«Bring Your Chair, Yard Film Festival» στη Σίφνο

Η Σίφνος, το «Ωραίο Νησί» όπως την αποκαλούσε ο σιφνιός ποιητής Ιωάννης Γρυπάρης, εκτός από τις φυσικές ομορφιές, την αισθητική και την αρχιτεκτονική των παραδοσιακών οικισμών, τα καλοδιατηρημένα μονοπάτια, τα γραφικά ξωκλήσια και μοναστήρια αλλά και τη γαστρονομική παράδοση, διατηρεί μία σπουδαία θέση στον χώρο των γραμμάτων και τεχνών ως γενέτειρα πολύ γνωστών λογίων και καλλιτεχνών.

Υπήρξε ένα από τα πλουσιότερα νησιά του Αιγαίου χάρη στα χρυσωρυχεία, τα αργυρωρυχεία και την ανάπτυξη της κεραμικής τέχνης. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, την εποχή που το νησί γνώρισε τη μέγιστη ανάπτυξή του (6ος αιώνας πΧ), οι Σιφνιοί, θέλοντας να ευχαριστήσουν τον Απόλλωνα για τον πλούτο που είχαν, του αφιέρωσαν έναν από τους πολυτελέστερους θησαυρούς στο ιερό των Δελφών, τον «θησαυρό των Σιφνιών», χαρίζοντάς του τη δεκάτη από τα κέρδη τους. Πρόκειται για ένα κτίριο ιωνικού ρυθμού, το πρώτο εξ ολοκλήρου μαρμάρινο οικοδόμημα της Ηπειρωτικής Ελλάδας, με πλούσιο γλυπτικό διάκοσμο, όπου εκεί φυλάσσονταν τα πολύτιμα ιερά αναθήματα που πρόσφεραν οι Σιφνιοί στο ιερό.

Στην πάροδο του χρόνου ο πλούτος σε άργυρο και χρυσό μεταλλάχθηκε σε πνευματικό. Το 2007 ο Ελβετικός Οργανισμός Τουρισμού βράβευσε τη Σίφνο χαρακτηρίζοντάς τη ως το «Νησί των Ποιητών και του Πολιτισμού».

Η πλούσια αυτή πολιτιστική παράδοση συνεχίζεται ως τις μέρες μας και κάθε χρόνο πραγματοποιούνται πολλές εκδηλώσεις με στόχο να προσελκύσουν επισκέπτες αλλά και παραθεριστές, από την ελληνική και τη διεθνή κοινότητα, που αναζητούν την ποιότητα και έχουν ενδιαφέροντα που ξεφεύγουν από τα αμιγώς τουριστικά.

Τελευταία, λόγω της Covid-19, οι εκδηλώσεις αυτές έχουν περιοριστεί αισθητά. Παρ’ όλα αυτά, μία νέα ιδιωτική πρωτοβουλία, το BRING YOUR CHAIR, Yard Film FESTIVAL, που οργανώνουν δύο φίλες, η Paola και η Φαίη, έκανε τα πρώτα του βήματα πριν τρία χρόνια και έχει τύχει θερμής υποδοχής από τους λάτρεις της 7ης τέχνης.

Το κοινό αποτελείται συνήθως από 40-50 άτομα που πρέπει να φέρουν την δική τους καρέκλα για να δουν την ταινία! Η ιδέα προέρχεται από τη δεκαετία του ‘60, όταν στο χωριό έφτανε ο πλανόδιος κινηματογραφιστής και έστηνε τη μηχανή του σ’ ένα τραπεζάκι, προβάλλοντας την ταινία σε τοίχους σπιτιών. Τότε οι θεατές έφερναν μαζί το σκαμνάκι τους (bring your chair) για να παρακολουθήσουν την παράσταση.

Στο «φεστιβάλ των αυλών» οι καλεσμένοι απολαμβάνουν την ταινία στον υπαίθριο, ειδικά διαμορφωμένο για την περίσταση, χώρο της οικίας των διοργανωτών. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι ταινίες προβάλλονται με την ευγενική παραχώρηση των αρχείων του εκάστοτε δημιουργού. Με αυτόν τον τρόπο προστατεύονται τα πνευματικά δικαιώματα ενώ συνδυάζει τον κινηματογράφο με κοινωνικά ή ιστορικά θέματα, δίνοντας τροφή για σκέψη και περαιτέρω αναζήτηση.

