Άρης Καπλανίδης και Ηλίας Ρουμελιώτης μιλούν στην καρδιά μας «Από το Μπαλκόνι»

«Οι καλύτερες ταινίες είναι αυτές που σου προτείνουν οι φίλοι σου». Αυτή είναι γενικά μια παραδεδεγμένη αλήθεια, ειδικά όταν είσαι άτομο με αμυδρή επαφή με τον κινηματογράφο. Έτσι κι εγώ, βρισκόμενος σε ταξίδι με φίλους πριν μέρες, βίωσα αυτό ακριβώς. Ετοιμαζόμαστε να δούμε ταινία κι ένας φίλος μάς λέει πως είδε μια φοβερή μικρού μήκους, ελληνική, και πρότεινε «να τη δούμε πριν την κυρίως ταινία». Δεχθήκαμε και… αυτό ήταν. Το «Από το Μπαλκόνι», η δωδεκάλεπτη ταινία κινουμένων σχεδίων των Άρη Καπλανίδη και Ηλία Ρουμελιώτη ήταν μια αποκάλυψη. Ένα καλοκουρδισμένο ταινιάκι με γρήγορα, κοφτά πλάνα «να ξυπνάνε τα μυαλά», οργανική αφομοίωση του ελληνικού αστικού περιβάλλοντος και της χτυπημένης από την οικονομική κρίση –και τη συνακόλουθη παρακμή– της αθηναϊκής γειτονιάς, ιστορία βγαλμένη από τη ζωή, λιτή αλλά όχι απλοποιημένη, σαφής μα καθόλου διδακτική.

Με μια φοβερή μουσική επένδυση, αποτελούμενη από παλιά λαϊκά και ρεμπέτικα και ένα ραπ του Τάκι Τσαν, το «Από το μπαλκόνι» κατέγραψε μια ζηλευτή πορεία σε εγχώρια και διεθνή φεστιβάλ: από τη Δράμα, το AnimaSyros και τις Νύχτες Πρεμιέρας, ως τη Βαλένθια, το Λος Άντζελες και το Σαν Φρανσίσκο. Πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι η ταινία κέρδισε το Βραβείο Ίρις 2022 της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου στην κατηγορία «Βραβείο Μικρού Μήκους Ταινίας Animation».

Κάπως έτσι, βιωματικά, προκύπτουν και τα ωραία θέματα. Μια παρέα και μια πρόταση για ταινία που καταλήγει σε αποκάλυψη – πρώτα ζούμε, μετά γράφουμε. Δεν έχασα την ευκαιρία να γνωρίσω τους νεαρούς κινηματογραφιστές και να μιλήσω μαζί τους για την ταινία τους.

Στο «Από το Μπαλκόνι» κεντρική ηρωίδα είναι μια γυναίκα μέσης ηλικίας, Λίνα τη λένε, που ζει στον τρίτο όροφο μιας πολυκατοικίας σε μια τυπική αθηναϊκή γειτονιά στη Νέα Φιλαδέλφεια. Η Λίνα «από το μπαλκόνι» παρατηρεί ό,τι συμβαίνει στη γειτονιά της, καρφώνοντας το βλέμμα της στους περαστικούς, μη διστάζοντας ακόμα και να παρέμβει: πετώντας επίδεσμο αν συμβεί κάποιο ατύχημα, δίνοντας οδηγίες παρκαρίσματος, καλώντας την αστυνομία όταν αντιλαμβάνεται ότι μια διάρρηξη είναι εν εξελίξει. Πολλοί την κοιτούν με απορία και θαυμασμό, οι περισσότεροι στη γειτονιά, όμως, είναι ενοχλημένοι από την παρεμβατικότητα και την αδιακρισία της. Ώσπου μια μέρα θα αλλάξουν όλα δραματικά…

Συναντώ τους δύο δημιουργούς μέσω zoom. Είναι πολύ ευδιάθετοι και χαρούμενοι για την υποδοχή που επιφύλαξε το κοινό και η κριτική στη δουλειά τους. Πριν λίγες μέρες μάλιστα το «Από το Μπαλκόνι» κέρδισε το βραβείο καλύτερου animation στο Los Angeles Greek Film Festival.

Η αρχή. Έχουν και οι δύο εμπειρία στον κινηματογράφο, έχοντας γυρίσει και άλλες ταινίες στο παρελθόν, αυτή όμως ήταν η πρώτη φορά που δημιούργησαν κινούμενα σχέδια. «Στην αρχή δεν θέλαμε να ασχοληθούμε με το κινούμενο σχέδιο. Όταν ετοιμάσαμε το storyboard για μια live action εκδοχή του “Από το Μπαλκόνι”, όσοι το είδαν μας είπαν ότι θα γινόταν ένα πολύ όμορφο κινούμενο σχέδιο. Είχαμε σχεδιάσει τα πάντα για να γυριστεί η ταινία με ανθρώπους, εν τέλει όμως αποφασίσαμε να το κάνουμε κινούμενο σχέδιο γιατί έτσι θα μπορούσαμε να αφομοιώσουμε με τον καλύτερο τρόπο όλα τα μέσα που μας παρείχε ο παραδοσιακός κινηματογράφος: από τους φακούς που θέλαμε μέχρι τις λήψεις. Δεν είχαμε συνειδητοποιήσει τι σημαίνει κινούμενο σχέδιο, δεν είχαμε δουλέψει ποτέ κάτι αντίστοιχο. Στους 14 μήνες που χρειαστήκαμε για να δημιουργήσουμε αυτό το δωδεκάλεπτο ταινιάκι, από τον σχεδιασμό καρέ-καρέ ως την παραγωγή, πλέον είχαμε μάθει να κάνουμε και animation» μου λένε οι δύο δημιουργοί, προσθέτοντας ότι, αν γινόταν με ηθοποιούς, θα είχε διαρκέσει το πολύ έναν μήνα.

 «Από τη στιγμή που το “Από το Μπαλκόνι” ήταν έτοιμο, κοιταχτήκαμε και είπαμε ότι θα ήταν ωραίο να κάναμε άλλο ένα κινούμενο σχέδιο. Έτσι αποφασίσαμε να ανοίξουμε την εταιρία μας, την Brosinarts, για να αφοσιωθούμε στη δημιουργία κινουμένων σχεδίων μυθοπλασίας. Είναι πολύ ωραία διαδικασία το animation γιατί σου δίνει τη δυνατότητα, επειδή είναι εξ ορισμού μια πιο αργή διαδικασία, να έχεις περισσότερη ελευθερία. Τόσο οι ηθοποιοί μας, όσο και εμείς οι ίδιοι, είχαμε περισσότερο χρόνο για να αφομοιώσουμε στην ταινία στοιχεία πιο προσωπικά ή ανορθόδοξα, αν θέλεις, τα οποία συνεισέφεραν μοναδικά στο ύφος που θέλαμε να έχει η ταινία. Στοιχεία που μπορεί να θεωρούνται “φθηνά” ή “άκομψα”, μέσα από το animation αναδεικνύονται με έναν φοβερά οργανικό τρόπο».

Η ατμόσφαιρα. Περισσότερο από την πλοκή ή τους χαρακτήρες τους ενδιαφέρει το κλίμα της ταινίας. «Το κλίμα είναι το κυρίαρχο στοιχείο στις δουλειές μας», μου λέει ο Άρης Καπλανίδης. «Για το “Από το Μπαλκόνι” είχαμε συγκεντρώσει διάφορες ιστορίες από μια γειτόνισσα π.χ., η οποία μένει κοντά στο γραφείο που δουλεύαμε και την ακούγαμε. Ουσιαστικά προβήκαμε σε μια συρραφή ιστοριών, συμπεριφορών διαφορετικών “τύπων” ανθρώπων. Δουλεύαμε αρχικά τις φωνές των διαφόρων χαρακτήρων, σαν να φτιάχναμε ραδιοφωνικό σίριαλ. Βάζοντάς τα όλα μαζί διαπιστώσαμε ότι έβγαινε μια ωραία ταχύτητα, μια ενέργεια. Δεν θα μπορούσαμε όμως να κάνουμε μια απλή συρραφή από ανέκδοτα, οπότε πετώντας όλες τις αρχικές ιστορίες, διατηρώντας όμως το κλίμα, αρχίσαμε να δομούμε λίγο-λίγο την ιστορία, προσθέτοντας το στοιχείο της συγκίνησης».

«Το κλίμα μάς οδηγεί να δομήσουμε τα πάντα, από τον τρόπο που μιλάει ένας από τους χαρακτήρες μας, μας βοηθάει να δομήσουμε στην ιστορία μας από το σπίτι που μένει, μέχρι τον τρόπο που ντύνεται και κινείται. Στη συνέχεια τραβώντας υποσυνείδητες γραμμές μεταξύ των χαρακτήρων χτίζουμε τα υπόλοιπα».

