Έλιο Τζερμάνο: «Ας ξαναβρούμε την ανθρωπιά μας»

Στο τελευταίο φεστιβάλ Βερολίνου, όσοι είδαμε μια ταινία από την Ιταλία με τίτλο «Μακριά από τον κόσμο», υποκλιθήκαμε στο υποκριτικό μεγαλείο του Έλιο Τζερμάνο και υποψιαστήκαμε ότι βρήκαμε την κορυφαία αντρική ερμηνεία του φεστιβάλ. Λίγες μέρες μετά η κριτική επιτροπή επιβεβαίωσε τις παραπάνω σκέψεις, δίνοντας όντως το βραβείο ερμηνείας στο 40χρονο ηθοποιό. Την ερμηνεία του Τζερμάνο στο εν λόγω φιλμ, καθώς κι άλλες 15 πρόσφατες ιταλικές ταινίες που διακρίθηκαν σε διάφορα διεθνή φεστιβάλ, θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν στις οικιακές οθόνες τους οι έλληνες θεατές χάρη στο αφιέρωμα με τίτλο «Cinema made in Italy» που διοργανώνει η Ταινιοθήκη της Ελλάδας στις 12-22 Φεβρουαρίου. Εμείς είχαμε την τύχη να μιλήσουμε με τον ταλαντούχο ηθοποιό για τα δύο φιλμ που συμμετέχει (εκτός του «Μακριά από τον κόσμο» πρωταγωνιστεί και στο «Παραμύθια με άσχημο τέλος») και θα προβληθούν στο αφιέρωμα αυτό.

Η περίπτωση του ζωγράφου Αντόνιο Λιμπάγκουε είναι ακόμη μια τραγική ιστορία καλλιτέχνη που δεν μπόρεσε να βρει τη γαλήνη μιας ήρεμης ζωής. Τι σας γοήτευσε ή συγκίνησε περισσότερο στην ιστορία του; Τον γνωρίζατε πριν από την ταινία «Μακριά από τον κόσμο»;
Τον Λιγκαμπούε δεν τον γνώριζα καλά. Είχα μια γενική πληροφόρηση, κάτι που συμβαίνει συχνά με ιστορικά πρόσωπα που, ενώ δεν ξέρουμε τίποτα για αυτά, νομίζουμε πως τα ξέρουμε όλα. Χάρη στη δουλειά μου -μου έχει ξανασυμβεί να δώσω σάρκα και οστά σε ιστορικά πρόσωπα- μου δόθηκε η δυνατότητα να τον γνωρίσω καλύτερα.

Το ιταλικό σινεμά φαίνεται να έχει χάσει την αίγλη του παρελθόντος. Δεν υπάρχουν πλέον η ποσοτική και ποιοτική διαφορά από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές κινηματογραφίες που οφείλονταν στον Φελίνι, τον Βισκόντι, τον Παζολίνι, τον Μονιτσέλι κ.λπ. Πού οφείλεται αυτό;
Πολύ απλά σε άλλες εποχές ο ιταλικός κινηματογράφος είχε πολύ περισσότερα λεφτά. Και είχε περισσότερα λεφτά γιατί τον παρακολουθούσε ένα πολύ μεγαλύτερο κοινό απ’ ό, τι σήμερα. Με άλλα λόγια είχε κοινωνικό αντίκτυπο, κάτι σαν το σημερινό ποδόσφαιρο. Αυτά τα πράγματα δυστυχώς πάνε πάντα μαζί. Από κει και πέρα, σπουδαίους καλλιτέχνες, μεγάλα ταλέντα, ευφυείς προσωπικότητες έχουμε και τώρα. Για να γλιτώσουν τις λογικές της αγοράς συχνά κάνουν ταινίες χαμηλού προϋπολογισμού και έτσι η δουλειά τους δεν έχει τη δυνατότητα να ταξιδέψει και να γίνει γνωστή στο εξωτερικό. Σε άλλες περιπτώσεις φεύγουν στο εξωτερικό ακολουθώντας τη σημερινή τάση του κόσμου να μετακινείται διαρκώς. Πολλά σπουδαία καλλιτεχνικά ταλέντα, μουσικοί, συγγραφείς κ.λπ. δουλεύουν πια στο εξωτερικό.