Φέτος, η πρώτη ταινία που προβλήθηκε ήταν το «Υπάρχει Θεός, το Όνομά της Είναι Πετρούνια», σε σκηνοθεσία Teona Strugar Mitevska. Μία παραγωγή από τη Γαλλία, Βέλγιο, Κροατία, Σλοβενία και Βόρεια Μακεδονία, βραβευμένη από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με το κινηματογραφικό βραβείο Lux, 2019. Θέματα όπως η πατριαρχία, η θέση της γυναίκας στην κοινωνία, η παθογένεια των ρόλων της εκκλησίας, της πολιτικής εξουσίας και των ΜΜΜ, αναδεικνύονται με χιούμορ και ρεαλισμό, όταν σε μία μικρή πόλη της Βόρειας Μακεδονίας μία νεαρή κοπέλα βουτά στο ποτάμι και πιάνει τον σταυρό των Θεοφανείων, προκαλώντας αναστάτωση στην ανδροκρατούμενη τοπική κοινωνία. Το παρόν έδωσε ο Ελί Μεϊροβιτς, ένας από τους παραγωγούς της ταινίας.

Η δεύτερη προβολή ήταν το ντοκιμαντέρ «Ματαρόα, το ταξίδι συνεχίζεται…», η οποία έγινε παρουσία του σκηνοθέτη και παραγωγού Ανδρέα Σιαδήμα. Το όνομα του πλοίου, στην πολυνησιακή γλώσσα, σημαίνει «η γυναίκα με τα μεγάλα μάτια». Το ντοκιμαντέρ αφηγείται ένα θέμα, άγνωστο σε πολλούς, άρρηκτα συνδεδεμένο με τραυματικά γεγονότα της ελληνικής μεταπολεμικής περιόδου καθώς και με το σημαντικό αποτύπωμα στο διανοητικό και καλλιτεχνικό πεδίο της μεταπολεμικής Ευρώπης. 

Μετά το τέλος της προβολής έγινε μία πολύ ενδιαφέρουσα και εποικοδομητική συζήτηση μεταξύ του κοινού και του σκηνοθέτη. Οι Γάλλοι και Ιταλοί θεατές έμαθαν ένα κομμάτι της ιστορίας του ελληνικού κράτους, σχετιζόμενο άμεσα με τις ελληνογαλλικές σχέσεις, το οποίο αγνοούσαν και εξέφρασαν την επιθυμία να εμβαθύνουν πάνω σ’ αυτό. Οι Έλληνες συμμετέχοντες, έχοντας υπόψη τους το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαδραματίστηκαν τα γεγονότα, έδωσαν με τις τοποθετήσεις τους τη δική τους οπτική σκοπιά.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ «MATAROA»

Ο ταλαντούχος σκηνοθέτης, Ανδρέας Σιαδήμας, μετά από έξι χρόνια εξονυχιστικής έρευνας και μελέτης σπάνιων αρχείων, συνεντεύξεις και μαρτυρίες ανθρώπων, κατάφερε να μας… επιβιβάσει στο πλοίο «Mataroa» και να ταξιδέψουμε νοερά μαζί με τους 150 Έλληνες επιστήμονες και καλλιτέχνες, υποτρόφους του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, στους οποίους δόθηκε η ευκαιρία ν’ εγκαταλείψουν την χειμαζόμενη από τον Εμφύλιο Ελλάδα με στόχο την ελευθερία τους αλλά και την πνευματική τους εξέλιξη. 

Η πρωτοβουλία αυτή, γνωστή ως «Υποτροφιάδα», πιστώνεται στον διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου, Οκτάβιο Μερλιέ, ο οποίος μαζί με τον φιλέλληνα, διανοούμενο και υποδιευθυντή του Ινστιτούτου, Ροζέ Μιλλιέξ, οργάνωσαν το ταξίδι. Το πλοίο «Μataroa» ναυλώθηκε αποκλειστικά γι’ αυτόν το σκοπό και λειτούργησε ως μία κιβωτός για τα συγκεκριμένα αυτά άτομα, η επιλογή των οποίων έγινε μέσα από διάφορους κλάδους και ειδικότητες. Το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία –όχι όλοι– ανήκε στην αριστερά είχε ξεσηκώσει τότε αρκετές αντιδράσεις από δημοσιογράφους, πολιτικούς και πανεπιστημιακούς.

