«Στο κέντρο του κύκλου». Ένα ντοκιμαντέρ που συζητήθηκε από την πρώτη του κιόλας προβολή στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης το 2016. Ένα ασπρόμαυρο ταξίδι διάρκειας 7 χρόνων, από τον Σεπτέμβριο του 2007 έως τον Οκτώβριο του 2015, σε στιγμιότυπα από την καθημερινότητα τεσσάρων από τους 32 χαρακτήρες της θεατρικής ομάδας ΡΟΔΑ. Ένας καθηγητής στατιστικής, ένας ιδιωτικός υπάλληλος, ένας εργολάβος οικοδομών, και μια μηχανικός πληροφορικής. Διαφορετικοί χαρακτήρες και ταυτόχρονα μέλη μίας ομάδας με την οποία ζουν μία μεταφυσική εμπειρία την ώρα που παίζουν σαν ηθοποιοί στη σκηνή αλλά και στο παρασκήνιο.
Ο Ορφέας Περετζής με τον φακό του καταγράφει τον πυρετό, την προσήλωση, τη μαγεία και το δόσιμο σε μία παγανιστική σχεδόν ιεροτελεστία ανθρώπων με μουσική, χορούς και ιαχές. Ο καθένας από αυτούς μπαίνει σιγά σιγά σε μία έκσταση, μία άλλη δύναμη μοιάζει να κυριεύει το σώμα τους. Βρίσκονται στο «κέντρο του κύκλου».
O 33 χρονος Ορφέας Περετζής ζει στην Αθήνα. Σπούδασε Φιλμ και Βίντεο στο UCCA της Αγγλίας και Σεναριογραφία στη Σχολή Κινηματογράφου του Λονδίνου. Έχει σκηνοθετήσει έξι ταινίες μικρού μήκους. Έχει βραβευτεί με το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας (2007) με την ταινία Small Talk, η οποία απέσπασε και το βραβείο καλύτερης μικρού μήκους της χρονιάς από το Royal Television Society της Αγγλίας. Η μικρού μήκους στην Ελβύν (2014) βραβεύτηκε από την Πανελληνία Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου και συμμετείχε σε Διεθνή Φεστιβάλ σε Ευρώπη και Αμερική. Είναι επίσης συνιδρυτής της εταιρίας παραγωγής StudioΒauhaus με έδρα την Αθήνα.
Λίγο πριν η ταινία βγει σε προβολή στον κινηματογράφο Μικρόκοσμος, ζητήσαμε από τον Ορφέα να μας οδηγήσει κι εμάς «στο κέντρο του κύκλου».
Ποιο ήταν το πρώτο ερέθισμα για να μπείτε σε αυτή την ψυχολογική παρατήρηση που είναι το φιλμ;
Πίσω στα παρασκήνια ένα βράδυ είδα την Ιουλία να ανεβαίνει μια σκάλα με το κουστούμι της και να λούζεται κυριολεκτικά στα φώτα της σκηνής ενώ έπαιζε την “Περσεφόνη”. Όταν τελείωσε κατέβηκε από τη σκηνή. Έβγαλε το κουστούμι της και περίμενε υπομονετικά τον Δημήτρη για να τον βάψει πριν βγει και αυτός. Ο τρόπος της είχε την ίδια βαρύτητα και πίσω από τη σκηνή, στο παρασκήνιο. Η προσήλωσή της και η συγκέντρωσή της ήταν ακόμα παρούσα, ακόμα και αν δεν υπήρχε το κοινό. Υπήρχε μια άλλη υποχρέωση, γινόταν κάτι άλλο μέσα της που ήταν εξίσου σημαντικό με το ρόλο της έξω στη σκηνή. Τι είναι αυτό που συμβαίνει μέσα της που απαιτεί τόση προσοχή; Τι γινόταν εκείνη τη στιγμή; Ο,τιδήποτε και αν γινόταν δεν μπορεί να λεχθεί με λόγια. Δεν μπορούσα να τη ρωτήσω. Δεν έπρεπε. Δεν χρειάζεται να ρωτήσεις. Η εικόνα μόνο μπορεί να αποδώσει αυτήν τη σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο. Μια σχέση που δεν μπορούν τα λόγια να την περιγράψουν. Ίσως να μπορεί στο σύνολό της η ταινία. Αλλά και πάλι πολλά πράγματα μένουν στο άγνωστο, μέσα στο σκοτάδι. Αξίζει η προσπάθεια και ας αποτύχω. Αυτό σκέφτηκα να κάνω. Aπλά.