Υπάρχουν κάποιες φωνές που θεωρούν ότι η πανδημία θα προκαλέσει το τέλος του σινεμά και της αίθουσας. Ποια είναι η θέση σας πάνω σε αυτό;
Είμαι βαθιά πεπεισμένος ότι η κινηματογραφική αίθουσα δεν θα πεθάνει. Ίσα ίσα υπάρχει ανάγκη για μοίρασμα. Οι άνθρωποι θέλουν να νιώθουν κοντά ο ένας στον άλλον στην κινηματογραφική αίθουσα. Η κατανάλωση τέχνης σε ατομικό επίπεδο που παρατηρείται τώρα έχει ημερομηνία λήξης, γιατί οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά ζώα. Η κατανάλωση τέχνης κατά μόνας δεν έχει κανένα νόημα. Η ομορφιά της τέχνης έγκειται στη συλλογική εμπειρία. Είτε σε ένα μουσείο είτε σε μια κινηματογραφική ή θεατρική αίθουσα πάει κανείς με την παρέα του, όλο το νόημα βρίσκεται στο μοίρασμα. Κεντρικό ρόλο στην τέχνη έχει η κοινή, η συλλογική εμπειρία. Θεωρώ ότι η αίθουσα ναι μεν θα προσαρμοστεί σε διαφορετικά δεδομένα αλλά δεν πρόκειται να εξαφανιστεί.

Η ιστορία κάποιων οικογενειών, όπως για παράδειγμα εκείνες στην ταινία «Παραμύθια με άσχημο τέλος», είναι η ιστορία τεράτων. Πώς δημιουργούνται αυτά τα ανθρώπινα τέρατα και πώς μπορεί να σταματήσει αυτή η μεταβίβαση από γενιά σε γενιά του σπόρου του κακού;
Στο συγκεκριμένο φιλμ όντως υπάρχουν τέρατα, όπως λέτε. Πρόκειται για το τερατώδες στοιχείο που ενυπάρχει στον καθένα μας, με την έννοια ότι συχνά τα τέρατα υπάρχουν για να πνίγουν τις ανάγκες μας, να μας καταπιέζουν. Γενικά υπάρχει η τάση να ετεροκαθοριζόμαστε, να πνίγουμε τα αισθήματά μας, να δημιουργούμε μια εικόνα του εαυτού μας που να ταυτίζεται περισσότερο με τις προσδοκίες των άλλων παρά με τα όσα αισθανόμαστε μέσα μας. Τούτη η διαδικασία συχνά δημιουργεί τέρατα γιατί όσο και να πνίγουμε μέσα μας πράγματα, κάποια στιγμή θα σκάσουν. Σκέφτομαι όμως και κάτι άλλο: τα τελευταία τριάντα-σαράντα χρόνια βιώνουμε την απαξίωση του πολιτισμού, τον εκφυλισμό του. Πλέον δεν υπάρχει όρεξη για μάθηση. Στόχος των μέσων μαζικής ενημέρωσης είναι η διασκέδαση του κοινού κι όχι να του προσφέρουν πνευματική τροφή. Όλο αυτό έχει ως συνέπεια την έλλειψη ηθικής. Γιατί πολιτισμός σημαίνει ικανότητα να κάνουμε καλύτερες επιλογές, να έχουμε σωστά κριτήρια στη ζωή μας. Ίσως μόνο έτσι θα καταφέρουμε να αποφεύγουμε τέρατα και παραμορφώσεις.

Στο σινεμά συνηθίζεται να λένε ότι όσο πιο απλή η ιστορία τόσο το καλύτερο. Τι είναι αυτό που κάνει πραγματικά σπουδαία μια ταινία;
Ο κινηματογράφος είναι πολλά, είναι τα πάντα. Ο καθένας ακολουθεί αυτό που του αρέσει περισσότερο. Προσωπικά μου αρέσει η πολυφωνία. Ο καλός κινηματογράφος δεν είναι μόνο ένας. Καθένας αγαπάει τον κινηματογράφο που του ταιριάζει. Εγώ αγαπώ τους «σφαιρικούς» χαρακτήρες, όπως τους λέω. Δηλαδή τους χαρακτήρες όπου η διαχωριστική γραμμή μεταξύ καλού και κακού είναι δυσδιάκριτη σε ιστορίες που μοιάζουν με τη ζωή. Όπου τα πράγματα είναι όλα μαζί και από σένα απαιτούν να συμμετάσχεις. Μου αρέσει ο κινηματογράφος που λειτουργεί σαν καθρέφτης της ζωής μας και μας βοηθάει να προβληματιστούμε πάνω στην πολυπλοκότητα της ύπαρξης.

