Goodfellas: 30 χρόνια από το γκανγκστερικό έπος του Σκορσέζε

«Για εμάς, το να ζήσουμε αλλιώς ήταν μια τρέλα. Σε εμάς, αυτοί οι καλοί άνθρωποι, που δουλεύουν σε σκατένιες δουλειές για χάλια μισθούς και έπαιρναν κάθε μέρα το τρένο για να πάνε στη δουλειά τους, που ανησυχούν για τους λογαριασμούς, ήταν νεκροί. Δεν είχαν κότσια. Αν εμείς θέλαμε κάτι, απλά το παίρναμε. Αν κάποιοι διαμαρτύρονταν δύο φορές, θα τις έτρωγαν τόσο άσχημα, που πίστεψέ με, δεν θα διαμαρτύρονταν ξανά», Χένρι Χιλ.

Ήταν Σεπτέμβριος, τέτοιες μέρες, πριν ακριβώς 30 χρόνια, που κυκλοφόρησε η ταινία «Goodfellas» («Τα Καλά Παιδιά», ελληνικός τίτλος) του Μάρτιν Σκορσέζε. Σεπτέμβριος 1990. Μία νέα δεκαετία είχε ήδη μπει, αφήνοντας πίσω της τα «εκρηκτικά» και flashy 80s.

Η δεκαετία του ’80 ήταν η low-key δεκαετία δημιουργίας για τον σπουδαίο Αμερικανό σκηνοθέτη. Ξεκίνησε το 1980 με το αξεπέραστο «Οργισμένο Είδωλο» («Raging Bull») και πρωταγωνιστή τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο αλλά η συνέχεια έφερε κάποιες ταινίες που ναι μεν αγαπήθηκαν και έτυχαν θερμής καλλιτεχνικής υποδοχής, αλλά αν ρωτήσεις κάποιον «ποιες είναι οι αγαπημένες σου ταινίες από τον Μάρτιν Σκορσέζε;», δεν ξέρω αν θα περιλάβει τον «Βασιλιά της Κωμωδίας» (ξανά με τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο, οι φίλοι της ταινίας «Joker» θα πρέπει να την δουν), «After Hours» («Μετά τα μεσάνυχτα»), «Το Χρώμα του Χρήματος», «Ο Τελευταίος Πειρασμός» με τον Γουίλεμ Νταφόε - μέσα από το βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη - που δημιούργησε σάλο το 1988 και στην Ελλάδα, με διαμαρτυρίες και βανδαλισμένα σινεμά από φανατικούς. 1980, «Οργισμένο Είδωλο». 1990, «Goodfellas».

Μάρτιν Σκορσέζε: Περίμενα αυτό το βιβλίο όλη μου τη ζωή
Το 1986, ο Μάρτιν Σκορσέζε δούλευε πάνω στην ταινία «Το Χρώμα του Χρήματος» («The Color of Money»), ένα στιβαρό δράμα με τον βετεράνο παίκτη Πωλ Νιούμαν και τον νουμπά Τομ Κρουζ να στήνουν αγώνες μπιλιάρδου, σαν άλλοι hustlers. Ένα χρόνο νωρίτερα, κυκλοφόρησε το γκανγκστερικό βιβλίο «Wiseguy» του αστυνομικού ρεπόρτερ Νίκολας Πιλέγκι, με τον Σκορσέζε να πιάνει μία κόπια στα χέρια του και να το ερωτεύεται από τις πρώτες σελίδες. Πίστευε πως το «Wiseguy» ήταν η πιο πιστή και ειλικρινής αποτύπωση της ζωής των γκάνγκστερ, αυτών που ζουν στις φτωχογειτονιές, άλλοι ακόμα με τη μάνα τους, σίγουρα όχι πίσω από ψηλούς φράχτες και πανάκριβες επαύλεις. «Περίμενα αυτό το βιβλίο όλη μου τη ζωή», φέρεται να είπε ο Σκορσέζε στον ίδιο τον Πιλέγκι, με τον ίδιο να απαντάει «Περίμενα αυτό το τηλέφωνο όλη μου τη ζωή». Οι σπόροι για το «Goodfellas» μπήκαν από τότε αλλά ο Μάρτιν Σκορσέζε θα έπρεπε να περιμένει λίγα χρόνια μιας και μετά το «Χρώμα του Χρήματος», άρχισε να δουλεύει την ταινία «Τελευταίος Πειρασμός».