Εσείς έχετε βρεθεί ποτέ με κάποιον τρόπο «στο κέντρο του κύκλου»; Πώς το έχετε βιώσει;
Τον περασμένο Οκτώβριο του ‘16, βρέθηκα μια μέρα σε ένα ταξί στη Θεσσαλονίκη με αφορμή το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ για να πάω να δώσω μια συνέντευξη στην ΕΡΤ. Μέσα στο ταξί έπιασα τον εαυτό μου να κάνει μια ζωηρή συζήτηση με τον ταξιτζή. Του έλεγα για το Φεστιβάλ και βρήκα και την αφορμή να του πω για το ντοκιμαντέρ που έκανε πρεμιέρα και είπε ότι θα προσπαθήσει να έρθει να το δει. Και οι δύο ξέραμε ότι αυτό μάλλον δεν ισχύει - αλλά δεν πειράζει - κουβέντα να γίνεται. Είχα μια πολύ ευχάριστη διάθεση. Όταν άρχισε να με βάφει η μακιγιέζ λίγα λεπτά πριν βγω πάω στο στούντιο είχα ένα ανίκητο άγχος που ένοιωθα ότι θα παραλύσω τελείως. Και κάπως η μνήμη χάθηκε και δεν θυμάμαι πώς περπάτησα να βγω στο πλατό. Είχα απορροφηθεί σε αρνητικές σκέψεις και έχασα τελείως την αντίληψη του - τι γινόταν. Άρχισα τότε να παρατηρώ αυτή την ένταση που υπήρχε σε όλο μου το σώμα. Ανοιγόκλεισα τα μάτια μου πριν μιλήσω. Και μέσα από αυτή την ένταση μέσα μου για λίγα δευτερόλεπτα ένοιωσα ένα κενό. Σαν να μην ήξερα που βρισκόμουν, σαν να μπορούσα να κάνω τα πάντα και τίποτα ταυτόχρονα, και η φωνή μου ξεκίνησε να απαντάει στις ερωτήσεις του δημοσιογράφου με έναν αυτόματο τρόπο. Σαν να ήξερε τι ήθελε να πει, χωρίς απαραίτητα να έλεγε τα πιο εύστοχα πράγματα του κόσμου. Αλλά ταυτόχρονα είχα τη δυνατότητα να παρατηρήσω όλο αυτό που γίνεται γύρω μου σαν θεατής. Ήταν μια πολύ αμήχανη στιγμή που ξεπεράστηκε μέσα από την κανονικότητα που επανήλθε πάνω στη συνέντευξη. Μια παρόμοια εμπειρία του να είσαι Στο Κέντρο του Κύκλου, στο κέντρο της σκηνής, όταν έχεις ξεχάσει τα λόγια σου, και ο χρόνος να διαστέλλεται και να υπάρχει μια άλλη δυνατότητα για την αντίληψη του τι συμβαίνει.
Η Ρόδα είναι μία δημιουργία της μητέρας σας, Μαρίας Περετζή. Μπήκατε ποτέ στην επιθυμία να συμμετέχετε σαν ηθοποιός στην ομάδα; Και πώς;
Μερικές φορές γίνονται κάποιοι κωμικοί αυτοσχεδιασμοί σε συναντήσεις στους οποίος έχω συμμετάσχει κι εγώ. Είναι πολύ απελευθερωτικό αυτό. Αναρωτιέμαι πως θα ήταν να βρεθώ πάνω στη σκηνή, και πώς θα αντιμετώπιζα την ένταση και το άγχος της στιγμής. Σίγουρα θα μάθαινα πολλά πράγματα για μένα και για τη μητέρα μου, για τον τρόπο που μπορεί να διατηρεί με τόσο ένταση το ενδιαφέρον των ανθρώπων σε αυτή την αναζήτηση.
Πώς επιλέξατε τους 4 από τα 35 μέλη του θιάσου για να τους παρακολουθήσετε με την κάμερα στην προσωπική τους επαγγελματική ζωή;
Ο Σταύρος έχει μια πολύ ιδιαίτερη φυσιογνωμία. Αυτό βοηθάει στην αφήγηση διότι στο μεγαλύτερο κομμάτι της ταινίας βρισκόμαστε σε σκοτεινά παρασκήνια διαφόρων θεάτρων και είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις τους ανθρώπους. Λόγω της έντονης παρουσίας του λειτουργεί σαν μια πυξίδα μέσα στους χαοτικούς και εκστατικούς ρυθμούς των παρασκηνίων. Και θυμίζει στον θεατή ότι πριν λίγα κινηματογραφικά λεπτά ο ίδιος άνθρωπος ήταν κολλημένος στην κίνηση στην Σοφοκλέους, με ένα βαν γεμάτο ηλεκτρονικά είδη λόγω της δουλειάς του, που και αυτό το κοντράστ έχει ενδιαφέρον, και δυσκολεύεσαι να το πιστέψεις ότι είναι ο ίδιος άνθρωπος που με αγωνία περιμένει να βγει στην σκηνή.
