το κέντρο σχεδιασμού της κινηματογραφικής βιομηχανίας της Ρώμης, πριν ανοίξει το δικό του στούντιο τέχνης τρία χρόνια αργότερα.

Ο πρώτος του μέντορας ήταν ο παραγωγός ταινιών Dino De Laurentiis, ο οποίος του ανέθεσε για πρώτη φορά την παραγωγή της αφίσας για το κολοσσιαίο μελόδραμα του John Houston, “The Bible” (1966). Η τεράστια διαφημιστική πινακίδα που κρεμόταν στην κεντρική λεωφόρο του Λος Άντζελες, Sunset Boulevard για μήνες ήταν η τέλεια διαφήμιση για τον Renato Casaro, ο οποίος για δεκαετίες εργάζονταν καθημερινά ως και δώδεκα ώρες την ημέρα, επτά ημέρες την εβδομάδα, ενώ μερικές φορές αναγκαζόταν να τελειώσει μια αφίσα μέσα σε μία μέρα. Το ψευδώνυμό του εκείνα τα χρόνια ήταν “Renato fa presto”, δηλαδή «Renato, ο γρήγορος», αν και πολλά από τα έργα του δεν τα θεωρεί πετυχημένα λόγω έλλειψης χρόνου για την ολοκλήρωσή τους. Η εμμονή του με τον κινηματογράφο και με την τέχνη του, είχε ως αποτέλεσμα τη διάλυση του πρώτου του γάμου, καθώς του ήταν πολύ δύσκολο να αρνείται δουλειές.

Renato Casarο: Οι ταινίες και τα πόστερ που σχεδίασε για το Χόλιγουντ

Ο Dino De Laurentiis υπεύθυνος για την παραγωγή ταινιών όπως “Serpico”, “Death Wish”, “King Kong” και “Dune”, πήρε την τέχνη του Renato Casaro στα σοβαρά και φρόντισε ώστε να εμπλέκεται όσο το δυνατόν περισσότερο σε κάθε παραγωγή. Συχνά τον έβαζε σε πολυτελή δωμάτια ξενοδοχείων για να μπορεί να ζωγραφίζει ασταμάτητα, ενώ επισκεπτόταν το πλατό μιας ταινίας. Από τα πιο γνωστά του poster είναι για τις ταινίες “Waterloo”, “Flash Gordon”, “Conan the Barbarian”, “Rambo II”, “The Magnificent Seven”, “Cliffhanger” και η τελευταία ταινία του Quentin Tarantino, “Once upon a time in Hollywood”.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 οι παραγγελίες για αφίσες ταινιών είχαν πολλαπλασιαστεί, αναλαμβάνοντας ακόμη περισσότερες δουλειές από πολλά διαφορετικά στούντιο, εντός και εκτός Ιταλίας. Εκείνη την εποχή οι παλαιότεροι καθιερωμένοι καλλιτέχνες όπως ο Cesselon είχαν αρχίσει να παρακμάζουν όσον αφορά τις ιδέες τους και την διάθεση να δοκιμάσουν νέα στιλ ζωγραφικής. Τότε ο Renato Casaro άρχισε να χρησιμοποιεί τον αερογράφο ως εργαλείο της δουλειάς του. Επηρεάστηκε από ιάπωνες καλλιτέχνες που είχαν αρχίσει να το χρησιμοποιούν ως εργαλείο τέχνης για εμπορικούς σκοπούς, αλλά συνειδητοποίησε ότι ήταν πολύ καλό στο να κάνει τα έργα τέχνης να φαίνονται πιο φωτορεαλιστικά. Η προθυμία του να δοκιμάσει νέα εργαλεία και στιλ ζωγραφικής τον βοήθησε κατά τη διάρκεια της καριέρας του ώστε να παραμείνει μεγάλο όνομα. Δεν επαναπαύτηκε σε ένα μόνο δημιουργικό στιλ και καθιερώθηκε ως πρωτοπόρος στο είδος του, ενώ ήθελε να έχει πάντα τον πλήρη καλλιτεχνικό και δημιουργικό έλεγχο των έργων του. Εξαίρεση αποτελεί η αφίσα για την ταινία «Οι Περιπέτειες του Βαρόνου Μινχάουζεν», όταν χρειάστηκε να συνεργαστεί με τον βρετανό σχεδιαστή Vic Fair, ο οποίος είχε ήδη έτοιμο το αρχικό σχέδιο του πόστερ. Επίσης, για την βρετανική αφίσα του James Bond, “Octopussy”, ο Renato σχεδίασε τις σκηνές δράσης γύρω από την κεντρική φιγούρα, η οποία είχε ήδη σχεδιαστεί από τον αμερικανό Dan Gooze. 

Ο Renato Casaro είναι γνωστός για αφίσες με πρωταγωνιστές μυώδεις αρρενωπούς action stars όπως ο Σιλβέστερ Σταλόνε και ο Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ σε επιβλητικές συνήθως πόζες. Ήξερε πώς να αποτυπώσει τη σωστή πόζα για έναν ήρωα, αλλά δεν ήθελε να απεικονίσει υπερβολική βία σε μια αφίσα. Αυτό που του άρεσε να κάνει ήταν να απεικονίζει μια σκηνή λίγο πριν συμβεί η δράση, θέλοντας να δώσει μια αίσθηση αγωνίας στις εικονογραφήσεις του. Το επιθυμητό αποτέλεσμα είναι το κοινό να θέλει να δει την ταινία εξαιτίας της αφίσας, σε αντίθεση με τα σημερινά εξώφυλλα DVD όπου το κοινό ξέρει ακριβώς τι θα δει πριν το παρακολουθήσει.

Μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα, η δημοτικότητα του στιλ του φαινόταν να έχει μειωθεί, καθώς η χρήση υπολογιστών έγινε ο κανόνας. Όπως δήλωσε σε συνέντευξή του στον Eddie Shannon από το filmonpaper.com: «Πάντα ήθελα να δοκιμάσω νέες τεχνικές και νομίζω ότι αυτό με βοήθησε να παραμείνω δημοφιλής για μια καριέρα σαράντα χρόνων. Όταν οι υπολογιστές άρχισαν να χρησιμοποιούνται προς τα τέλη της δεκαετίας του 1980, τότε ήταν που αποφάσισα ότι μάλλον θα έπρεπε να σταματήσω και να αποσυρθώ από το παιχνίδι, όσο είναι καιρός. Είμαι βέβαιος ότι θα μπορούσα να είχα κάνει μερικές καλές αφίσες με το software που ήταν διαθέσιμο, αλλά ένιωσα ότι είχε έρθει η στιγμή να σταματήσω να ασχολούμαι με το μάρκετινγκ ταινιών». Για τη σημερινή ποιότητα των αφισών είπε πως «Το πρόβλημα τώρα είναι ότι πολλές αφίσες καταλήγουν να φαίνονται σχεδόν πανομοιότυπες, επειδή επαναχρησιμοποιούν παρόμοιες ιδέες διάταξης και χρωμάτων. Το χειρότερο είναι ότι το στούντιο χρησιμοποιεί συχνά την ίδια εικόνα για να πουλήσει ταινίες σε όλο τον κόσμο, χωρίς να προσπαθεί να δημιουργήσει αφίσες που ταιριάζουν σε μια χώρα καλύτερα από μια άλλη. Πραγματικά απελπίζομαι γιατί είναι όλες τόσο βαρετές. Δεν υπάρχει πια φαντασία και οι περισσότερες από αυτές φαίνονται σχεδόν ίδιες με τα μεγάλα κεφάλια των ηθοποιών και ίσως μια έκρηξη ή δύο. Νομίζω ότι φοβούνται να δοκιμάσουν κάτι διαφορετικό».

«Η τελευταία αφίσα που έκανα ήταν για την ταινία “Asterix and Obelix vs Caesar” (1999). Είχα την αίσθηση ότι ήρθε η ώρα να σταματήσω. Έβλεπα τον υπολογιστή να χρησιμοποιείται ως εργαλείο και αποφάσισα ότι δεν ήταν κάτι το οποίο με ενδιέφερε να συμμετάσχω. Στο μυαλό μου η χρήση υπολογιστή δεν είναι το ίδιο με τη δημιουργία ενός πρωτότυπου έργου τέχνης με πινέλο» σχολίασε χαρακτηριστικά ο Renato Casaro.

Όσων αφορά στη συνεργασία του με τον Sergio Leone στην ταινία “Once Upon a Time in America” (1984), ο Renato την περιέγραψε ως ιδανική. «Από όλους τους σκηνοθέτες με τους οποίους έχω συνεργαστεί, ο Σέρτζιο Λεόνε ήταν ο καλύτερος συνεργάτης. Ήταν όμως ένα δύσκολο έργο. Η αφίσα ήταν για παγκόσμια χρήση και πειραματιζόμουν με ένα νέο στιλ εκείνη την εποχή. Αποφάσισα να έχω τους τέσσερις βασικούς χαρακτήρες (Ρόμπερτ ΝτεΝίρο, Τζέιμς Γουντ, Τζο Πέσι, Μπαρτ Γιανγκ) με χρυσά πρόσωπα. Ο Λεόνε ενθουσιάστηκε με τα σκίτσα και το ίδιο και οι διανομείς, αλλά κάποιος αντέδρασε στο γεγονός ότι δεν υπήρχαν γυναίκες στην αφίσα. Και ο Λεόνε απάντησε: “Όπου υπάρχουν ισχυροί άνδρες με ακριβά κοστούμια, πίσω τους υπάρχει πάντα μια γυναίκα”. Έτσι η αφίσα μου έμεινε».

Για την ταινία “Rambo: First Blood Part II” (1985) και τη σχέση του με τον Σιλβέστερ Σταλόνε, σχολίασε: «Ο Σταλόνε μου έδωσε την ελευθερία να ερμηνεύσω όλες τις εικόνες του Rambo που είχα όπως ήθελα. Το μόνο που έπρεπε να κάνω ήταν να τον παρουσιάσω ως ήρωα. Ήταν τόσο ενθουσιασμένος όταν είδε το τελικό προϊόν. Έγινε μεγάλος θαυμαστής μου και μου έστειλε μια αφιέρωση λέγοντας ότι η δουλειά μου είχε μπει στην ψυχή του. Κάθε ηθοποιός έχει κάτι ξεχωριστό. Το θέμα είναι να συλλάβεις την προσωπικότητά του».