Το ταχυδακτυλουργικό σινεμά του Κρίστοφερ Νόλαν

Το «Tenet» του Βρετανού, μεγαλεπήβολου, ταχυδακτυλουργού σκηνοθέτη Κρίστοφερ Νόλαν, που κυκλοφόρησε πρώτα στην Ευρώπη λόγω των κλειστών αιθουσών στις ΗΠΑ εξαιτίας του κορωνοϊού, κυμαίνεται νοηματικά και αισθητικά μεταξύ του «Memento» (2000), του «Inception» (2010) και του «Interstellar» (2014). Ο Κρίστοφερ Νόλαν είναι ένας διακεκριμένος βρετανός σκηνοθέτης που γεννήθηκε το 1970 στο Λονδίνο, μα έχει κάνει επιτυχημένη καριέρα και στο Χόλιγουντ.

Η ταινία «Memento» ήταν πραγματικά πρωτότυπη και ρηξικέλευθη από αφηγηματικής και μυθοπλαστικής πλευράς, αναφορικά με τη χρονική σειρά και διαδοχή στη φιλμική διήγηση. Το «Prestige» (2006) αφηγήθηκε δυναμικά και πειστικά τη μάχη δύο επιδέξιων ταχυδακτυλουργών (σαν τον Νόλαν, θα προσέθετα). Όμως, το εντυπωσιακό και πολυσύνθετο «Inception» απετέλεσε την καλλιτεχνική έκρηξη στην καριέρα του πολυπράγμονα σκηνοθέτη, ένα θεαματικό, ψυχολογικό και νοητικό παιχνίδι μεταξύ ονείρου, πραγματικότητας, υποσυνείδητου, χειραγώγησης της συνείδησης, (ψευδο)επιστημονικών ανακαλύψεων, εφιάλτη, επιστημονικής φαντασίας και δυστοπικού, τεχνοκρατούμενου μέλλοντος.

Το μαγευτικό, πιο συναισθηματικό φιλμ «Interstellar», καθαρής επιστημονικής φαντασίας, συγκινεί τον θεατή μέσω της εξιστόρησης της χαμένης, κατεστραμμένης σχέσης πατέρα - κόρης, δύο αστροφυσικών που ερευνούν στο διάστημα (ο πατέρας χάνεται σ' αυτό και η αγαπημένη του κόρη τον αναζητάει αδιάκοπα).

Βέβαια ο Κρίστοφερ Νόλαν έκανε και άλλα καλά φιλμ, όπως το πολύ προσωπικό, επικολυρικό πολεμικό φιλμ «Δουνκέρκη» (2017) που υιοθετεί μια ιδιόμορφη, πρωτότυπη αισθητική· το καθηλωτικό «Insomnia» (2002). Και την ψυχολογική / ψυχογραφική ανανέωση και νέα ερμηνεία του μύθου του Μπάτμαν, σε τριλογία (Μπάτμαν: Η αρχή, 2005, Σκοτεινός ιππότης, 2008, και Ο σκοτεινός ιππότης: Η επιστροφή, 2012).

O Νόλαν είναι ένας βρετανός δημιουργός που ασχολείται συστηματικά, όπως όλοι οι auteurs, ακόμη και του «ευπώλητου», εμπορικού φιλμ, με ορισμένες εμμονές και σταθερές του: τον χρόνο και τη διαχείρισή του, την επιστημονική φαντασία και τις ενδεχόμενες, μελλοντικές επιστημονικές ανακαλύψεις, την αναδιάταξη της συνείδησης μέσω διαφόρων (εξωτερικών) ερεθισμάτων, την εργασία του υποσυνείδητου, τις αυστηρές ή αυταρχικές κοινωνίες μπολιασμένες με μπόλικη τεχνολογία / τεχνοκρατία, την επεξεργασία του φιλμικού Χωροχρόνου, την περιπέτεια, τη δράση και την αστυνομική πλοκή κ.τ.λ.

Το «Tenet» είναι ένα φιλόδοξο, εγκεφαλικό κι επικό, bigger than life, κατασκοπικό φιλμ επιστημονικής φαντασίας, το οποίο με προσέλκυσε ως project και ως παραγωγή, ως εικόνα, ως θέαμα, ως δράση, περιπέτεια και σασπένς, ως μοντάζ και ρυθμός. Με μαγνήτισε ως ιδέα, ως concept, δηλαδή ως ταινία με μυστήρια, γρίφους, μπερδεμένα παζλ και μπόλικη φαντασία, με παιχνίδια με παράλληλα σύμπαντα (;) και με τον χωροχρόνο που ξετυλίγεται μπρος - πίσω και παράλληλα με τους ήρωες (ακόμη και στο ίδιο πλάνο), ως λαβυρινθώδης και ιλιγγιώδης, μυθοπλαστική σύλληψη επιστημονικής φαντασίας (αν και δυσνόητη από αφηγηματική και «επιστημονική» ή μάλλον ψευδοεπιστημονική σκοπιά).

Όμως δεν κατανόησα όλους τους μαιάνδρους της ιστορίας, όλα τα ζιγκ-ζαγκ της μυθοπλασίας και της ομιχλώδους πλοκής... Αυτό δεν με πείραξε πολύ. Τι να πρωτοκαταλάβεις από μια καταιγίδα εναλλαγών και στροφών μιας φανταστικής ιστορίας sci-fi; Δεν μπόρεσα, βέβαια, να επεξηγήσω πλήρως την περίπλοκη ίντριγκα και τα «επιστημονικά» ευρήματα ή τεχνάσματα...

Κάτι που επίσης δεν κατάλαβα καλά είναι πώς μπορεί να γίνει μεγάλη εμπορική επιτυχία –κάτι που επιδιώκουν οι παραγωγοί και ο σκηνοθέτης– μια τόσο μπερδεμένη ιστορία δυόμιση ωρών. (Μερικοί την χαρακτήρισαν, αναφορικά τουλάχιστον με ορισμένες στιγμές της, πομπώδη και φλύαρη, υπερβολικά αυστηρά όμως, διότι η γοητεία της δεν εκλείπει ποτέ). Αν το «Tenet» λειτουργήσει ως blockbuster, αυτό σημαίνει πως ο σημερινός μέσος θεατής που θέλει να ψυχαγωγηθεί έχει αλλάξει! Ίσως αυτό τεκμαίρεται και από το ότι οι τηλεοπτικές σειρές, στις ιντερνετικές πλατφόρμες, είναι συχνά απαιτητικές και ποιοτικές, με κινηματογραφική αισθητική, με τρόπους και στυλ σκηνοθεσίας μεταφερμένους από το σινεμά...