61o Φεστιβάλ Κινηματόγραφου Θεσσαλονίκης: Κι όμως... γίνεται!

Σε μια άλλη, όχι πολύ μακρινή πραγματικότητα, σήμερα, Πέμπτη 5 Νοεμβρίου, θα είχε ανέβει σύσσωμη η εγχώρια κινηματογραφική κοινότητα στη Θεσσαλονίκη και θα ξεκινούσε η μεγάλη γιορτή του σινεμά.

Το σκηνικό είναι οικείο για τους μόνιμους θαμώνες. Sold out προβολές και αμέτρητες ουρές στα ταμεία. Χαμός στα στέκια που είναι φυτεμένα στα πέριξ του Φεστιβάλ που συνήθως κρατά μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Ατέλειωτες συζητήσεις για το αν όντως ο «θείος Μπούνμι» είναι καλύτερος του «θείου» του Τατί, για το αν ο Αντρέι Σβιάνγκιντσεφ είναι ο άξιος διάδοχος του Αντρέι Ταρκόφσκι και για το αν το σινεμά του Λάνθιμου είναι εντέλει ελληνικό ή ξένο.

Όλα τα παραπάνω ανήκουν πλέον στη σφαίρα όχι της φαντασίας αλλά στις επιλεκτικές αναμνήσεις του καθενός και θα ενισχυθούν με τις μη αναμνήσεις του 61ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το οποίο θα πραγματοποιηθεί διά αποστάσεως ελέω κορωνοϊού. Οι διοργανωτές του είχαν εκπονήσει τρία σενάρια διεξαγωγής του κάτω από το σύνθημα «Σινεμά με κάθε τρόπο»: ένα με την παραδοσιακή του «φορεσιά» και την παρουσία κόσμου στις αίθουσες, ένα συνδυασμό online και κανονικών προβολών κι ένα μόνο με διαδικτυακές προβολές. Αναγκάστηκαν με βαριά καρδιά να επιλέξουν το τελευταίο. 
«Μόλις τελείωσε το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ με τη διαδικτυακή μορφή του τέλη Μαΐου, σκεφτήκαμε ότι δεν έχουμε το δικαίωμα να πάμε σε ένα επόμενο φεστιβάλ με μόνο ένα πλάνο. Έτσι φτιάξαμε τα τρία πιθανά σενάρια και δουλεύαμε ταυτόχρονα» λέει ο καλλιτεχνικός διευθυντής Ορέστης Ανδρεαδάκης. «Κάποιος που γνωρίζει τη λειτουργία ενός φεστιβάλ καταλαβαίνει ότι είναι διαφορετικό να κλείνεις μια ταινία για την αίθουσα και διαφορετικό για ένα υβριδικό ή για ένα online φεστιβάλ. Είχαμε λοιπόν έτοιμο το πλάνο για το online φεστιβάλ και το δουλεύαμε ταυτόχρονα με τα άλλα δύο. Δυστυχώς επαληθεύτηκε το τρίτο σενάριο αλλά το είχαμε ήδη έτοιμο οπότε από σήμερα το βγάζουμε στον αέρα. Δεν είναι φυσικά αυτό που επιθυμούσαμε αλλά δεν θέλαμε με τίποτα να κλείσει το φεστιβάλ». Ο επικεφαλής προγράμματος Γιώργος Κρασσακόπουλος συμπληρώνει: «Σχεδιάσαμε το φετινό φεστιβάλ όπως κάθε φορά, με τα ίδια κριτήρια και την ίδια λογική που ακολουθούσαμε και στα προηγούμενα φεστιβάλ. Όμως η πανδημία μάς υποχρέωσε στον σχεδιασμό των τριών εναλλακτικών σεναρίων. Η πραγματικότητα δυστυχώς μας ανάγκασε να επιλέξουμε αυτό που δεν θέλαμε. Πάντως η κατάλληλη προετοιμασία και τα γρήγορα αντανακλαστικά που επιδείξαμε στο κλείσιμο των δικαιωμάτων για τις online προβολές των περισσοτέρων  ταινιών, μας επιτρέπει να πραγματοποιήσουμε το φεστιβάλ με 177 ταινίες για τις οποίες είμαστε αρκετά περήφανοι και χαρούμενοι». Ο Δημήτρης Κερκινός, υπεύθυνος Αφιερωμάτων (Ματιές στα Βαλκάνια), καταθέτει τις σκέψεις του γύρω από το ιδιαίτερο φετινό Φεστιβάλ. «Ως διοργανωτής αισθάνομαι απογοήτευση που οι πρωτόγνωρες συνθήκες που βιώνουμε μας αναγκάζουν να πραγματοποιήσουμε την 61η διοργάνωση μ’ έναν αφύσικο για μας τρόπο. Φεστιβάλ σημαίνει πολύβουες αίθουσες, ζωντάνια, διάδραση, έξαψη, χαρά, ενέργεια. Νιώθω, λοιπόν, ένα μεγάλο κενό, καθώς φέτος δεν θα βιώσω τον παλμό και τη συγκίνηση της αίθουσας, δεν θα αφουγκραστώ ούτε θα συνομιλήσω με θεατές και δημιουργούς, δεν θα συναντηθώ με συναδέλφους και φίλους, δεν θα χαρώ την οικειότητα του λιμανιού – αναπόσπαστα κομμάτια της ζωής μου για περισσότερο από είκοσι χρόνια. Σαν να δειπνείς μόνος σπίτι σου, αντί να απολαμβάνεις ένα πλούσιο δείπνο έξω με μεγάλη παρέα. Σινεμά με κάθε τρόπο, λοιπόν».