Από μικρή σχετικά ηλικία ασχολείστε με τον χώρο του κινηματογράφου καθώς στα 12 σας κάνατε την πρώτη σας ταινία. Δεν είναι άδικο για ένα παιδί να έρθει σε επαφή από τόσο νωρίς με ένα σκληρό περιβάλλον όπου επικρατούν συνθήκες ακραίου ανταγωνισμού;
Ναι, ήμουν πολύ νέος τότε, μόλις 12 χρονών. Ευτυχώς όμως εκείνη την πρώτη μου ταινία τη θυμάμαι όχι σαν δουλειά αλλά σαν να ήμουν διακοπές. Άλλωστε η ιστορία αφορούσε μια παρέα επτά-οκτώ ατίθασων παιδιών και φυσικά κανένας από μας δεν ήταν επαγγελματίας ηθοποιός. Όταν ήμουν δεκατεσσάρων όμως ξεκίνησα σπουδές θεάτρου, όπου τα πράγματα ξαφνικά σοβάρεψαν. Ήμουν τυχερός πάντως γιατί η συγκεκριμένη δουλειά, τουλάχιστον στην αρχή, παρέμενε για μένα ακόμη απόλαυση. Μου άρεσε η εμπειρία του θεάτρου και δεν σκεφτόμουν την επαγγελματική της διάσταση. Μετά έρχεται το… τραύμα! Όταν αυτό που σου αρέσει, το πάθος σου, είτε η μαγειρική είναι, είτε η ιατρική είτε η διδασκαλία, ακόμα και η δημοσιογραφία, γίνεται επάγγελμα. Είναι άλλο όταν αγαπάς κάτι, και άλλο όταν το κάνεις επαγγελματικά γιατί τότε έρχεσαι αντιμέτωπος με προβλήματα και αναπόφευκτους συμβιβασμούς. Ναι, τότε μπορεί να γίνει τραυματική εμπειρία όχι μόνο η ηθοποιία αλλά οποιαδήποτε δουλειά σε υποχρεώνει σε συμβιβασμούς.

Πώς είναι να μοιράζεστε το πρώτο βραβείο ερμηνείας στις Κάνες (σ.σ. το 2010 με την ταινία «La nostra vita») με τον Χαβιέ Μπαρδέμ («Biutiful»); Έχετε κάποια ιστορία να μας διηγηθείτε γύρω από το συγκεκριμένο γεγονός;
Το βραβείο στις Κάννες μού έδωσε φυσικά μεγάλη ικανοποίηση, όμως δεν το περίμενα καθόλου. Άλλωστε όταν συμμετέχεις σε ένα τέτοιο φεστιβάλ δεν σ’ ενδιαφέρει ο ανταγωνισμός. Από μόνη της η συμμετοχή εκεί είναι σαν να κέρδισες ένα μεγάλο στοίχημα. Θυμάμαι πως όταν ανέβηκα στη σκηνή άρχισα να ιδρώνω ανεξέλεγκτα και όταν κατέβηκα -παρότι πάνω στη σκηνή είχα μείνει μόλις ένα λεπτό- έσταζα ολόκληρος! Ήταν σαν να είχα βουτήξει μαζί με τα ρούχα μου σε μια πισίνα.

Η Ιταλία ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που χτυπήθηκε από τον κορωνοϊό. Έχετε εξήγηση γιατί συνέβη αυτό και πώς κρίνετε την αντίδραση της κυβέρνησής σας;
Ειλικρινά δεν ξέρω γιατί η Ιταλία χτυπήθηκε πρώτη από την πανδημία. Σίγουρα όμως με ένα πιο αποτελεσματικό σύστημα αντιμετώπισης τα πράγματα θα ήταν καλύτερα. Η Ιταλία πλήρωσε ακριβά την ιδιωτικοποίηση της δημόσιας υγείας. Κάποια στιγμή στη χώρα μας άρχισαν να μας λένε ότι με τους ιδιώτες όλα θα λειτουργούσαν καλύτερα και επομένως διαλύθηκαν πολλές δημόσιες υπηρεσίες μεταξύ των οποίων η παιδεία και η υγεία. Έτσι πληρώσαμε το τίμημα. Όταν στο επίκεντρο δεν βρίσκεται η ποιότητα ζωής των ανθρώπων αλλά το κέρδος, κυρίως σε τόσο ευαίσθητους τομείς όπως η παιδεία και η υγεία, η ζημιά είναι ανυπολόγιστη. Ελπίζω βέβαια το πάθημα να μας γίνει μάθημα και να επιστρέψουμε στην υγεία ως αξία καθ’ εαυτή και όχι ως μέσο κερδοσκοπίας.