Μεταξύ των νεαρών φοιτητών ήταν ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Κώστας Αξελός, ο Γιώργος Κανδύλης, η Νέλλη Ανδρικοπούλου, ο Ντίκος Βυζάντιος, ο Τάκης Ζενέτος κ.ά. Ανάμεσα στους υποτρόφους ήταν και ο Ιάνης Ξενάκης, αλλά εκείνος έφτασε στο Παρίσι το 1947. Η μετέπειτα εξέλιξη πολλών εξ αυτών, οι οποίοι έγιναν παγκοσμίως γνωστοί και έβαλαν το λιθαράκι τους στην ίδρυση του (πνευματικού) μεταπολεμικού κόσμου, ήταν η μεγαλύτερη ικανοποίηση του οραματιστή Οκ. Μερλιέ.

Μέσα από τις συνεντεύξεις των «πρωταγωνιστών» δίνονται πολλές, συγκλονιστικές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για εκείνη την εποχή, την αγωνία και τον φόβο που κατείχε τους επιβάτες μέχρι τον απόπλου του πλοίου. Φοβόντουσαν μην συμβεί κάτι, μήπως ανέβει πάνω κάποιος και τους βγάλει έξω. Οι φόβοι διαλύθηκαν με το που σάλπαρε το «Mataroa» από το λιμάνι τόσο που όπως ακούμε, αρνήθηκαν ακόμη και να βάλουν σωσίβια, παρ’ όλες τις οδηγίες του πληρώματος. Ένιωθαν ελεύθεροι! Μέσα από τα λόγια των καταξιωμένων «πρωταγωνιστών» μαθαίνουμε λεπτομέρειες για τη συνέχεια του ταξιδιού, από το λιμάνι του Τάραντα έως τη Ζυρίχη που έγινε μέσα σ’ ένα τρένο, υπό άθλιες συνθήκες, αλλά αυτό βοήθησε στο να γνωριστούν ακόμη καλύτερα, για το πώς τα τσιγάρα αποδείχθηκαν σωτήρια και ανταλλάχθηκαν με μερίδες φαγητού, για την ταπεινωτική εμπειρία με ψεκασμό με DDT, λόγω του φόβου της πανούκλας και την άφιξή τους στο Παρίσι, στις 28/12/1945.

Το μεταπολεμικό Παρίσι, η «Μέκκα» του πολιτισμού, γεμάτο γοητεία, προκλήσεις αλλά και υποδομές υψηλού επιπέδου, ήταν ο τόπος που άνοιγε την πόρτα σ’ αυτούς τους νεαρούς, καταπιεσμένους στη χώρα τους, φοιτητές ν’ αισθανθούν ελεύθεροι, να βρουν την χαμένη τους ελπίδα, να δημιουργήσουν και να διαπρέψουν. 

Οι «πρωταγωνιστές» του ντοκιμαντέρ έχουν δημιουργήσει έναν μύθο για τις επόμενες γενιές και το «Mataroa», η γυναίκα με μεγάλα μάτια, εξακολουθεί να σαγηνεύει το με το βλέμμα της αλλά και με την ιστορία που κουβαλάει.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΤΟΝ ΟΚΤΑΒΙΟ ΜΕΡΛΙΕ (1897 – 1976)

Ο Οκτάβιος Μερλιέ ήταν Γάλλος φιλόλογος, ελληνιστής, διανοούμενος, διδάκτωρ στη Σορβόννη και σπουδαίος φιλέλληνας. Ήταν παντρεμένος με την σημαντική μουσικολόγο και ερευνήτρια λαογράφο Μέλπω Λογοθέτη (1889-1979). Διετέλεσε Διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου στην Αθήνα από το 1925 έως το 1941. Συνελήφθη από συνεργάτες των Γερμανών και στάλθηκε στην Γαλλία, όπου παρέμεινε σε κατ’ οίκον περιορισμό μέχρι το 1944. Το 1945, μετά την απελευθέρωση, επέστρεψε στην Ελλάδα και ανέλαβε πάλι την διεύθυνση του Ινστιτούτου. Απολύθηκε το 1961 όταν αρνήθηκε να παραδώσει στον Γάλλο πρέσβη τα αρχεία του Μικρασιατικού Κέντρου Σπουδών – Ίδρυμα Μέλπως και Οκταβίου Μερλιέ, που είχε ιδρύσει με την σύζυγό του το 1930, με την αρχική ονομασία Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο, θεωρώντας ότι ήταν κτήμα του ελληνικού λαού. 

Κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης θητείας του στη διεύθυνση του Γαλλικού Ινστιτούτου συνέβαλε στην εξέλιξη αλλά και στην επέκτασή του, δημιουργώντας πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, 37 παραρτήματα σε ολόκληρη την Ελλάδα. Συνέβαλε ουσιαστικά στην καλλιέργεια των ελληνογαλλικών πολιτιστικών σχέσεων καθώς και στην ενίσχυση των δεσμών φιλίας ανάμεσα στους δύο λαούς. Όπως ήδη αναφέρθηκε, το 1945 κατάφερε να εξασφαλίσει υποτροφίες, για σπουδές στην Γαλλία, οι οποίες δόθηκαν σε νεαρούς διανοούμενους επιστήμονες και καλλιτέχνες και οργάνωσε τη διαφυγή τους, ναυλώνοντας το πλοίο «Mataroa» το οποίο αναχώρησε από τον Πειραιά, με προορισμό το λιμάνι του Τάραντα, στην Ιταλία.

Το 1964 εξελέγη αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Ήταν μελετητής του έργου του Παπαδιαμάντη, του Κωστή Παλαμά και του Σολωμού και αρθρογραφούσε σε ελληνικά περιοδικά και εφημερίδες αλλά και γαλλικά έντυπα, μεταφράζοντας τα ποιήματα του Κωστή Παλαμά. Πέθανε στην Αθήνα στις 24 Ιουλίου του 1976 και ενταφιάστηκε στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών. Προς τιμήν του, η προέκταση της οδού Αραχώβης, στο ύψος του Γαλλικού Ινστιτούτου, ονομάστηκε Οκταβίου Μερλιέ. Επίσης, η βιβλιοθήκη του Γαλλικού Ινστιτούτου φέρει το όνομά του, όπως και η υποτροφία η οποία δίδεται από το 2010, ως βοήθεια στην μετάφραση και την έκδοση, έρευνας στις ελληνογαλλικές σχέσεις.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΛΟΙΟ «ΜΑΤΑRΟΑ»

Το νεοζηλανδέζικο πλοίο «Mataroa», καθελκύστηκε στις 2 Μαρτίου 1922 στο Μπέλφαστ με την ονομασία Diogenes για λογαριασμό της Aberdeen Line. Μεταπωλήθηκε τον Ιούνιο του 1926 στην Shaw, Savill & Albion Line και έλαβε το τελικό του όνομα.

Αρχιλογιστής του «Mataroa», ήταν ο διασωθής πλωτάρχης του Τιτανικού, Xέρμπερτ Πίτμαν.

Τον Αύγουστο του 1945 το «Mataroa» μετέφερε από Μασσαλία ως την Χάιφα 173 νεαρούς Εβραίους, που είχαν γλιτώσει από το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ, και οι οικογένειές τους βρισκόντουσαν στην Παλαιστίνη. 

Στις 22 Δεκεμβρίου του 1945 αναχώρησε από τον Πειραιά με τους 150 περίπου Έλληνες φοιτητές, καταπλέοντας στο λιμάνι του Τάραντα, στις 24 Δεκεμβρίου του 1945. 

Στις 29 Μαρτίου του 1957 το πλοίο έφτασε στο Faslane (UK) για απόσυρση και διάλυση. Η καμπάνα του, δόθηκε στη συνέχεια στη Σχολή Mataroa της Νέας Ζηλανδίας (κοντά στο Taihape).

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

1.  delphi.culture.gr - Ο Θησαυρός των Σιφνιών

2. https://odysseus.culture.gr - Ο Θησαυρός των Σιφνιών

3. https://www.filmfestival.gr/-Ματαρόα. Το ταξίδι συνεχίζεται...

4. https://el.wikipedia.org/-Ροζέ Μιλλιέξ

5. https://www.nzmaritime.co.nz-Ματαρόα