10 γυναίκες σκηνοθέτες που άλλαξαν τον κινηματογράφο

Στις 1 Μαρτίου του 2021, η Κλόι Ζάο έγινε η δεύτερη γυναίκα που κερδίζει Χρυσή Σφαίρα στην κατηγορία «Καλύτερη Σκηνοθεσία» για την ταινία «Nomadland». Στην ίδια κατηγορία υποψήφιες ήταν άλλες δυο γυναίκες (Έμεραλντ Φένελ, Ρετζίνα Κινγκ), γεγονός που θα μείνει στην ιστορία του θεσμού. Υπήρχαν κι άλλες γυναίκες που κέρδισαν Όσκαρ σκηνοθεσίας ή άλλα βραβεία, όμως λιγότερες σε σύγκριση με τους άνδρες.

Αυτό είναι ένα πρόβλημα που το Χόλιγουντ δεν έχει λύσει ακόμα. Ηθοποιοί, σκηνοθέτες και παραγωγοί αναφέρονται συχνά στο ότι στη βιομηχανία της τηλεόρασης και του κινηματογράφου υπάρχει ακόμα έλλειψη εκπροσώπησης και ανισότητα στα δυο φύλα όσον αφορά τις επαγγελματικές ευκαιρίες, την αναγνώριση και το χάσμα στον μισθό.  Όμως μετά από αγώνα, κάτι φαίνεται πως αλλάζει το τελευταίο χρονικό διάστημα. Ειδικά φέτος, οι γυναίκες που έχουν ήδη βραβευτεί για τη δουλειά τους ή αναμένεται να κερδίσουν υποψηφιότητες για τα Όσκαρ, είναι περισσότερες.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Γυναίκας, θυμόμαστε όλες εκείνες που η επαναστατική και καινοτόμος προσέγγισή τους στη δημιουργία ταινιών όπως επίσης και η τόλμη να προβάλλουν τις ιστορίες και τις απόψεις τους, άλλαξαν τον παγκόσμιο κινηματογράφο.  

10 γυναίκες σκηνοθέτες που άλλαξαν τον κινηματογράφο

Αλίς Γκι-Μπλασέ (1873-1968)
Η Αλίς Γκι-Μπλασέ ήταν μια πρωτοποριακή φιγούρα καθώς πρόκειται για την πρώτη γυναίκα σκηνοθέτη στην ιστορία του κινηματογράφου. Επιπλέον, χαρακτηρίστηκε ως η «μητέρα» της αφηγηματικής κινηματογράφησης. Παρόλο όμως που σκηνοθέτησε πάνω από 1000 ταινίες μεγάλου και μικρού μήκους και επέβλεψε φιλμ άλλων δημιουργών, ένας μεγάλος αριθμός του έργου της χάθηκε καθώς πολλές ταινίες που κυκλοφόρησαν πριν το 1919 παραμένουν μη ανακτήσιμες. Εργαζόταν ως γραμματέας στην εταιρεία του Γάλλου μηχανικού, βιομήχανου και πρωτοπόρου της παγκόσμιας κινηματογραφικής βιομηχανίας Λεόν Γκωμόν κι εκεί βρήκε το κίνητρο που την οδήγησε στην παραγωγή ταινιών. Εμπνευσμένη από τις πειραματικές προβολές των αδερφών Λυμιέρ, πρότεινε στον εργοδότη της να γυρίσουν ταινίες μικρής διάρκειας ώστε να διαφημίσουν και να πουλήσουν προβολείς και κάμερες.

Χρησιμοποίησε τον «Χρονοφωτογράφο», συσκευή που δημιούργησε ο Λεόν Γκωμόν με την οποία πέτυχε την κινούμενη φωτογραφία, πέρα από άλλες μεθόδους όπως το μοντάζ, το rewind κ.α. Εξερεύνησε πολλά θέματα στις ταινίες της και μέχρι το 1906 ήταν η μοναδική γυναίκα σκηνοθέτρια. Εκτός όμως από αυτό το γεγονός, ήταν η πρώτη γυναίκα που ίδρυσε, μαζί με τον τότε σύζυγό της Χέρμπερτ Μπλασέ, ένα στούντιο παραγωγών πριν το Χόλιγουντ με το όνομα «The Solax Company». Η πρώτη της ταινία «La Fée aux choux» διάρκειας ενός λεπτού, κυκλοφόρησε το 1896.

Ντόροθι Άρζνερ (1897-1979)
Η Ντόροθι Άρζνερ ήταν μια πρωτοπόρος την περίοδο του βωβού κινηματογράφου στο Χόλιγουντ και η πρώτη γυναίκα η οποία συνέχισε να σκηνοθετεί σε μεγάλη ηλικία, μέχρι τη δεκαετία του ‘70. Κι ενώ ξεκίνησε ως μια δακτυλογράφος σεναρίου για το στούντιο της Paramount, σύντομα εξελίχθηκε σε επιμελήτρια. Η χρήση αρχειακού υλικού στα γυρίσματα κινηματογραφικών σεκάνς «έσωσε» το στούντιο από μεγάλο κόστος. Όμως, επιθυμούσε να σκηνοθετήσει και τα κατάφερε μετά από απειλή ότι θα παραιτούνταν αμέσως, όταν είδε την αρχική αντίσταση του στούντιο.     

