«Η Τραγωδία του Μάκβεθ»: το απόλυτο φιλμ-νουάρ

Η «Τραγωδία του Μάκβεθ» του Τζόελ Κοέν, που στριμάρει στο AppleTV+, με την πατέντα των κλασικών έργων που τη διακρίνει, εκείνων που κάνουν κάποιον να αγαπήσει πολύ το σινεμά και να αφοσιωθεί σ’ αυτό, είναι ένα συγκλονιστικό φιλμ. Εικαστικά, είναι ένα θαύμα. Μοιάζει πελώριο —σκέφτεσαι διαρκώς πόσο καλά θα φαινόταν στη μεγάλη οθόνη—, αλλά λειτουργεί αξιοσημείωτα επιτυχημένα και στη μικρή, και μάλιστα με ταπεινά, εκ πρώτης όψεως θεατρικά υλικά: όμως με τι μαεστρία και με τι θάρρος δουλεμένα.

Αυτή η σπουδή στον γερμανικό εξπρεσιονισμό, στον Ντράγιερ, τον Μουρνάου, και τον Φριτς Λανγκ, και βέβαια στον Όρσον Γουέλς και στον πανταχού παρόντα Κουροσάβα και τον δικό του Μάκβεθ, τον ανυπέρβλητο «Θρόνο του αίματος», ήρθε για να μείνει και για να τη μνημονεύουμε πάντα. Μαζί της, και οι ερμηνείες των δύο βασικών της πρωταγωνιστών, κυρίως όμως του ανατριχιαστικού Ντένζελ Γουάσινγκτον, που εσωτερικεύει τον ήρωά του σε μια θαρραλέα κατάβαση στην Κόλαση και πίνει μαζί του όλο αυτό το φαρμάκι της ανομίας και της τρέλας, σε βαθμό τέτοιο που σε κάνει να πονάς. Εξαιρετική βέβαια και η Φράνσις ΜακΝτόρμαντ. Τα βλέμματα και των δύο —το φιλμ είναι ένα πανηγύρι τρομερών βλεμμάτων, με υλικό που κοχλάζει από πίσω τους— σε στοιχειώνουν. Όπως βέβαια σε στοιχειώνει το σώμα της Μάγισσας Κάθριν Χάντερ, και η φωνή της. Η πρώτη της ειδικά εμφάνιση αφήνει τον θεατή με το στόμα ανοιχτό.

Είναι επίσης κάποια πλάνα —δεν ξέρω: ίσως και τα περισσότερα— που μιλούν από μόνα τους. Τα δυσδιάστατα σκηνικά, πολύ σπουδαία αρχιτεκτονημένα και φωτισμένα, σχηματίζουν διαρκώς μακριούς, βαθείς και αγχωτικούς λαβυρίνθους, συχνά βουτηγμένους στην ομίχλη, από τους οποίους δεν μπορείς καν να σκεφτείς ότι υπάρχει κάποιο ενδεχόμενο, μια ελπίδα, ένα όνειρο, να ξεφύγεις. Ανησυχαστικές μούσες ενός ασπρόμαυρου Ντε Κίρικο που τον ονειρεύτηκε ο Μπέργκμαν, φτιάχνουν σκακιέρες θανάτου, σπηλιές καμωμένες από σκιές, λευκά πεδία που σε πνίγουν ή σου κατεβάζουν το πρόσωπο με το ράμφος μιας καρακάξας που κατεβαίνει από τον ουρανό και μπαίνει απρόσκλητη στο γκροτέσκο και ταυτόχρονο λιτό σκηνικό για να σε χλευάσει και να σε τιμωρήσει.