Αυτό ακριβώς συνέβη και στο «Από το Μπαλκόνι» το οποίο είναι εκ πρώτης όψεως κωμωδία, αν ξύσεις όμως την επιφάνεια η οσμή της πολιτικοκοινωνικής σάτιρας σου σπάει τη μύτη. Στην ταινία η γειτονιά μη δίνοντας σημασία στα δικά της ζητήματα (ανεργία, ανέχεια κοκ) ασχολείται με τη Λίνα, εξωτερικεύοντας στο πρόσωπό της και στο «ανυπόφορο» βλέμμα της τα προβλήματά της. Συγχρόνως και η ίδια η Λίνα δεν ασχολείται με τα δικά της προβλήματα (ανεργία, γιος εθισμένος στα ναρκωτικά) και χαζεύει τη γειτονιά από το μπαλκόνι. Η κωμωδία υπηρετεί άριστα μια κοινωνική κριτική της χτυπημένης από την οικονομική κρίση αθηναϊκής γειτονιάς, κυρίως όμως είναι μια γλυκόπικρη σάτιρα της ανθρώπινης κατάστασης.

Σε αυτό συμβάλλει καθοριστικά και η ιμπρεσιονιστική τεχνική των δημιουργών, χάρη στην οποία με απίστευτη γρηγοράδα ο θεατής συγκρατεί όσα οι δημιουργοί θέλουν να τον βοηθήσουν να συγκρατήσει. «Σαν να κάνει μια βουτιά, ένα γρήγορο πέρασμα με αμάξι μέσα σε αυτήν τη γειτονιά». Όπως μου λένε, «Θέλαμε μέσω της τεχνικής και όχι μέσω της ιστορίας καθ’ αυτής να περάσουμε τα όποια μηνύματα, γιατί ξέρουμε πως είμαστε επιρρεπείς στον διδακτισμό και στο “κούνημα του δαχτύλου” και αυτό δεν θέλαμε να συμβεί».

Την επιτυχία της ταινίας τη βιώνουν μάλλον με αμηχανία και φυσικά μεγάλη ευγνωμοσύνη. «Κάναμε κάτι αρχικά για εμάς και όλο αυτό κατέληξε να μας οδηγήσει επαγγελματικά στα κινούμενα σχέδια. Όσον αφορά την αγάπη του κοινού στις προβολές ή τα καλά λόγια συναδέλφων και τις βραβεύσεις, ό,τι και να πούμε είναι λίγο. Δεν το φανταζόμασταν ποτέ».

Το μέλλον. Ο Άρης Καπλανίδης και ο Ηλίας Ρουμελιώτης τώρα δουλεύουν ένα ντοκιμαντέρ animation για τη Μικρασιατική καταστροφή. «Είχαμε την ιδέα να πάρουμε αυτούσιες τις μαρτυρίες γυναικών που βίωσαν τη Μικρασιατική καταστροφή, ξεκινώντας από τον διωγμό μέχρι την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα. Θα επικεντρωθούμε σε όσα οι ίδιες θεωρούν σημαντικά. Σε αυτό μας βοηθά πολύ το αρχείο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, όπου έχουν καταγραφεί οι μαρτυρίες των γυναικών του ’22 διατηρώντας τον προφορικό τους λόγο. Το υλικό αυτό σκηνοθετικά και για το κλίμα της ταινίας είναι ένας πλούτος. Υπάρχει παραδόξως πολύ χιούμορ και επίσης πρόκειται για τη φωνή γυναικών που εκείνη την εποχή δεν είχαν άλλη ευκαιρία να μιλήσουν για τις ίδιες. Μιλούν σε ιστορικούς για το τραγικό συμβάν του διωγμού, συγχρόνως όμως βλέπεις και όσα τις απασχολούσαν στην καθημερινότητά τους. Το βρήκαμε τρομερά ενδιαφέρον».

Το κλείσιμο ενός κύκλου. Λίγο πριν το τέλος, ένιωσαν την ανάγκη να μου μεταφέρουν το ακόλουθο περιστατικό. «Όταν κάναμε τη μεγάλου μήκους ταινία μας “Η ζωή ενταύθα” μια ανεξάρτητη ταινία του 2015 που γυρίσαμε μόνοι μας με φίλους, κάποια στιγμή βρεθήκαμε για γύρισμα στην Αίγινα. Στη σκηνή που γυρνούσαμε, οι ήρωες κάθονταν στην παραλία και περίμεναν, είχε τόσο ήλιο όμως που ένας ηθοποιός πήρε μια εφημερίδα για να μην τον βαράει ο ήλιος. Η εφημερίδα αυτή ήταν η ATHENS VOICE. Αργότερα στο μοντάζ σκοπεύαμε να το κόψουμε, είχε όμως δέσει τόσο αρμονικά στο πλάνο που το κρατήσαμε. Η ταινία πλέον έχει αποκτήσει τον κόσμο της, είναι ελεύθερη για online θέαση και τώρα που μοιραζόμαστε το περιστατικό αυτό με δημοσιογράφο της ATHENS VOICE είναι σαν να κλείνει ένας κύκλος!»