Ο Ανδρέας Αποστολίδης γράφει και σκηνοθετεί το «Λάτιν Νουάρ»

Ένα πολύ σημαντικό βιβλίο, το «Λάτιν Νουάρ: Η Λατινική Αμερική μέσα από τους συγγραφείς και τις αστυνομικές ιστορίες τους» (Εκδόσεις Άγρα) —γιατί το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι πολύ σοβαρή υπόθεση, γιατί το ισπανόφωνο αστυνομικό μυθιστόρημα είναι το πιο ξεχωριστό παρακλάδι του, και γιατί ο βραβευμένος συγγραφέας, σκηνοθέτης και μεταφραστής Ανδρέας Αποστολίδης είναι ο μόνος που θα μπορούσε να το κάνει στην Ελλάδα και ένας από τους ελάχιστους παγκοσμίως—, και ταυτόχρονα ένα απολαυστικό ντοκιμαντέρ με πολλή δουλειά και μόχθο από πίσω του, μεγάλη προεργασία και βαθιά γνώση του θέματος, που, συνομιλώντας με τους σπουδαιότερους εκπροσώπους του Λάτιν Νουάρ στον τόπο τους, μας μαθαίνει πολλά για ένα λογοτεχνικό υποείδος με την εντελώς δική του, διακριτή ταυτότητα.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Παράγωγο της εργασίας για το ομώνυμο ντοκιμαντέρ, το βιβλίο (184 σελίδες συν ένα φωτογραφικό ένθετο 16 σελίδων) παρουσιάζει τη Λατινική Αμερική (Μεξικό, Κούβα, Αργεντινή, Περού, Χιλή, Κολομβία) και την πρόσφατη ιστορία της όπως τη φαντάζονται μερικοί σπουδαίοι συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων διεθνούς κύρους και αναγνώρισης: ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο II, ο Ρικάρντο Πίλια, ο Σαντιάγο Ρονκαλιόλο, ο Λεονάρδο Παδούρα, ο Χουάν Σαστουράιν, η Κλαούντια Πινιέιρο, ο Ραμόν Δίας Ετερόβιτς, ο Λουίς Σεπούλβεδα κ.ά., αλλά και ο Χουάν Χοσέ Σάερ και ο Ρομπέρτο Μπολάνιο, που συνενώνουν δύο γενιές. Οι βασικοί εκπρόσωποι του Λάτιν Νουάρ δημιούργησαν μια από τις πιο σημαντικές κατευθύνσεις του αστυνομικού μυθιστορήματος μετά τον Χάμετ και τον Τσάντλερ, μία τάση με μεγάλο λογοτεχνικό βάθος. «Το μυθιστόρημα που δημιουργήθηκε νότια του Ρίο Γκράντε», λέει ο Χουάν Σαστουράιν, «είναι ποιοτικά διαφορετικό, ειδικά από εκείνο της Ευρώπης. Νότια του Ρίο Γκράντε είναι πολύ δύσκολο για τον ντετέκτιβ, για όσους επιχειρούν να αποδώσουν δικαιοσύνη, να σχετιστούν με την αστυνομία». Δεν υπάρχει τελική αλήθεια σε αυτά τα μυθιστορήματα και πολύ συχνά οι έρευνες δεν καταλήγουν πουθενά. Οι εγκληματίες δεν αποκαλύπτονται, δεν τιμωρούνται, δεν προσάγονται καν στη δικαιοσύνη. Όμως ο ντετέκτιβ προσπαθεί τουλάχιστον. Παρότι ξεζουμισμένος ή κυνικός, αποτελεί την ελπίδα ότι εκείνος θα συνεχίσει να ψάχνει για την αλήθεια.

Η ΤΑΙΝΙΑ
Ο Ανδρέας Αποστολίδης ταξίδεψε στη Λατινική Αμερική για να ανακαλύψει τη ζωή και το έργο των διάσημων συγγραφέων Paco Ignacio Taibo II (Μεξικό), Leonardo Padura (Κούβα), Luis Sepulveda (Χιλή), Santiago Roncagliolo (Περού) και Claudia Pineiro (Αργεντινή). Το ντοκιμαντέρ διερευνά πώς αυτή η γενιά συγγραφέων οδηγήθηκε στη συγγραφή νουάρ ιστοριών μυστηρίου, σε μία προσπάθεια να αντιμετωπίσει την ωμή κρατική βία, την αυξημένη εγκληματικότητα και τις συνεχείς παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που βίωνε η Λατινική Αμερική ήδη από τη δεκαετία του 1970, και που εν πολλοίς βιώνει μέχρι τις μέρες μας. Από το Μπουένος Άιρες, στο Σαντιάγο, την Πόλη του Μεξικού, την Αβάνα και τη Λίμα, οι ήρωες των αστυνομικών μυθιστορημάτων —ανεξάρτητοι ντετέκτιβ, δημοσιογράφοι, εισαγγελείς— γίνονται μάρτυρες και ξεναγοί ενός κόσμου που μεταμορφώνεται ριζικά μέσα από επαναστάσεις, πραξικοπήματα, εμφύλιους πολέμους, οικονομικές κρίσεις και κοινωνικές ανατροπές. Η ταινία καταγράφει μια συγκλονιστική και ακόμα εν εξελίξει ιστορία μνήμης, επιβίωσης και μεταμόρφωσης, θυμίζοντάς μας πως η λογοτεχνία έχει τη δύναμη να αντισταθεί στα απολυταρχικά καθεστώτα, και να αντιμετωπίσει με θάρρος, φαντασία και χιούμορ ακόμη και τις πιο τραυματικές στιγμές. 

