Σίντνεϊ Πουατιέ, 1927-2022: Ένα λαμπερό outsider στο Χόλιγουντ

H είδηση του θανάτου του Sidney Poitier (Σίντνεϊ Πουατιέ) γέμισε θλίψη πάρα πολλούς ηθοποιούς του Χόλιγουντ, αλλά, ακόμα περισσότερο, αμέτρητους ανώνυμους κινηματογραφόφιλους. Γιατί, όμως, για έναν άνθρωπο που έφυγε σίγουρα πλήρης ημερών (στα 94!), τέτοια έμπρακτη στενοχώρια, και μάλιστα από ανθρώπους διαφορετικών γενιών;

Για να κατανοήσει κάποιος σήμερα γιατί ο Σίντνεϊ Πουατιέ υπήρξε σημαντικός και γιατί αγαπήθηκε τόσο πολύ, θα πρέπει να γυρίσει πολλά χρόνια πίσω, πολλά πριν το 1963, όταν και έγινε ο πρώτος Αφροαμερικανός που βραβεύτηκε με Όσκαρ.

Γεννήθηκε… τυχαία (και δύο μήνες πρόωρα) το Φεβρουάριο του 1927 στο Μαϊάμι, όταν οι γονείς του, που ζούσαν μόνιμα στις Μπαχάμες (τότε βρετανική αποικία) είχαν επισκεφθεί την πόλη της Florida για ένα... τουριστικό Σαββατοκύριακο! Έτσι απέκτησε αυτόματα διπλή υπηκοότητα.

Μαζί με τα έξι αδέρφια του, μεγάλωσε στις Μπαχάμες τα πρώτα 15 χρόνια της ζωής του, βοηθώντας τους γονείς του στις αγροτικές δουλειές της φάρμας του. Σχολείο, πρακτικά, δεν πήγε ποτέ. Στα 16 του βρέθηκε στη Νέα Υόρκη να δουλεύει ως λαντζιέρης. Εκεί, ένας πρεσβύτερος Εβραίος σερβιτόρος προσφέρθηκε, με υπομονή, να τον μάθει να διαβάζει. Από μία επιτυχημένη audition, βρέθηκε να αντικαθιστά τον Harry Belafonte σε μία θεατρική παράσταση και από το 1948 που γνώρισε την πρώτη του επιτυχία στο Broadway, δεν κοίταξε ποτέ πίσω…

Αξιοποιώντας στο έπακρο την εντυπωσιακή του εμφάνιση (ήταν πανέμορφος ακόμα και ως ηλικιωμένος), το ταλέντο του στην υποκριτική και την πολύ ωραία, εκφραστική φωνή του, ο Πουατιέ τόλμησε να προσπεράσει τους γραφικούς, υποστηρικτικούς ρόλους που συνήθως διανέμονταν στις αρχές της δεκαετίας του 1950 στους αφροαμερικανούς και διεκδικούσε ολοκληρωμένους, δυναμικούς ρόλους που τον αναδείκνυαν σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή.

Στο «Guess Who’s Coming To Dinner» υποδυόταν έναν γιατρό, υποψήφιο γαμπρό του Σπένσερ Τρέισι και της Κάθριν Χέμπορν. Πιστεύετε ότι το 1967 υπήρχαν πολλοί μαύροι που παντρεύονταν λευκές;

Στο «In The Heat Of The Night» υποδυόταν έναν ντετέκτιβ της αστυνομίας της Phliadelphia, που προσπαθούσε να διαλευκάνει ένα φόνο στο Μισισιπή. Ξέρετε πολλούς «νέγρους μπάτσους» που θα έμεναν όρθιοι στην έδρα της Κου Κλουξ Κλαν το 1967;

Στο «To Sir, With Love» συστηνόταν εκ νέου ως καθηγητής στο swinging Λονδίνο, αντιμετωπίζοντας τους πιο αντιδραστικούς και προβληματικούς μαθητές που θα μπορούσε να συναντήσει ένας εκπαιδευτικός. Ξέρετε πολλούς μαύρους καθηγητές που θα μπορούσαν να επιβληθούν σε δυο ντουζίνες λευκούς εφήβους στην Αγγλία το 1967;

Ναι, δεν διαβάσατε λάθος – και οι τρεις ταινίες βγήκαν την ίδια χρονιά! Και ήδη, στα 40 του (αν και φαινόταν 30άρης, χάρισμα που διατήρησε μέχρι τα βαθιά γεράματα) ήταν σούπερ σταρ βραβευμένος με Όσκαρ για το feelgood «Lilies Of The Field» του 1963, όπου μεταμορφωνόταν σε πρώην πεζοναύτη που βοηθούσε πέντε γερμανίδες καλόγριες να χτίσουν μία εκκλησία, ενώ ήδη κουβαλούσε άλλη μία υποψηφιότητα για το ίδιο βραβείο από τη δεκαετία του ’50, όταν στο «The Defiant Ones» του 1958, υπό τις οδηγίες του Στάνλεϊ Κρέιμερ, υποδυόταν έναν κατάδικο που καταδιωκόταν από τις Αρχές, αλυσοδεμένος όμως με έναν λευκό εγκληματία (Τόνι Κέρτις) που είχε σαφή ρατσιστική στάση απέναντί του.

