Βαλς με τον Άρι Φόλμαν

Το 2008 άφησε άφωνο το κοινό με το «Βαλς με τον Μπασίρ». Το 2013 έβγαλε το «Πέρα από το όνειρο», ένα φιλοσοφικό animation εμπνευσμένο από τον Στανισλάβ Λεμ. Τώρα ετοιμάζει το «Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ». Ένα animation που έχει την υποστήριξη του Anne Frank Foundation και βασίζεται στην έρευνα των οικογενειακών αρχείων, στα οποία είχε την αποκλειστική πρόσβαση ο Φόλμαν. Την περασμένη εβδομάδα ήταν στην Αθήνα, ως πρόεδρος της επιτροπής του διεθνούς διαγωνιστικού τμήματος στις «Νύχτες Πρεμιέρας». Συναντηθήκαμε για την Athens Voice, το περασμένο Σάββατο το μεσημέρι, στο ξενοδοχείο που έμενε…

---

Με ταινίες όπως το «Βαλς με τον Μπασίρ», το «Lebanon», το «Lemon Tree», μοιάζει σαν οι ισραηλινοί σκηνοθέτες να προσπαθείτε να πείτε κάτι στον υπόλοιπο κόσμο…
Προσπαθούσαμε. Τώρα γίνεται όλο και πιο δύσκολο, γιατί στην κυβέρνηση δεν πιστεύουν ότι η Τέχνη πρέπει να υποστηρίζεται οικονομικά από το κράτος. Νομίζω ότι θα βλέπουμε όλο και λιγότερες τέτοιου είδους ταινίες γιατί τελικά δημιουργείται μια αυτο-λογοκρισία. Αν είσαι ένας νέος που τελειώνει τη σχολή κινηματογράφου και φαντάζεσαι το πρώτο σου φιλμ και γνωρίζεις ότι θα αντιμετωπίσεις διάφορες επιτροπές και πολιτικά θέματα, ίσως τελικά οδηγηθείς να φτιάξεις μία ιστορία αγάπης, για να έχεις καλύτερη τύχη.   

Εσείς για ποιον λόγο κάνετε ταινίες;
Νομίζω ότι το να φτιάχνεις φιλμ είναι σαν να προσπαθείς πάντα να κλείνεις κύκλους στη ζωή σου.

Γίνεται αυτό;
Δεν γίνεται. Μπορεί να ξοδέψεις όλη τη ζωή σου νομίζοντας ότι το κάνεις, και πριν πεθάνεις να καταλάβεις ότι δεν έκλεινες κύκλους. Όμως μερικοί μπορούν.

Ίσως να μην είναι και τόσο γοητευτικό να κλείσουμε όλους τους κύκλους της ζωής μας…
Όχι, δεν είναι. Για μένα είναι αδύνατον γιατί είμαι αρκετά περίπλοκος. Ακόμα και η θεραπεία, κάνοντας ταινίες, δεν με βοήθησε τόσο.

Έχουμε δει την ιστορία της Άννα Φρανκ σε τηλεοπτικές σειρές, σε ταινίες. Γιατί να φτιάξετε κάτι που έχει ήδη γίνει τόσες φορές;
Η πρώτη αντίδραση, όταν μου έγινε η πρόταση, ήταν να αρνηθώ. Όμως ήρθε ο εκπρόσωπος της οικογένειας Φρανκ και μου ζήτησε να το σκεφτώ για μία εβδομάδα, να μιλήσω και με τη μητέρα μου, που είναι επιζήσασα του Ολοκαυτώματος. Σκέφτηκα ότι τα παιδιά μου δεν πρόκειται ποτέ να διαβάσουν το ημερολόγιο. Αν η Άννα Φρανκ ήταν παιχνίδι στον υπολογιστή θα το είχαν ήδη παίξει, αλλά δεν θα διάβαζαν 360 σελίδες. Έτσι είπα ότι θα το κάνω γι’ αυτά, και βλέποντας την ταινία ίσως πάνε και στο αληθινό ημερολόγιο και ανακαλύψουν πόσο σπουδαίο είναι. Ελπίζω, αλλά δεν βλέπω πια τα παιδιά να διαβάζουν.

