Ένας «Ανδαλουσιανός Σκύλος» χωρίς νόημα

Χωρίς αμφιβολία ο Σαλβαδόρ Νταλί είναι ένας από τους πιο σημαντικούς και δημοφιλείς καλλιτέχνες του 20ου αιώνα, άμεσα συνδεδεμένος με το καλλιτεχνικό ρεύμα του υπερρεαλισμού που σκοπό είχε την απεικόνιση μιας μη ρεαλιστικής πραγματικότητας στον αντίποδα του νατουραλισμού και της λογικής, μέσα από τη φαντασία, την αφηρημένη σκέψη και την ονειρική δημιουργία. Οι πίνακές του, γεμάτοι οφθαλμαπάτες, ψευδαισθήσεις και αλληγορικές εικόνες, θεωρούνται έως σήμερα από τα πιο αναγνωρίσιμα εικαστικά έργα από το ευρύ κοινό.

Αυτό που δεν είναι τόσο ευρέως γνωστό, είναι η πολύ ζωντανή σχέση του εκκεντρικού ζωγράφου με τον κινηματογράφο. Σαν σήμερα το 1904 γεννιέται στη Φιγέρες της Καταλονίας ο Σαλβαδόρ Νταλί, ο οποίος έρχεται σε επαφήμε τους επίσης σημαντικούς σουρεαλιστές, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και Λουίς Μπουνιουέλ, έναν από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες όλων των εποχών, μέγιστου εκφραστή του υπερρεαλισμού στον κινηματογράφο, με τον οποίο το 1928 έγραψαν από κοινού το σενάριο του σκηνοθετικού ντεμπούτου του τελευταίου, του «Ανδαλουσιανού Σκύλου». Μιας μικρού μήκους ταινίας, ελεύθερης από νόρμες και ανεξάρτητης από λογικές εξηγήσεις, η οποία δημιούργησε ένα στυλ άμεσα αναγνωρίσιμο.

Εντελώς αδύνατον να περιγράψει κανείς την πλοκή της ταινίας, καθώς δεν υπάρχει προφανής σύνδεση των πλάνων, το να επιχειρήσει κανείς το παραπάνω σημαίνει να παραθέσει τις σκηνές, οι οποίες παράγουν ένα μη νόημα. Ας μην παρασυρθούμε όμως στη σκέψη πως αυτό είναι το τίποτα. Όπως το μηδέν δεν είναι το τίποτα, αλλά η αρχή των πάντων, όπως το απολιτίκ είναι μια τελείως πολιτική θέση, το μη νόημα δεν είναι το τίποτα, αλλά η άρνηση του νοήματος.

Σκηνές όπως ένα σύννεφο που σχίζει το φεγγάρι στα δύο, ένα ξυράφι που σχίζει έναν βολβό ματιού στη μέση, ένα χέρι γεμάτο μυρμήγκια που το περπατάνε, μια τριχωτή γυναικεία μασχάλη, θέτουν τον «Ανδαλουσιανό Σκύλο» ως ένα υπερρεαλιστικό έργο μακριά από αισθητικές συμβάσεις, απαλλαγμένο από λογικές ερμηνείες και ηθική συμμόρφωση και επαναστατικό απέναντι σε κοινωνικές συνθήκες που απεχθάνονταν η "Lost Generation" (ας μην ξεχνάμε τις πολιτικές προεκτάσεις του σουρεαλισμού).

Μια ταινία του βωβού κινηματογράφου, χαρακτηρισμένη πολλάκις ως η πλέον αριστουργηματική εφαρμογή του υπερρεαλιστικού κινήματος στο σινεμά, ο «Ανδαλουσιανός Σκύλος», καταργεί την αντιληπτή πραγματικότητα όπως την κατανοεί ο ανθρώπινος νους και κινείται στον ονειρικό κόσμο, με φαινομενικά ασύνδετο περιεχόμενο και τυχαία αφήγηση χωρίς άμεση και προφανή εννοιολογική συνέπεια, με σκοπό την πρόσβαση στο ασυνείδητο του θεατή, αψηφώντας τα νοηματικά φαινόμενα του αληθινού κόσμου των όντως όντων, ενός κόσμου που είναι σε τάξη, με έναν πλήρως αναπολογητικά μη επεξηγηματικό τρόπο.

Ανδαλουσιανός Σκύλος (Un Chien Andalou / An Andalusian Dog)

Γαλλία, 1929, Ασπρόμαυρη
Μικρού Μήκους / Τρόμου / Φαντασίας, 16’
Σκηνοθεσία: Λουίς Μπουνιουέλ
Σενάριο:Λουίς Μπουνιουέλ, Σαλβαντόρ Νταλί
Πρωταγωνιστούν: Σιμόν Μαρέιγ, Πιέρ Μπατσέφ