Όλα αυτά δεν κρύβουν, όμως, καθόλου τον λόγο του βάρδου. Ίσα-ίσα, τον αναδεικνύουν, μας αφήνουν να τον ακούσουμε και να τον καταλάβουμε καλά: να τον νιώσουμε. Γιατί έχει σημασία αυτό, να ακούσουμε καθαρά ειπωμένα τα λόγια του Σέξπιρ. Εξαιρετική επιλογή η μετάφραση για το ελληνικό AppleTV+ του Δημητρίου Βικέλα από το μακρινό 1896 (πρωτοκυκλοφόρησε από το Βιβλιοπωλείον της Εστίας). Όποιος θέλει, μπορεί να τη διαβάσει εδώ. Θέλει μια κάποια προσοχή στην αρχή, αλλά σύντομα αφήνεσαι και στη δική της μαγεία. Τα αγγλικά του Σέξπιρ δεν είναι σύγχρονα αγγλικά. Η αναλογία είναι απολύτως δικαιολογημένη.

Το φιλμ είναι γεμάτο μεγάλες σκηνές, κι αν κανείς θελήσει να αποσπάσει μία ή δύο θα βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση. Από την άλλη, η στιγμή ίσως που ξεπερνά όλες τις άλλες σε φρίκη, εκείνη που αξίζει όλη την παράνοια, η στιγμή της βασιλοκτονίας-θεοκτονίας και της οριστικής αποκοπής του Μάκβεθ από τον Νόμο, είναι κάτι που κάποιοι θα θέλουν να ξεχάσουν — μα δεν γίνεται. Παραείναι κοντά η κάμερα στο στιλέτο και στο στήθος, στα δύο βλέμματα και στον σωματικό τρόμο. Μια μαγική, μια πολύ σκληρή, και πολύ ποιητική ταυτόχρονα, στιγμή του παγκόσμιου σινεμά.

Τι άλλο όμως έχουμε εδώ; Το εξής: έχουμε ένα αρχετυπικό φιλμ-νουάρ, ζυμωμένο με πολλά στοιχεία τρόμου. Ένα έργο «αστυνομικό», ένα θρίλερ, ή αν θέλετε το θρίλερ των θρίλερ, αυτό που από μέσα του πηγάζουν όλες οι genre αφηγήσεις: και το γοτθικό μυθιστόρημα, και ο Πόε, και οι σχετικώς σύγχρονοί μας συγγραφείς των νουάρ μυθιστορημάτων του 20ού αιώνα. Αλλά και οι πιονέροι σκηνοθέτες και οι πιο σύγχρονοί μας κινηματογραφιστές, όπως αίφνης οι ίδιοι οι Αδελφοί Κοέν, που έχουν πελώρια παράδοση σε αστυνομικά θρίλερ υψηλής καλλιτεχνικής αξίας, ωστόσο «λαϊκά» εντέλει: έργα όχι για λίγους, αλλά που σπάνε τα ταμεία — όπως τα έσπαγαν τέσσερις αιώνες πριν και τα δράματα, και βέβαια οι κωμωδίες, του μεγάλου βάρδου.

Τα φιλμ-νουάρ δεν μπορούν παρά να μας φέρουν στο μυαλό δύο άλλες ταινίες των Κοέν, τον επίσης ασπρόμαυρο «Άνθρωπο που δεν ήταν εκεί», του 2001, αλλά βέβαια και το «Μόνο αίμα», την πρώτη τους ταινία, που μας είχε αφήσει τότε, πίσω στο 1985, με το στόμα ανοιχτό και διψασμένους για τη συνέχεια. Όπως επίσης μάς θυμίζουν, από έναν άλλο δρόμο, και το «Φάργκο». Αξιοσημείωτη σύμπτωση ότι και στα τρία πρωταγωνιστούσε και πάλι η Φράνσις ΜακΝτόρμαντ…

ΥΓ. Το AppleTV+ προβάλλει μόνο δικές του παραγωγές, σχολαστικά επιλεγμένες (ταινίες, σειρές, ντοκιμαντέρ, παιδικά), και προσθέτει νέο περιεχόμενο κάθε μήνα. Η μηνιαία συνδρομή είναι 4,99 €.