ΑΠΟ ΤΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ
«Η σχέση μου με το αστυνομικό μυθιστόρημα της Λατινικής Αμερικής έχει τις ρίζες της στη δεκαετία του ’70. Με παρόμοιο ιδεολογικό υπόβαθρο με τους Λατινοαμερικάνους αστυνομικούς συγγραφείς και προσωπικές τραυματικές εμπειρίες από τα αυταρχικά καθεστώτα στις χώρες μας. Ακόμη και τώρα, 40 χρόνια μετά, η δουλειά μου, τόσο ως συγγραφέα όσο και ως κινηματογραφιστή, εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από ιστορίες μνήμης, επιβίωσης και μεταμόρφωσης, θεματικές που αποτελούν τον πυρήνα της Λατινοαμερικάνικης αστυνομικής λογοτεχνίας. Αυτή είναι η ιστορία που έχω διηγηθεί με το “Latin Noir”: μια ιστορία επίκαιρη, η οποία συνδέεται με κρίσιμες εξελίξεις της εποχής μας, την παγκόσμια οικονομική κρίση και την προάσπιση της δημοκρατίας. Η ταινία ταξίδεψε στο Μπουένος Άιρες, το Σαντιάγο, την Πόλη του Μεξικού, τη Λίμα και την Αβάνα, αναζητώντας συγγραφείς και μάρτυρες των πραγματικών γεγονότων που ενέπνευσαν τα μυθιστορήματά τους. Αυτές οι προσωπικές αφηγήσεις συνδέονται πάντα με τις τοποθεσίες όπου έλαβαν χώρα τα ιστορικά και φανταστικά γεγονότα των πιο εμβληματικών βιβλίων, αρχειακό υλικό που τα κατέγραψε καθώς επίσης και φιλμ μυθοπλασίας και τηλεοπτικές σειρές που τα απέδωσαν. Στην ανάπτυξη του σεναρίου του φιλμ πολύτιμο ρόλο έχει παίξει η συνεργασία μου με τον Κρίτωνα Ηλιόπουλο, Έλληνα μεταφραστή Λατινοαμερικάνικης Νουάρ λογοτεχνίας, που μοιράζει το χρόνο του μεταξύ Λατινικής Αμερικής και Αθήνας και έχει στενή σχέση με τους περισσότερους συγγραφείς».

ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ - ΟΙ ΠΟΛΕΙΣ - ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Μεξικό – Paco Ignacio Taibo II. Ο διάσημος συγγραφέας και ιδρυτής του μυθιστορήματος neopoliciaco, τοποθετεί τον μονόφθαλμο ντετέκτιβ Έκτορ Μπελασκοαράν Σέιν στην καρδιά της διαφθοράς και τους εγκλήματος στην πόλη του Μεξικού. Από κυνικός και αυτόκλητος τιμωρός, ο ήρωας του Τάιμπο αναπτύσσει ένα οξύ αίσθημα δικαιοσύνης και μας προσφέρει μια σκοτεινή, κριτική ματιά της μεξικανικής κοινωνίας. «Δεν υπήρχε ειρηνική συνύπαρξη με αυτό το κομμάτι της κοινωνίας που κατέρρεε, μ’ εκείνη την άλλη πλευρά σου που γκρεμίζονταν. “Για έναν μονόφθαλμο, θα έπρεπε να είναι πιο εύκολο… Αρκεί να κλείσει το ένα μάτι”, σκέφτηκε αλλά δεν τόλμησε ούτε καν να χαμογελάσει με το αστείο». Στην ίδια πόλη υπό βροχή, 1989.

Κούβα – Leonardo Padura. Ο πιο πολυδιαβασμένος Κουβανός συγγραφέας, είναι ο δημιουργός του σκληροτράχηλου αστυνομικού Μάριο Κόντε, που έγινε γνωστός από τη σειρά «Four Seasons in Havana» στο Netflix. Κλασικός αντισυμβατικός αντιήρωας, ο Κόντε δεν έχει ψευδαισθήσεις για την κατάληξη της επανάστασης και εκφράζει την απογοήτευση μιας ολόκληρης γενιάς Κουβανών που ονειρεύτηκαν ένα διαφορετικό μέλλον. «Εκείνα τα χρόνια περάσαμε από τον ενθουσιασμό για όσα μπορούμε να βελτιώσουμε στην απογοήτευση, διαπιστώνοντας ότι το μεγάλο όνειρο ήταν θανάσιμα άρρωστο». Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά, 2009.