Ο γιγαντόσωμος και σκληροτράχηλος Νίκος παρουσιάζει μια απρόσμενα ευαίσθητη πλευρά την ώρα της παράστασης. Που συμβάδιζε με την εξέλιξη της ατμόσφαιρας, και την αλλαγή των χαρακτήρων μέσα στην ταινία.
Η Γεωργία έχει μια αφοπλιστική ειλικρίνεια και απλότητα στον τρόπο που εκφράζεται, και ήθελα πολύ να πει δυο λόγια για την ομάδα, όπως και ο Αλέξανδρος που είναι πολλά χρόνια στην ΡΟΔA - από την αρχή νομίζω.
Όλοι είναι τόσο διαφορετικοί χαρακτήρες μεταξύ τους, αλλά επαγγελματικά πολύ ενεργοί σε τελείως διαφορετικούς κλάδους. Με έναν τρόπο η διαφορετικότητά τους δείχνει την αξία της ατομικότητας σε μια ομάδα που αργότερα μέσα στην ταινία λειτουργεί σαν ένα σώμα.
Στα γυρίσματα ήσασταν περισσότερο σκηνοθέτης ή παρασυρθήκατε κι εσείς από κάποια ψυχολογική μυσταγωγία;
Η κάμερα θολώνει ή κουνιέται με βίαιο και ενστικτώδη τρόπο προσπαθώντας να προλάβει τη ζωντανή δράση που εξελίσσεται. Μέσα από τα παρασκήνια και μπροστά στη σκηνή ίσα που βλέπεις τα πόδια των ανθρώπων σε κύκλο να κινούνται στο ρυθμό της εκστατικής μουσικής. Και μέσα σε αυτόν τον πανικό μια τεράστια χάντρα πέφτει από ένα κουστούμι. Κυλάει προς το μέρος μου, που είμαι κρυμμένος πίσω από το σκηνικό με την κάμερα, και στέκεται ακίνητο μπροστά μου ενώ όλα γύρω συνεχίζουν τον εκστατικό ρυθμό. Αυτό με κάνει να σκεφτώ πως πίσω από την έντονη μυσταγωγική ατμόσφαιρα υπάρχει κάτι άλλο. Έχω μια υποχρέωση που ξεπερνάει αυτή τη στιγμή. Είναι μια ταινία που έχει σκηνές, αφήγηση, πρέπει να βγάζει κάποιο νόημα. Να μην είναι βαρετή.
Στα 7 χρόνια διάρκειας των γυρισμάτων τι είδους αλλαγή κατέγραψε η κάμερα – εάν υπήρξε κάποια;
Η μεγαλύτερη αλλαγή στα επτά χρόνια ήταν ο τρόπος που ερμήνευσα τα κίνητρα της εσωτερικής αναζήτησης των ανθρώπων της ΡΟΔΑ. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να αλλάξω τον τρόπο κινηματογράφησης και να βρω νόημα στα προσωπικά κείμενα των ανθρώπων που με έναν τρόπο δημιούργησαν και μια παράλληλη αφήγηση πάνω στη θεατρική διαδικασία. Η χρήση των κειμένων αυτών έγινε αφού είχα ξεκινήσει το γύρισμα και σαφώς έχει να κάνει και με την ωρίμανση της ίδιας της ομάδας σε αυτό το διάστημα.