Πτώματα σε πορτ μπαγκάζ, χωματερές και καταψύκτες κρεάτων
Στο «Goodfellas» ακολουθούμε τη ζωή και 25η «καριέρα» του νεαρού Χένρι Χιλ (Ρέι Λιότα), από το1955 στην ιταλική γειτονιά του Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, την είσοδο του στις τάξεις της τοπικής μαφίας, την ανέλιξη στην mob ιεραρχία, μέχρι την πτώση του, ένα puppet, πληροφοριοδότης και rat, «αιχμάλωτος» του FBI. Δίπλα στον Χένρι Χιλ (Ρέι Λιότα), ένα πρόσωπο που υπήρξε στην πραγματικότητα και μάλιστα εισέπραξε κοντά στο μισό εκατομμύριο δολάρια λίγες βδομάδες πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα, οι στενοί του συνεργάτες, συνοδοιπόροι στο έγκλημα και σύντροφοι, Τόμι Ντε Βίτο (Τζο Πέσι) και Τζίμι Κόνγουεϊ (Ρόμπερτ Ντε Νίρο). Ο Μάρτιν Σκορσέζε δεν άφησε κανένα περιθώριο συναισθηματισμού στο «Goodfellas». Οι πρωταγωνιστές, low level γκάνγκστερ, αναλώσιμοι στρατιώτες στην «τροφική αλυσίδα» της μαφίας, δεν είχαν κανένα ηθικό φραγμό. Ήταν σκληροί εγκληματίες που θα μπορούσαν να σκοτώσουν για μία στραβή ματιά ή υποψία. Η σκηνή που ο Τόμι Ντε Βίτο (Τζο Πέσι) ζητάει από τη μάνα του – την ενσαρκώνει η Κάθριν Σκορσέζε, η μητέρα του Σκορσέζε – ένα μεγάλο μαχαίρι για να «κανονίσει», μαζί με τον Χένρι και Τζίμι, έναν τύπο που είχαν πορτ μπαγκάζ, δείχνει τον κυνισμό και βαρβαρότητα ενός street γκάνγκστερ. Δεν υπάρχουν μπουκάλια ακριβής σαμπάνιας ή χαβιάρι. Οι ήρωες ίσως φάνε κρύο σπαγγέτι, αρνάκι ή ψάρια στις ιταλικές ή ιρλανδικές γειτονιές τους.

«Όσο μπορώ να θυμηθώ, πάντα ήθελα να είμαι ένας γκάνγκστερ»
Ο μεγάλος θρίαμβος του Μάρτιν Σκορσέζε ήταν στο καστ των «Goodfellas». Τίποτα δεν θα μπορούσε να αντικαταστήσει την τριάδα των πρωταγωνιστών, Ρέι Λιότα, Ρόμπερτ Ντε Νίρο, Τζο Πέσι, με τον τελευταίο να παίρνει το βραβείο Όσκαρ B’ Ανδρικού Ρόλου. Η ταινία προτάθηκε συνολικά για έξι βραβεία Όσκαρ. Γράφοντας για θριάμβους, αυτό δεν μεταφράστηκε αυτόματα και σαν μία ταινία που «έσπασε» τα ταμεία την εποχή που βγήκε. Δεν είμαστε σίγουροι ότι στο τέλος έβγαλε τα λεφτά της, έκανε break even, αλλά κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι αποτελεί μία από τις κορυφαίες ταινίες του Σκορσέζε. Ο ίδιος επέστρεψε το 2019, πριν ένα χρόνο, με το γκανγκστερικό έπος «Ο Ιρλανδός» για το Netflix, κατά πολλούς ό,τι πιο κοντινό έχει γυρίσει ποτέ ο σκηνοθέτης με το «Goodfellas», αλλά σε καμία περίπτωση δεν λογίζεται σαν ένα sequel. «Ο Ιρλανδός» έχει τη δική του οντότητα και βαρύτητα. Κανείς δεν παραξενεύτηκε όταν ο Σκορσέζε διάλεξε τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο για έναν από τους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Οι μεγαλύτερες επιτυχίες του σκηνοθέτη («Taxi Driver», «Mean Streets») έχουν συνδεθεί με τον μεγάλο Αμερικανό ηθοποιό. 8 σχεδόν χρόνια είχαν περάσει από την τελευταία ταινία που δούλεψαν μαζί, στο συνταρακτικό «Βασιλιάς της Κωμωδίας» του 1982. To «Goodfellas» ήταν η 6η ταινία των Σκορσέζε-Ντε Νίρο.

Ο Τζο Πέσι ήταν άλλος ένας γνωστός στον Σκορσέζε. Ο ρόλος του σαν Τζο Λα Μότα, αδελφός του μποξέρ Τζέικ Λα Μότα (Ρόμπερτ Ντε Νίρο) στο «Οργισμένο Είδωλο» το 1980 του έδωσε την πρώτη του υποψηφιότητα για βραβείο Όσκαρ. Μην ξεχνάμε πως ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο κέρδισε το βραβείο Όσκαρ για Α’ Ανδρικό Ρόλο για τη συγκεκριμένη ταινία. Υπερκινητικός, ομιλητικός και νευρικός, ο Τζο Πέσι είναι σαν μία φιγούρα καρτούν, που όμως δεν θες να πέσεις στο «μάτι» του. Τον είδαμε και σε επόμενες ταινίες του Σκορσέζε, το «Casino» και «Ο Ιρλανδός».