Ακόμα και στη δεκαετία του 1990, όταν ο Eddie Murphy παραπονιόταν για τις φυλετικές διακρίσεις από την κινηματογραφική βιομηχανία, ο Πουατιέ πάλι έκλεβε την παράσταση σε ταινίες υψηλού προϋπολογισμού, όπως το «Sneakers» (1992, δίπλα στον Ρόμπερτ Ρέντφορντ και τον Ρίβερ Φοίνιξ) ή το «Jackal» (1997, δίπλα στους Ρίτσαρντ Γκιρ & Μπρους Γουίλις)

Συνολικά, ο Πουατιέ γύρισε 50 ταινίες, σκηνοθέτησε εννέα, έγραψε τέσσερα βιβλία (τα τρία πρώτα αυτοβιογραφικά, το τέταρτο ένα μυθιστόρημα… επιστημονικής φαντασίας το 2013!), έκανε δύο γάμους, απέκτησε έξι κόρες, χρίστηκε ιππότης από τη Βασίλισσα Ελισάβετ το 1974, χρημάτισε Πρεσβευτής της Κοινοπολιτείας των Μπαχαμών στην Ιαπωνία (1997-2007), αργότερα Πρέσβης Καλής Θέλησης της Ουνέσκο, ενώ τιμήθηκε από τον Μπαράκ Ομπάμα το 2009 με το προεδρικό μετάλλιο ελευθερίας (η ύψιστη πολιτική διάκριση στις Η.Π.Α.). Παράλληλα, ήταν μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Disney τη δεκαετία 1994-2003 και βραβεύτηκε το το 2002 με ένα ακόμα τιμητικό Όσκαρ για «τα αξιοθαύμαστα κατορθώματά του ως καλλιτέχνης και ως άνθρωπος»!

Γιατί λοιπόν το Variety τον αποκάλεσε «τον Martin Luther King του κινηματογράφου»;

Μα είναι απλό: ο Πουατιέ δεν κατάφερε απλώς να κερδίσει με το σπαθί του πρωταγωνιστικούς ρόλους, αποδοχή από το star system, υψηλότατες αποδοχές και παγκόσμια αναγνώριση (ακόμα και στη χώρα μας!), αλλά φρόντιζε, ή έστω ενέπνεε, να βλέπουν και να ακούνε εκατομμύρια θεατές σε όλο τον κόσμο διαλόγους που δεν δίσταζαν να καταδείξουν το τεράστιο ζήτημα της φυλετικής ανισότητας στην Αμερική.

Στο «Guess Who’s Coming To Dinner», σε μία σκηνή που συζητάει σε έντονο ύφος με τον πατέρα του, εν όψει του γάμου του με λευκή σύζυγο, αναγκάζεται να τον κοιτάξει στα μάτια και να του πει:

«Είμαι ο γιος σου και σε αγαπάω. Αλλά βλέπεις τον εαυτό σου ως έναν μαύρο άνθρωπο. Ενώ εγώ βλέπω τον εαυτό μου απλά ως έναν άνθρωπο».

Αντίστοιχα, στο «The Defiant Ones» ξεκαθαρίζει με τον πιο απόλυτο τρόπο:

«Πες με νέγρο άλλη μια φορά και σε καθάρισα!»

Τέλος στο «In The Heat Of The Night», εκεί που σχεδόν κάθε επιφυλακτικός και γαλουχημένος σε ρατσιστικά ιδεώδη σερίφης τον αποκαλεί «boy», εκείνος με μοναδική λάμψη στα μάτια και συγκρατημένη οργή, απαντάει σταθερά: «το όνομά μου είναι Κύριος Τιμπς»!

Και, αντί επιλόγου, ποιος μπορεί να ξεχάσει τη συγκινητική ομιλία του συγκλονιστικού ηθοποιού Ροντ Στάιγκερ (που υποδυόταν τον εν λόγω σερίφη στην προαναφερθείσα ταινία και πανάξια είχε επίσης βραβευτεί με Όσκαρ) το 1992, στα 20ά American Film Institute Life Achievement Awards που ήταν αφιερωμένα σε αυτή τη σπουδαία μορφή της (Αφρο)αμερικανικής κοινωνίας: «Στη ζωή μου δεν συνάντησα ποτέ άλλοτε έναν άνθρωπο που να επηρέασε και να υπερασπίστηκε μία ολόκληρη φυλή! Και που κάτω από διαρκή και ασύλληπτη πίεση, για χρόνια, διατήρησε μία αξιοπρέπεια και μία ευστροφία που είναι αδύνατον να περιγραφεί: να χριστείς ηγέτης χωρίς καν να ξέρεις αν το θέλεις, αλλά στην πορεία να ηγηθείς υποδειγματικά! Υποκλίνομαι στο πνεύμα σου, Σίντνεϊ. Και υπάρχει μόνον κάτι τελευταίο που θα ήθελα να πω. Δεν θα ήθελα να επικαλεστώ κάποια ατάκα από το “In The Heat Of the Night”, αλλά είναι τρεις λέξεις που δεν συμπεριλαμβάνονταν στο σενάριο και έχω έρθει εδώ απόψε να σου τις απευθύνω: ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ ΚΥΡΙΕ ΤΙΜΠΣ»!

Είχαν δακρύσει και τα τσιμέντα τότε, είναι σίγουρο ότι κάποιοι δακρύζουν και τώρα…