Χιλή – Luis Sepulveda. Ο Χιλιανός αγωνιστής που έγινε ένας από τους πιο διάσημους Λατινοαμερικάνους λογοτέχνες, εμπνέεται από την ίδια του τη ζωή για να δώσει πνοή στον Χουάν Μπελμόντε, έναν πρώην μαρξιστή αντάρτη που βρίσκεται εξόριστος και περιθωριοποιημένος στο Βερολίνο. «Τα βράδια ήμουν ένας διακριτικός μπράβος στο καμπαρέ Ρεγκίνα. Τι δουλειά μπορεί να κάνει ένας τύπος σαν εμένα; Τι στο διάολο μπορεί να αξίζει ένας πρώην αντάρτης σαράντα τεσσάρων ετών; Ειδικός σε σαμποτάζ, πλαστογραφία πιστοποιητικών, κατασκευή αυτοσχέδιων εκρηκτικών… διπλωματούχος στις ήττες». Όνομα ταυρομάχου, 1994.

Περού - Santiago Roncagliolo. Ο Περουβιανός συγγραφέας καταγράφει την εμφύλια βία που βιώνει η χώρα τη δεκαετία του ’80, μέσα από τον εισαγγελέα Φέλιξ Τσακαλτάνα που έχει αναλάβει να εξιχνιάσει μια σειρά από φριχτούς φόνους που διαπράττουν το κράτος, αλλά και η μαοϊκή οργάνωση Φωτεινό Μονοπάτι. Χάνοντας τα όρια μεταξύ καλού και κακού, ο ήρωας —όπως και όλη η χώρα— χάνει κάθε επαφή με τον ορθολογικό κόσμο, την τάξη και τη δικαιοσύνη. «Ο εισαγγελέας Τσακαλτάνα έβαλε τελεία με μια έκφραση αμφιβολίας στα χείλη του. “Διεξάγουμε έναν δίκαιο πόλεμο κύριε διοικητά”, είπε. “Μόνο που μερικές φορές δυσκολεύομαι να διακρίνω ανάμεσα σ’ εμάς και τον εχθρό”». Κόκκινος Απρίλης, 2006.
Αργεντινή - Claudia Pineiro. Τα θρίλερ της Πινέιρο αποτυπώνουν μια χώρα υπό κατάρρευση, καθώς η Αργεντινή οδηγείται σε χρεοκοπία το 2001. Σε μια περιφραγμένη κοινότητα έξω από το Μπουένος Άιρες, οι εύποροι ένοικοι νιώθουν ακόμα ασφαλείς. Ώσπου, ένα πρωί, τρεις από αυτούς βρίσκονται νεκροί στο βάθος μιας πισίνας… «Πολλοί από τους γείτονές μας έκαναν το λάθος να νομίζουν ότι μπορούσαν να ξοδεύουν όσα έβγαζαν, για πάντα. Και όσα έβγαζαν ήταν πολλά και έμοιαζαν αιώνια. Έρχεται όμως μια μέρα που οι βρύσες κλείνουν, αν και κανείς δεν το περιμένει μέχρι να βρεθεί κάτω από το ντους και να διαπιστώσει πως δεν στάζει πια ούτε μία σταγόνα νερό». Οι  χήρες της Πέμπτης, 2005. 

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΒΟΛΩΝ
Μετά την πρεμιέρα του στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών (19 Ιανουαρίου), το ντοκιμαντέρ θα προβληθεί στον Δαναό της Λεωφόρου Κηφισίας (20 έως 26 Ιανουαρίου), στην Αίθουσα Τζον Κασσαβέτης της Θεσσαλονίκης (26 έως 28 Ιανουαρίου, 19:00, Αποθήκη 1 στο Λιμάνι), στον Βόλο (Δημοτικό Κινηματοθέατρο Αχίλλειον), στην Αμαλιάδα (Cine Amaliada) και στα νησιά των Κυκλάδων (Αλόννησο, Αμοργό, Άνδρο, Δονούσα, Ιθάκη, Κέα, Κεφαλονιά, Κίμωλο, Κύθηρα, Μήλο, Ρόδο, Σίφνο, Σύρο και Τήνο).

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
Σενάριο-Σκηνοθεσία: Ανδρέας Αποστολίδης, Σύμβουλος και ερευνητής: Κρίτων Ηλιόπουλος, Παραγωγή: Anemon Productions, Συμπαραγωγή: Arte, ΕΡΤ, TV UNAM, Histoire, TVO, Υποστήριξη: ΕΚΚ, Creative Europe, CNC, Procirep-angoa, Region Pays De La Loire, Filmoteca UNAM.