Προερχόμενος από την (σχετική) επιτυχία της κωμωδίας του Τζόναθαν Ντέμι, «Something Wild» (1986), στο πλευρό της Μέλανι Γκρίφιθ και του Τζεφ Ντάνιελς, αλλά και του «Field  of Dreams» του 1989 με τον Κέβιν Κόστνερ, η επιλογή του Ρέι Λιότα για το ρόλο του Χένρι Χιλ εμπεριείχε κάποιο ρίσκο αλλά του βγήκε. Με περίσσιο θράσος να ανέλθει τις τάξεις της μαφίας, «το πιο τυχερό παιδί του κόσμου», ο Ρέι Λιότα παρέδωσε μαθήματα υποκριτικής και στιλ, αλλά δεν είδε στη συνέχεια την καριέρα του να «απογειώνεται». Συνήθως στο ρόλο του κακού, τον θυμόμαστε και στο μοναδικό αστυνομικό δράμα «Cop Land» με τον Σιλβέστερ Σταλόνε το 1997.

Δίπλα στου Λιότα, Πέσι και Ντε Νίρο, οι εξαιρετικοί Πωλ Σορβίνο και η Λορέιν Μπράκο, με την δεύτερη να πρωταγωνιστεί – λίγα χρόνια αργότερα – στην αριστουργηματική σειρά «The Sopranos» και να κερδίζει για τους «Goodfellas» υποψηφιότητα για το Όσκαρ Β’ Γυναικείου Ρόλου.

Προσωπικές ιστορίες και αυτό το soundtrack
Ο Μάρτιν Σκορσέζε έζησε από κοντά τους γκάνγκστερ στη γειτονιά Little Italy της Νέας Υόρκης, όπου μεγάλωσε τις δεκαετίες του ’40 και ’50. Μεταξύ σοβαρού και αστείου, οι κρίσεις άσθματος που τον ταλαιπωρούσαν όταν ήταν παιδί, τον εμπόδισαν να μπλέξει με συμμορίες. Έμενε αρκετά μέσα στο σπίτι του και έβλεπε από το παράθυρο τους γκάνγκστερ και street cats της γειτονιάς από κάτω, μαζί με όλους τους «νεοσσούς» της δικής του ηλικίας. Στιγμές που παραπέμπουν στην αρχική σκηνή της ταινίας. Με όλα αυτά τα προσωπικά βιώματα, η αναβίωση των γειτονιών της Νέας Υόρκης, του Μπρούκλιν και Κουίνς, τα μοναδικά set, δείχνουν πως ο Σκορσέζε είναι ένας master της κάθε λεπτομέρειας, από την διακόσμηση μέσα στα σπίτια, τα κτίρια, μέχρι και το κοστούμια. Ιδιαίτερη μνεία δίνεται στην editor Θέλμα Σουνμέικερ, τον κινηματογραφιστή Μάικλ Μπολχάους και την Κρίστι Ζέα στον σχεδιασμό παραγωγής.

Αν μαζί με αυτούς τους μοναδικούς χαρακτήρες, τα σκηνικά, τη δράση, την σκηνοθετική μαεστρία του Σκορσέζε, με τα κλασικά πλέον freeze-frames, διπλά voice-overs και μοντάζ, βάλεις και το κομμάτι του ήχου και της μουσικής, δικαίως πολλοί θεωρούν το «Goodfellas» σαν το καλύτερο γκάνγκστερ φιλμ όλων των εποχών, καλύτερο ακόμα και από τον «Νονό» ή το «Κάποτε στην Αμερική». Μουσική jazz, soul, blues και rock n roll, τραγούδια από τους Rolling Stones, Muddy Waters, The Who, George Harrison, Harry Nilsson, αναπόσπαστα κομμάτια το mood και την κλιμάκωση της ταινίας. Στα 78 του χρόνια, σχεδόν ένα χρόνο μετά την επιτυχία του «Ιρλανδού», ο Μάρτιν Σκορσέζε παραμένει δημιουργικός, σκηνοθετώντας το φιλμ «Killers of the Flower Moon», με πρωταγωνιστές τους Λεονάρντο Ντι Κάπριο και Ρόμπερτ Ντε Νίρο, ένα western θρίλερ που θα κυκλοφορήσει κάποια στιγμή μέσα στο 2021.

Για τα 30 χρόνια από την κυκλοφορία του, μία restored έκδοση των «Goodfellas» προβλήθηκε στο φετινό Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας.