Το ντοκιμαντέρ «Κωστής Παπαγιώργης, ο πιο γλυκός μισάνθρωπος» βραβεύτηκε στο πρόσφατο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης από τους έλληνες κριτικούς ως η καλύτερη ελληνική ταινία του φεστιβάλ. Η σκηνοθέτρια του φιλμ Ελένη Αλεξανδράκη έχει τον λόγο.
Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που σας έρχεται στο μυαλό όταν κάποιος αναφέρει το όνομα του Παπαγιώργη;
Ένας συμπαθέστατος, όχι ψηλός άνδρας, σε σώμα εφήβου, με άσπρα μαλλιά. Γελαστός και συνεχώς εν κινήσει, πάντα καθοδόν, περιπατητής.
Πότε, πώς γνωριστήκατε και για ποιο λόγο επιλέξατε να κάνετε ένα φιλμ για εκείνον; Γνωριστήκαμε το 1993. Μου ζήτησε να συναντηθούμε για να μιλήσουμε για τον Χρήστο Βακαλόπουλο, που είχε πεθάνει εκείνη τη χρονιά. Τότε έγραφε το «Γεια σου, Ασημάκη», που ήταν ένα βιβλίο/πορτρέτο αυτού του κοινού μας φίλου. Έτσι ξεκίνησε μια φιλία με τον Κωστή και τη γυναίκα του, Ράνια, που κράτησε ως τον θάνατό του το 2014. Αφού εκείνος έφυγε από τη ζωή, ίσως για να τον ξαναφέρω κοντά μας, άρχισα να ξαναδιαβάζω τα βιβλία του και χωρίς να το θέλω άρχισε να σχηματίζεται στο μυαλό μου μια ταινία.
Ποιο θεωρείτε ως το σημαντικότερο έργο του Παπαγιώργη; Ποια ιδιότητά του θεωρείτε όχι μόνο καλύτερη αλλά και πιο κοντά στον αληθινό εαυτό του;
Έχω μια ιδιαίτερη λατρεία στην «Κόκκινη αλεπού», στον «Ντοστογιέφσκι» και στα «Λάδια ξίδια». Τα δύο πρώτα συμπυκνώνουν την σκέψη του για το κακό και τη μισανθρωπία, όπως και τον θαυμασμό του για τη λογοτεχνία, και το τρίτο εμπεριέχει όλο του το πάθος για τη γλώσσα, για τα παιχνίδια της γλώσσας και για την ποίηση και τη μαγεία της ανασκαφής των νοημάτων. Όλα αυτά τα στοιχεία με εκπλήσσουν και ταυτόχρονα με κάνουν να νιώθω μια παράδοξη οικειότητα. Η ιδιότητά του, η πιο χαρακτηριστική και η πιο χαρισματική, νομίζω ότι είναι η οξυδέρκεια της ενδοσκόπησης που του επιτρέπει να έχει αυτή την πεντακάθαρη ματιά προς τον έξω κόσμο.
Ο Παπαγιώργης ήταν φίλος σας. Με ποιον τρόπο σκεφτήκατε να αποδώσετε όσο πιο αντικειμενικά γίνεται το πορτρέτο του και να αποφύγετε την περίπτωση της αγιογραφίας; Αυτό που αγαπούσα σ’ εκείνον ήταν ακριβώς ότι δεν ήταν άγιος. Ότι είχε αντιφάσεις και ότι γι’ αυτό ήξερε να ψάχνει μέσα του και να παρατηρεί γύρω του αναζητώντας την εμπάθεια, τα πάθη και το κακό που βρίσκεται μέσα σε όλους μας. Μέσα απ’ όλα αυτά έφτανε με καθαρό βλέμμα στη δική του φιλοσοφική ματιά. Αν έκανα αγιογραφία θα τον είχα προδώσει. Αλλά, γενικά, οποιουδήποτε ανθρώπου το πορτρέτο κι αν έκανα δεν θα με ενδιέφερε να κάνω αγιογραφία. Ίσως γιατί, όπως κι ο Κωστής έτσι κι εγώ, νιώθω μεγαλύτερη έλξη προς την αδυναμία παρά προς τη δύναμη.