Φανταζόμουν ότι στο Ισραήλ θα διαβάζουν…
Όχι! Τα παιδιά συνδέονται όλο και περισσότερο με τους υπολογιστές. Δεν τίθεται θέμα αν είναι έξυπνα ή λιγότερο έξυπνα από τη δική μας γενιά. Ο γιος μου, στα δεκαπέντε του, ξεκίνησε πριν τρεις μήνες να βλέπει ταινίες με μανία σε streaming. Μπορεί να παρακολουθήσει καθημερινά τρία με τέσσερα φιλμ. Βλέπει ανά σκηνοθέτη, και μετά διαβάζει γι’ αυτόν. Σε μία εβδομάδα μπορεί να μου πει την ιστορία του Κιούμπρικ, ενώ εγώ έπρεπε να πάω σε σχολή, να κουβαλάω κασέτες. Αυτό το διαφορετικό μεγάλωμα, σημαίνει ότι δεν θα τον δω ποτέ ξαπλωμένο στο κρεβάτι να τον παίρνει ο ύπνος διαβάζοντας ένα βιβλίο. Κι αυτό γιατί η γενιά του θα κοιμάται μπροστά στην οθόνη.  

Ποια ήταν η τελευταία σας προσπάθεια να διαβάσουν τα παιδιά σας βιβλίο;
Έγινε κάτι ενδιαφέρον. Όταν εκδόθηκε το «Ημερολόγιο» στα εβραϊκά, το πήγα σπίτι. Δύο από τα παιδιά μου το διάβασαν, ο τρίτος ήθελε να κάνει επανάσταση και δεν το διάβασε. Μερικούς μήνες αργότερα με κάλεσε ο πρόεδρος του Ισραήλ, γιατί είχε αποφασίσει να το κάνει επίσημο δώρο στους ξένους επισκέπτες που θα δέχεται. Στο δρόμο για την Ιερουσαλήμ, ο «επαναστάτης» έπεσε με τα μούτρα στο βιβλίο και όταν τον ρώτησα «γιατί τώρα;», μου απάντησε «αν με ρωτήσει ο πρόεδρος ποια είναι η αγαπημένη μου σελίδα, να ξέρω τι να του πω». Το τελείωσε την ώρα που παρκάραμε, έκλεισε το βιβλίο και είπε «εντάξει τώρα, είμαι έτοιμος».  

Οι γονείς σας ήταν επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος, υπάρχει κάποια φράση τους που θυμάστε πάντα;
Υπάρχουν πάρα πολλές, δυστυχώς. Ήταν πολύ ζωντανή στο σπίτι όλη αυτή η κατάσταση. Νομίζω ότι σε σπίτι επιζώντων του Ολοκαυτώματος γίνεται κάτι σαν το DNA του σπιτιού. Η μεγαλύτερη αδελφή μου το αρνείται, όμως εγώ πιστεύω ότι επηρέασε τα πάντα στη ζωή μου.  

Τι λέτε ότι είναι καλό σινεμά;
Δύσκολο να πω. Ήμουν κριτής σε πρωτοεμφανιζόμενους σκηνοθέτες, και σοκαρίστηκα. Είδα 15 ταινίες, και οι 14 ήταν τόσο καταθλιπτικές. Σκεφτόμουν ότι ίσως αυτό αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι στις μέρες μας ως σινεμά. Δεν πιστεύω, όμως, ότι οι σκηνοθέτες λατρεύουν αυτό το σινεμά. Είμαι σίγουρος ότι αγαπούν τον Γουές Άντερσον, τον Σκορσέζε, βλέπουν πολλές κωμωδίες, όμως επιλέγουν να κάνουν ταινίες με σκληρό υλικό. 

Εσείς έχετε κάνει πράγματα μόνο για την εμπειρία και χωρίς να εγγυώνται την επιτυχία.
Δεν θέλω να κάνω πράγματα που έχουν γίνει, ακριβώς γιατί έχουν γίνει. Με την  Άννα Φρανκ για πρώτη φορά στη ζωή μου έχω να σκεφτώ το κοινό σε κάθε λήψη, γιατί την κάνω για παιδιά. Είναι πολύ σημαντικό για μένα να καταλάβουν τα παιδιά την ταινία. Ό,τι κι αν σκεφτούν οι κριτικοί, σε όποιο φεστιβάλ κι αν πάει, αν δεν τη δουν παιδιά στα σχολεία, στους κινηματογράφους, οπουδήποτε, δεν θα έχω κάνει καλά τη δουλειά μου.