Ποιες είναι οι αγαπημένες σας ταινίες; Έχετε αδυναμία σε κάποιους παλιούς ή σύγχρονους σκηνοθέτες;
Μου αρέσει πολύ το ινδικό σινεμά γιατί διατηρεί την πολυπλοκότητά του. Προσπαθώ να παρακολουθώ έργα από άλλους πολιτισμούς, γιατί φυσικά βομβαρδιζόμαστε από τον αμερικανικό κινηματογράφο. Τελευταία και οι ευρωπαϊκές σειρές λίγο πολύ μοιάζουν όλες μεταξύ τους. Για λόγους εμπορικούς φυσικά γιατί, αν κάτι πάει καλά εμπορικά, όλοι το αντιγράφουν. Μου αρέσει ο ανεξάρτητος, ασυνήθιστος κινηματογράφος. Από το παρελθόν θα μπορούσα να αναφέρω πολλούς δημιουργούς. Μου έρχεται στο μυαλό ο Μπερτολούτσι, ένας πραγματικά σπουδαίος σκηνοθέτης που τον χάσαμε πρόσφατα.

Αρκετοί αναλυτές μιλούν για την παρακμή και ίσως το τέλος του δυτικού πολιτισμού με τον τρόπο που τον γνωρίζουμε σήμερα. Έχετε προβληματιστεί ως προς τις αιτίες που μας οδήγησαν στην σημερινή κατάσταση;
Πραγματικά δεν έχω ξεκάθαρη απάντηση παρά μόνο κάποιες σκέψεις γύρω από το πώς φτάσαμε σε αυτό το έσχατο σημείο του ανθρώπου. Την εκμετάλλευση ανθρώπινων ψυχών ή το να πωλούνται και να αγοράζονται τα πάντα με στόχο το εύκολο κέρδος. Σίγουρα το ισχύων οικονομικό σύστημα που είναι βασισμένο στον αθέμιτο ανταγωνισμό και την απληστία δεν είναι το καλύτερο. Ζούμε στην εποχή του «όλοι εναντίων όλων» όπου ο καθένας σκέφτεται μονάχα να κατακτήσει μια θέση εξουσίας και να συσσωρεύσει πλούτο που δεν παράγει. Πλούτο χωρίς καμιά ποιότητα και ηθική δηλαδή. Είναι γενικευμένο το μοντέλο που έχει ως βασική αρχή το «όσο λιγότερη ποιότητα βάζει κανείς σε αυτά που κάνει τόσο περισσότερα λεφτά θα βγάλει». Όταν λοιπόν η υπέρτατη αξία είναι το χρήμα, η κοινωνία θα πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο. Πρέπει να ξαναβρούμε τις παλιές μας αξίες, το χαμένο μας ουμανισμό. Είναι ανάγκη να ξαναβρούμε την ανθρωπιά μας. Όσο δεν θα βρίσκονται στο επίκεντρο η συνοχή, η αλληλεγγύη, η ποιότητα ζωής που βασίζεται στον αλληλοσεβασμό, θα έχουμε τεράστια προβλήματα. Αν επενδύσουμε στην παιδεία, τον πολιτισμό και την υγεία, ίσως να αντιστραφεί η αυτοκαταστροφική πορεία μας.

Info
To 1ο Φεστιβάλ Ιταλικού Κινηματογράφου - Cinema made in Italy/Athens (12-22/2) φιλοξενείται στην online πλατφόρμα της Ταινιοθήκης της Ελλάδος (online.tainiothiki.gr) και περιλαμβάνει online προβολές 16 ταινιών (οι περισσότερες σε πανελλήνια πρεμιέρα). Παράλληλα διοργανώνονται webinars, ενώ θα υπάρξουν διαγωνισμοί για δωρεάν πίτσα, δείπνο σε ιταλικό εστιατόριο με αφορμή την γιορτή του Αγίου Βαλεντίνο και μαθήματα ιταλικών. Δείτε ΕΔΩ περισσότερες πληροφορίες