Ο Ορέστης Ανδρεαδάκης επισημαίνει πως «και στα τρία σενάρια βάλαμε πρωταγωνιστή το ελληνικό σινεμά και σκεφτήκαμε ενέργειες που μπορούν να πραγματοποιηθούν online μέσω του αναπτυξιακού προγράμματος της Αγοράς (που ούτως ή άλλως λειτουργεί ήδη online εδώ και τρεις μήνες) και θα μπορούν να υποστηρίξουν την  εθνική κινηματογραφική κοινότητα» ενώ για το αν μπορεί το φεστιβάλ να καλύψει το κενό στο σινεμά που δημιουργείται από τα μέτρα κατά του κορωνοϊού είναι κατηγορηματικός. «Όχι. Όμως υπάρχει πολύς κόσμος κλεισμένος στα σπίτια του, ειδικά στη Θεσσαλονίκη, που θέλει να ξεφύγει από όλο αυτό που ζούμε. Να πάρει λίγο κουράγιο, λίγη ελπίδα, λίγη χαρά. Οι ταινίες που παρουσιάζουμε στο online φεστιβάλ είναι η ιδανική λύση. Όμως δεν μπορεί κανείς και με οποιοδήποτε τρόπο να καλύψει την εμπειρία της κινηματογραφικής αίθουσας. Πόσο μάλλον της εμπειρίας ενός φεστιβάλ, όπου εκτός των γεμάτων με σινεφίλ αιθουσών, υπάρχουν συζητήσεις με τους σκηνοθέτες που έρχονται για να παρουσιάσουν τις ταινίες τους, που οι ίδιοι οι θεατές βρίσκονται σε μια διάθεση γιορτής και χαράς. Κάθε προβολή δεν είναι μόνο μια απλή προβολή ταινίας αλλά μια ευκαιρία για συνάντηση, για κουβέντα, για διαφωνίες, για έρωτες – γιατί όχι. Αυτό είναι πραγματικό φεστιβάλ και το κενό του δυστυχώς δεν μπορεί να καλυφθεί. Αλλά μπορεί ένα online φεστιβάλ σαν το δικό μας να δώσει λίγη χαρά σε ανθρώπους που έχουν κλειστεί στα σπίτια τους, που έχουν χάσει τις δουλειές τους». 

Η επιλογή των φετινών ταινιών έγινε «με τον ίδιο τρόπο που γίνεται πάντα» αναφέρει ο Ανδρεαδάκης. «Συνήθως ζητάμε ταινίες και μας τις δίνουν πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. Η μόνη διαφορά είναι ότι δεν ταξιδέψαμε όπως συνήθως στα μεγάλα φεστιβάλ των Καννών, Λοκάρνο, Βενετίας, Κάρλοβι Βάρι για να δούμε τα φιλμ στον φυσικό τους χώρο, την αίθουσα. Όμως καταφέραμε να δούμε τα φιλμ που μας ενδιέφεραν καθώς μας τα έστειλαν, και μαζί με τον Γιώργο Κρασσακόπουλο που είναι ο επικεφαλής προγράμματος και σε συνεργασία με τους υπόλοιπους προγραμματιστές καταλήξαμε στις ταινίες του φετινού προγράμματος».