Σκέφτεστε κάτι για την Ελλάδα σε σχέση με τους πρόσφυγες;
Σκέφτομαι τη γενναιότητα των ανθρώπων που θυσιάζουν τα πάντα για να σώσουν τις ψυχές που έρχονται στη χώρα. Νομίζω ότι στο θέμα αυτό οι πολιτικοί είναι κυνικοί, ειδικά εκεί που υπάρχει κακή οικονομική κατάσταση, όπως στην Ελλάδα. Οι πολιτικοί είναι που στρέφονται εναντίον του ανθρωπισμού. Σε αυτόν τον κόσμο ζούμε. Και στο Ισραήλ έχουμε παράνομους μετανάστες, ξένους εργάτες, Αφρικανούς, και μας λένε ότι αυτοί είναι το πρόβλημα, ότι αυτοί μας παίρνουν τις δουλειές.

Είμαστε κι εμείς οι πολίτες κυνικοί, όχι μόνο οι πολιτικοί…
Το μίσος χτίζεται πάνω στην έλλειψη μόρφωσης και νοημοσύνης. Η πολιτική δημιουργεί αυτό το υπόβαθρο από τα σχολεία, ακόμα και με το να μη διδάσκεται η Ιστορία όπως θα έπρεπε, για να γίνουν οι άνθρωποι πιο ανεκτικοί. Ακόμη και διδάσκοντας τις θρησκείες έτσι ώστε να υπάρχουν καλά πράγματα, να μπορούμε να τα συζητήσουμε. Στο σπίτι, όταν μιλάμε για ανεκτικότητα, αυτό δεν αφορά απλά τη μη σύγκρουση, αλλά και τα θέματα των ομοφυλόφιλων και άλλα. Όλα είναι σχετικά και πρέπει να τα διδάξεις τα παιδιά.

Ο Νίτσε έχει γράψει κάτι σπουδαίο: Η αγάπη για τη ζωή δεν είναι θέμα ζωής, είναι θέμα αγάπης.
Ακριβώς έτσι είναι. Νομίζω ότι οι σκοτεινοί ηγέτες διασκορπίζουν μίσος και άγνοια. Γι’ αυτό ακόμα και αυτοί που τους υποστηρίζουν γίνονται θύματά τους.

Τι σας φοβίζει για το μέλλον;
Συχνά σκέφτομαι αν θα έχουμε ποτέ ειρήνη στην περιοχή μας, και κατά τη γνώμη μου, χρειαζόμαστε μία τρομερή καταστροφή για να γίνει αυτό. Είναι ο μόνος τρόπος. Κάτι που θα προκληθεί τεχνητά ή όχι. Χρειαζόμαστε κάτι σαν σοκ για να αλλάξουν οι γνώμες των ανθρώπων και να πουν ότι δεν είναι αυτός ο σωστός δρόμος. Μέχρι τότε στο Παλαιστινιακό θα υπάρχει τοίχος, οπότε οι μεν δεν βλέπουν τους δε αφού είναι από την άλλη πλευρά. Είναι πανεύκολο και λειτουργεί.   

Στο «Βαλς με τον Μπασίρ» υπάρχει το σπουδαίο τραγούδι «This is not a love song» από τους P.I.L. Για το «Ημερολόγιο της Άννα Φρανκ» έχετε διαλέξει μουσική;
Όχι, γιατί η μουσική έχει γίνει πολύ ακριβή. Άκουσα τα ποσά για μια ταινία και σοκαρίστηκα. Το σενάριο περιείχε τέσσερα τραγούδια, και μου είπαν ότι αν ήταν Simon & Garfunkel, για παράδειγμα, θέλουν 100.000 δολάρια. Πριν πέντε χρόνια μπορούσαμε να έχουμε ένα τραγούδι του Bob Dylan για 7.000 δολάρια.

Θέλετε να πείτε κάτι για τις Νύχτες Πρεμιέρας;
Ήμουν στην Βενετία το 2012 και υποσχέθηκα στον εαυτό μου να μην είμαι ποτέ ξανά σε επιτροπή, αλλά με έπεισαν τα παιδιά εδώ. Δεν είχα ξανασυναντήσει κανέναν από την κριτική επιτροπή, αλλά ως εκ θαύματος ήταν όλοι πολύ γρήγοροι στη σκέψη, είχαμε κοινή αντίληψη και αισθητική, οπότε, ήταν εύκολο.