Ο τίτλος αναφέρεται σε μια ιδιόχειρη αφιέρωση του φίλου του, Χρήστου Βακαλόπουλου. Ο δικός σας Παπαγιώργης, αυτός που γνωρίσατε και γίνατε φίλοι, πού βρίσκεται πιο κοντά: στο «γλυκός» ή στο «μισάνθρωπος»;
Νομίζω πατάει με το ένα πόδι στο γλυκός και με το άλλο στο μισάνθρωπος. Για μένα φυσικά, και φαντάζομαι για όλους όσους τον γνώρισαν, ήταν ένας πολύ γλυκός φίλος, αλλά ήταν και κάποιος για τον οποίο έπρεπε να δημιουργείς ειδικές συνθήκες για να τον φιλοξενήσεις ένα βράδυ στο τραπέζι του σπιτιού σου, ή απλά για να τον δεις ή να τον φέρεις σε επαφή με άλλους γνωστούς σου. Η αγοραφοβία του, που ήταν έντονη για μερικά χρόνια, πάντα ελλόχευε και αυτό που λέμε εμείς «μισανθρωπία» αναφορικά με τον Κωστή δεν είναι ανεξάρτητο από αυτό το σύνδρομο που τον βασάνισε και που, ίσως, δεν εξαφανίστηκε ποτέ τελείως από τη ζωή του.
Αν βάζατε άλλο τίτλο στο φιλμ ποιος θα ήταν αυτός;
Δεν θα έβαζα άλλο τίτλο με τίποτα. Δεν μπορώ να φανταστώ κάτι άλλο. Για μένα ο τίτλος είναι απόλυτα ακριβολογικός, εμπεριέχει την αμφισημία του Κωστή αλλά και την εξυπνάδα και την ευαισθησία του Χρήστου, όπως και το ανεξάντλητο χιούμορ που μοιραζόντουσαν οι δύο φίλοι. Επίσης για μένα συναισθηματικά υπάρχει η αξία ότι χρησιμοποιώντας αυτόν τον τίτλο αναφέρομαι ταυτόχρονα σε δύο αγαπημένα πρόσωπα που με τον θάνατό τους οριοθετούν την πιο σημαντική περίοδο της δικής μου ζωής.
Η βασική αφηγηματική γραμμή που επιλέξατε προέρχεται από γραπτά του ίδιου του Παπαγιώργη. Με ποιο κριτήριο επιλέξατε τα κομμάτια αυτά;
Όταν ξαναδιάβασα τα βιβλία του ανακάλυψα ότι υπήρχαν πάρα πολλά σημεία στα οποία ένιωθα ότι τέμνεται η ζωή του με τα γραπτά του. Υπήρχαν αποσπάσματα που μου θύμιζαν άμεσα την ψυχοσύνθεσή του. Έβλεπα ότι ακόμη κι αν μιλάει για άλλους, τους κοιτάζει μέσα από τον εαυτό του (π.χ. τον Φέρμιν, τον Ντοστογιέφκι, τον Παπαδιαμάντη, τον Κανέλο Δελληγιάννη, τον Προυστ και χίλιους άλλους...). Μιλώντας για εκείνους, στην ουσία μιλάει για τον ίδιο του τον εαυτό. Με ενθουσίασε που είδα ότι νιώθει συμπάθεια για τους «ήρωές» του και το ότι, ακριβώς εξαιτίας αυτής της συμπάθειας, δεν διστάζει να εκθέσει όλα τα ελαττώματά τους. Αυτό αμέσως με οδήγησε στο να θελήσω να αφηγηθώ τη ζωή του μέσα από τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του που εκφράζονται τόσο ανάγλυφα μέσα στα κείμενά του.
Τι καινούργιο μαθαίνουμε μέσω του ντοκιμαντέρ σας για τον Παπαγιώργη, που ίσως να αγνοούσε ο πολύς κόσμος;
Δεν ξέρω αν μαθαίνει κανείς κάτι καινούριο για τον Κωστή μέσα από το ντοκιμαντέρ, εκτός του ότι τον κοιτάζει αναγκαστικά μέσα από το δικό μου πρίσμα. Σίγουρα όμως, κάποιος που βλέπει την ταινία τον γνωρίζει αρκετά καλά και νομίζω ότι, αν δεν τον ήξερε πριν, αποκτά έναν καινούργιο φίλο.
ΙΝFO: Το ντοκιμαντέρ «Κωστής Παπαγιώργης, ο πιο γλυκός μισάνθρωπος» βγαίνει στις ελληνικές αίθουσες από τις 19 Απριλίου σε διανομή Feelgood
Το φεστιβάλ της Αθήνας, που επιμελείται εδώ και 37 χρόνια ο κριτικός κινηματογράφου Νίνος Φένεκ Μικελίδης, συνεχίζει να αποτελεί πόλο έλξης για όλους τους κινηματογραφόφιλους
«Είναι δύσκολο να ζεις με εμφύσημα. Δυσκολεύομαι ακόμα και να πάω από τη μία άκρη του δωματίου στην άλλη. Είναι λες και περπατάς με μια πλαστική σακούλα γύρω από το κεφάλι σου»
11°