Όσον αφορά τα κριτήρια του φετινού Διεθνούς Διαγωνιστικού Τμήματος, ο Κρασσακόπουλος επισημαίνει: «Η δύσκολη εποχή και τα όσα συμβαίνουν γύρω μας, οι επιπτώσεις στο δημόσιο και τον ιδιωτικό χώρο, το φαινόμενο του αυτοπεριορισμού, ηθελημένου ή όχι, ήταν στοιχεία που μέτρησαν στην επιλογή του βασικού θέματος του φετινού Διεθνούς Διαγωνιστικού με τίτλο “Οικειότητα. Μια σύγχρονη τυραννία”. Ομολογώ ότι η βασική ιδέα προέρχεται, όπως κάθε χρόνο, από τον Ορέστη ο οποίος συνήθως ξετρυπώνει αυτές τις ιδέες και το ίδιο έγινε και φέτος με το προφητικό βιβλίο του Αμερικανού Ρίτσαρντ Σένετ. Η δική μου δουλειά είναι σε συνεργασία πάντα με τον Ορέστη να βρούμε τις ταινίες που θα στελεχώσουν το συγκεκριμένο πρόγραμμα, θα ταιριάζουν στην κεντρική ιδέα και θα αφορούν παρόμοια ζητήματα με τα όσα πραγματεύεται ο τίτλος. Όμως το κεντρικό κριτήριο είναι η ποιότητα των ταινιών».

Ως δυνατό «χαρτί» του φετινού προγράμματος ο Ανδρεαδάκης θεωρεί το αφιέρωμα στην επιστημονική φαντασία. «Θα προβληθούν online δυστυχώς μόνο οι 14 από τις 20 ταινίες αλλά ακόμη και μέσα από αυτές μπορείς να δεις αυτό που ζούμε τώρα. Είναι ταινίες που γυρίστηκαν την εποχή του Ψυχρού Πολέμου (1950-1990) και κατέγραψαν με τρόπο αλληγορικό τους φόβους που ζούσε ο μέσος άνθρωπος εκείνης της εποχής και μοιάζουν, δυστυχώς, με τους φόβους που βιώνουμε σήμερα» λέει χαρακτηριστικά ενώ για το αφιέρωμα στα δύο τιμώμενα πρόσωπα του φεστιβάλ, την Άνια Μπρέιεν και τη Βέρα Χιτίλοβα, ο Κρασσακόπουλος τονίζει. «Και οι δύο έχουν γράψει τη δική τους ιστορία στο σύγχρονο σινεμά και μέτρησε στην επιλογή μας ότι δεν είναι ιδιαίτερα γνωστές, οπότε αξίζει να τις ανακαλύψει ο Έλληνας σινεφίλ. Η Άνια Μπρέιεν, με το σινεμά της να θεωρείται φεμινιστικό –αλλά για μένα πρωτίστως ουμανιστικό–, που ήταν και συμφοιτήτρια του Αγγελόπουλου, έχει σημαντική παρουσία στο φεστιβάλ Καννών, ενώ η δεύτερή της ταινία με τίτλο “Wives” θεωρήθηκε σαν μια απάντηση στο “Husbands” του Κασαβέτη. Η Τσέχα Χιτίλοβα από την άλλη έχει μια πιο αναρχική ματιά στον τρόπο που κοιτάζει το σινεμά, με μια φλέβα τρέλας, με την καλή έννοια βέβαια».

Σε ανάλογη διάθεση ο Δημήτρης Κερκινός αναφέρει τα δυνατά σημεία του Βαλκανικού Τμήματος: «Οι ταινίες του τμήματος “Ματιές στα Βαλκάνια” αναδεικνύουν φέτος μια έντονη διάθεση πειραματισμού στις ταινίες των Πούιου («Μάλμκρογκ»),  Ζούντε («Με κεφαλαία γράμματα»), Μπάριτς («Η τυχαία πληθωρικότητα του ημιδιαφανούς υδάτινου ρέμπους») αλλά και στη μικρού μήκους «Μικροκασσέτα» του Μπεζίνοβιτς. Παράλληλα, η ισχυρή αφηγηματική παράδοση του βαλκανικού σινεμά παραμένει παρούσα και εκφράζεται από τους γνώριμους στο ελληνικό κοινό, καταξιωμένους δημιουργούς Γκολούποβιτς («Father»), Στάκα («Μάρε»), Μορίνα («Εξόριστος») και Καλέφ («Φεβρουάριος») όπως και στις ταινίες μικρού μήκους». Τέλος στις πιέσεις μας για ένα αγαπημένο του φιλμ ο Κρασσακόπουλος στάθηκε σε εκείνο που δίνει το εναρκτήριο σύνθημα στην διοργάνωση. «Θα αδικήσω κάποιες αλλά νομίζω ότι η ταινία έναρξης, το «Ταξίδι της φάλαινας» είναι από αυτές που αγαπώ πολύ. Έκανε πρεμιέρα στη Βενετία. Την είδαμε με τον Ορέστη και σκεφτήκαμε πόσο ωραία και φρέσκια ιστορία ενηλικίωσης είναι μέσα από την περιπέτεια ενός αγοριού στην άκρη της Ρωσίας».