Οι ταινίες της έχουν μια ευρεία γκάμα θεμάτων και εισήγαγε τα φιλμ που εστίαζαν στη γυναικεία φιλία. Η μεγαλύτερή της ευχαρίστηση ήταν να αμφισβητεί τις συμβατικές αντιλήψεις που είχε η κοινωνία για τις γυναίκες. Μάλιστα, οι ταινίες της μαρτυρούσαν συχνά τις απόψεις της σχετικά με την ετεροφυλοφιλία, το γάμο και τη μονογαμία.

Ανιές Βαρντά (1928-2019)
Η Ανιές Βαρντά είναι αναμφισβήτητα μια από τις φιγούρες που έπαιξαν ρόλο στη διαμόρφωση του γαλλικού κινηματογραφικού κινήματος New Wave (La Nouvelle Vague). Ο Μάρτιν Σκορτσέζε την αποκαλούσε «Θεότητα του Σινεμά» και το κοινό «Γιαγιά της Γαλλικής Νουβέλ Βαγκ». Ήταν η πρώτη γυναίκα που διακρίθηκε με Τιμητικό Όσκαρ. Η κινηματογραφική της ματιά ήταν πολύ ιδιαίτερη καθώς συνέδεε το πειραματικό της στιλ με τον αριστερό της προσανατολισμό. Σκοπός της ήταν να δημιουργεί ταινίες που είχαν μια ξεχωριστή γυναικεία φωνή. Ξεχώρισε ανάμεσα στους άνδρες κινηματογραφιστές καθώς «αγκάλιασε» τη θηλυκότητά της και εγκαινίασε το δικό της ύφος, το περιέγραφε ως «cinecriture», δηλαδή χρησιμοποιούσε την κάμερα ως στυλό για να «γράψει πάνω στο φιλμ». Οι ταινίες της Βαρντά στόχευαν να είναι κοινωνικά σχόλια πάνω σε γυναικεία θέματα, στο γυναικείο απελευθερωτικό κίνημα, την περιθωριοποίηση, τον κοινωνικό ρεαλισμό και άλλα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα. Κι όλα αυτά σε ένα στιλ που έμοιαζε περισσότερο με ντοκιμαντέρ.

Λίνα Βερτμίλερ (1928 -)
Μεγάλωσε σε μια βαθιά θρησκευόμενη οικογένεια αλλά έκανε την επανάστασή της σε μικρή ηλικία. Η αγάπη της για τα κόμιξ και το ενδιαφέρον για τον χώρο του κινηματογράφου, ήταν εμφανή από νωρίς. Ταξίδεψε στην Ευρώπη και μετά από πολλές επαγγελματικές ενασχολήσεις, κατάφερε αργότερα να εργαστεί στα πλατό της ταινίας του Φεντερίκο Φελίνι «8½». Η επιρροή του Φελίνι είναι ξεκάθαρη στα έργα και τους χαρακτήρες που δημιουργεί. Βλέπει τη δύσκολη κατάσταση της εργατικής τάξης της Ιταλίας με ενσυναίσθηση και συμπόνοια, ενώ αναδεικνύει τα βάσανα των καταπιεσμένων. Συχνά, οι ταινίες της είναι μια ωδή στην ομορφιά της Ιταλίας. Γνωστή για τις ταινίες «The Seduction of Mimi» (1972) και «Swept Away» (1974), η Λίνα Βερτμίλερ ήταν η πρώτη γυναίκα που κέρδισε υποψηφιότητα Όσκαρ στην κατηγορία «Καλύτερη Σκηνοθεσία» για το φιλμ «Seven Beauties» (1976).  

Σαντάλ Ακερμάν (1950-2015)
Εμπνεύστηκε για πρώτη φορά από την ταινία του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ «Pierrot Le Fou», ο οποίος -όταν εκείνη ήταν σε νεαρή ηλικία- της είπε ότι έπρεπε να ασχοληθεί με τη σκηνοθεσία. Οι γονείς της επέζησαν του Ολοκαυτώματος και η ευαισθησία της οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στο τραύμα της μητέρας της. Μητέρα και κόρη είχαν πολύ καλή σχέση και αυτή η σχέση αποτυπώνεται στις ταινίες της Σαντάλ Ακερμάν. Πολλοί θεώρησαν ότι το έργο της συνέβαλε στον φεμινιστικό κινηματογράφο. Όμως εκείνη ήταν αντίθετη σε τέτοιες κατηγοριοποιήσεις και μάλιστα διαμαρτύρονταν εναντίον τους. Η πιο δημοφιλής ταινία της είναι η «Jeanne Dielman, 23, quai du commerce, 1080 Bruxelles» (1975).

Τζούλι Ντας (1952 - )
Η Τζούλι Ντας ήταν η πρώτη Αφροαμερικανίδα της οποίας η πρώτη ταινία μεγάλου μήκους («Daughters of the Dust», 1991) κυκλοφόρησε σε όλους τους κινηματογράφους των ΗΠΑ. Έχοντας επίγνωση και εμπειρίες του ρατσισμού και της έλλειψης αντιπροσώπευσης στο Χόλιγουντ, η Τζούλι Ντας δεν εγκατέλειπε ποτέ τα όνειρά της. Επικεντρώθηκε στη δημιουργία ντοκιμαντέρ και τη σκηνοθεσία αφηγηματικών ταινιών. Το έργο της προβάλει τον θυμό και τη δυσαρέσκειά της για την απεικόνιση των στερεοτύπων των μαύρων ανθρώπων, ειδικά εκείνων που αφορούν στις γυναίκες. Παρουσιάζει τη σκληρή πραγματικότητα, εκθέτει τον συστημικό ρατσισμό και την καταπίεση με έμφαση στο Χόλιγουντ και τη σύγχρονη αμερικανική κοινωνία.

Κάθριν Μπίγκελοου (1951 - )
Η Κάθριν Μπίγκελοου είναι η πρώτη και μοναδική γυναίκα που έχει κερδίσει Όσκαρ στην κατηγορία «Καλύτερη Σκηνοθεσία» για την ταινία «The Hurt Locker» (2008) η οποία κέρδισε και το βραβείο «Καλύτερη Ταινία» με ανταγωνιστές ταινίες όπως οι «Avatar» και «Inglorious Bastards». Η αναγνώριση ήρθε με το θρίλερ «Point Break» (1991). Στην καριέρα της έχει πειραματιστεί με τον νουάρ κινηματογράφο και την εξερεύνηση θεμάτων γύρω από τις πιο στενές σχέσεις. Έτσι, δεν μπορούμε να διακρίνουμε κάποιο συγκεκριμένο είδος στα πρότζεκτ της.

Σοφία Κόπολα (1971 -)
Προέρχεται από μια οικογένεια που βρίσκεται εδώ και χρόνια στο χώρο του κινηματογράφου. Μπορεί να είναι η κόρη του Φράνσις Φορντ Κόπολα, όμως το σκηνοθετικό της στιλ, διαφέρει από αυτό του πατέρα της. Κι αυτό το είδαμε στις ταινίες της «The Virgin Suicides» (1999), «Marie Antoinette» (2006), «The Bling Ring» (2013), «Beguiled» (2017) και φυσικά το Οσκαρικό «Lost in Translation» (2003). Οι ταινίες της προκαλούν ανάμεικτα συναισθήματα καθώς μπορεί να είναι από γλυκόπικρές μέχρι μελαγχολικές με δραματικό στοιχείο. Η γυναικεία ομορφιά και οι χαμένες ευκαιρίες στη ζωή είναι συχνά κομμάτι των δημιουργιών της.

Αβα ΝτιΒερνέ (1972 -)
Η Αβα ΝτιΒερνέ και η συμβολή της στον κινηματογράφο αποτελούν έμπνευση για τις γυναίκες, κυρίως τις μαύρες γυναίκες σε όλο τον κόσμο. Υπήρξε η πρώτη μαύρη γυναίκα που προτάθηκε για Χρυσή Σφαίρα και Όσκαρ για την ταινία της «Selma» (2014). Εκτός όμως από αυτές τις διακρίσεις, ήταν η πρώτη μαύρη γυναίκα που κέρδισε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Σάντανς. Η ταινία είναι βασισμένη στην παιδική εμπειρία να ακούει ιστορίες για τον πατέρα της ο οποίος ήταν μάρτυρας στις πορείες του 1965 όπου Αφροαμερικανοί διαμαρτύρονταν για το δικαίωμα της ψήφου. Και στην άρτια απόδοση αυτών των ιστοριών, ρόλο έπαιξε και το υπόβαθρό της ως δημοσιογράφος. Οπότε τα πρότζεκτ της μιλούν για τραυματικά κοινωνικά θέματα, είναι μια σκληρή κριτική στον συστημικό ρατσισμό και την καταπίεση. Πάντοτε οι ταινίες προκαλούν συζητήσεις γι’αυτά τα σοβαρά και επίκαιρα ζητήματα.  

Σελίν Σιαμά (1978 - )
Τολμηρή και ταλαντούχα, η Σελίν Σιαμά δεν διστάζει να εκφράζει τις φεμινιστικές της αντιλήψεις. Είναι ένα από τα ιδρυτικά μέλη του «50/50», οργάνωσης που μάχεται για την ισότητα των φύλων στην κινηματογραφική βιομηχανία της Γαλλίας και στηρίζει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης. Είναι γνωστή για το γεγονός ότι για τα φιλμ δεν επιλέγει επαγγελματίες ηθοποιούς. Οι ταινίες της αντικατοπτρίζουν την ατρόμητη προσωπικότητά της και παρουσιάζουν γυναίκες που εξερευνούν την ταυτότητά τους όσον αφορά τη σεξουαλικότητά τους.