Το ντοκιμαντέρ θα ήταν διαφορετικό αν δεν είχε γυριστεί σε περίοδο κρίσης;
Μπορεί να μην είχε γυριστεί ποτέ. Μπορεί μια θεωρητική οικονομική ευημερία να με κρατούσε επαγγελματικά απασχολημένο κάνοντας διαφημιστικά για τραπεζικά δάνεια, σαπούνια, και σκυλοτροφές ή ακόμα να κατάφερνα να βρω πόρους για να κάνω αυτό το ντοκιμαντέρ, αλλά και τότε που υπήρχε η ευημερία δεν θυμάμαι να έβλεπε ο κόσμος ντοκιμαντέρ στο σινεμά, οπότε και τότε θα ήταν μια προβληματική οικονομική συνθήκη. Οπότε χρόνος υπάρχει. Προτάσεις και σενάρια γράφονται, γυρίσματα γίνονται. Η κρίση λοιπόν έχει να κάνει πιο πολύ με εμένα. Γιατί η ΡΟΔΑ δεν άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο κάνει τα πράγματα. Οι παραστάσεις δεν μειώθηκαν, οι συζητήσεις, οι πρόβες, οι ασκήσεις γίνονται με αμείωτο ενδιαφέρον και ένταση, και σίγουρα ξεπερνάει την δική μου σύγχυση όλο αυτό. Για αυτό στα παρασκήνια ένιωσα μια ανάγκη να ζήσω εκείνη τη στιγμή, σαν να ήταν το πιο σημαντικό πράγμα του κόσμο, πάνω στο δευτερόλεπτο. Και ας μην είναι. Αλλά κάθε στιγμή είναι μια ευκαιρία και έχω την ελευθερία να την βαφτίσω σαν να είναι τέτοια. Αλλά δεν μπορώ. Ίσως να αξίζει να βρεθεί ο τρόπος ώσπου το πιο μικρό και ασήμαντο πράγμα, ή αυτό που μου φαινόταν έτσι, μόλις του δώσω προσοχή να κρύβει μια αιωνιότητα μέσα του.
Το ασπρόμαυρο γιατί το διαλέξατε;
Στο ασπρόμαυρο το φως με το σκοτάδι διαχωρίζονται με έναν εμφανή τρόπο. Αυτό με βοήθησε στο να χτίσω σε συμβολικό επίπεδο την πορεία μέσα σε έναν εσωτερικό κόσμο, στο υποσυνείδητο, και παράλληλα σε ένα ταξίδι προς στο άγνωστο που εμπεριέχει το καλό και το κακό, τη τριβή και τη λύτρωση, το φως και το σκοτάδι. Τη σκηνή και το παρασκήνιο.
Το ντοκιμαντέρ σαν είδος πώς το βλέπετε να εξελίσσεται;
Το στοιχείο που με γοητεύει στο ντοκιμαντέρ είναι εκεί που θολώνουν τα όρια ανάμεσα στην τεκμηρίωση και τη μυθοπλασία και ο δημιουργός βρίσκεται ανάμεσα σε αυτά τα δύο. Σε αυτό το είδος του ντοκιμαντέρ η καταγραφή είναι σε πρώτο επίπεδο και κατά τη διάρκεια του μοντάζ και κάποιων συμπληρωματικών γυρισμάτων προστίθεται ένα ύφος και μια καινούρια ερμηνεία. Τότε το είδος αυτό μπορεί να δανειστεί στοιχεία από τη μυθοπλασία ή ακόμα και το video art. Να σπάσει το καλούπι του συνηθισμένου talking-heads φορμά και να προσφέρει μια κινηματογραφική εμπειρία με καινούριους όρους. Έτσι η ταινία παύει να ανήκει σε ένα συγκεκριμένο είδος, με συγκεκριμένους κανόνες, και ίσως να μπορέσει να προσφέρει μια πρωτότυπη εντύπωση στον θεατή. Υπάρχουν πολλά δείγματα τέτοιων ταινιών που κατάφεραν να βρουν το κοινό τους στο σινεμά. Αυτό είναι που με ενδιαφέρει και εμένα προσωπικά να κάνω, και κατά κάποιον τρόπο αυτή είναι και η κατεύθυνση της ταινίας αυτής. Πιστεύω πως υπάρχει ακόμα ανεξερεύνητο έδαφος για τα συγγενή φορμάτ του ντοκιμαντέρ. Και υπάρχει ακόμα μεγαλύτερος δρόμος στο να οικειοποιηθεί ένα μεγαλύτερο κοινό του σινεμά σε αυτό. Το “Στο Κέντρο του Κύκλου” είναι μια πρόταση σε αυτή την κατεύθυνση.
Η Αθήνα σας δημιουργεί ερεθίσματα για να αφηγηθείτε κάτι με την κάμερά σας; Και ποια, για παράδειγμα;
Φεβρουάριος 2011. Μία ομάδα των ΜΑΤ είναι στη σειρά μπροστά από τη Βουλή. Υπάρχει ένα εορταστικό κλίμα στην ατμόσφαιρα ένα δέος και μια συγκίνηση. Χιλιάδες κόσμός με πανό. Περπατάω προς την Πανεπιστημίου με χαλαρό βήμα. Ακούγονται δυνατές κροτίδες. Ἐνα πλήθος κατευθύνεται προς το μέρος μου σαν ποτάμι που παρασύρει πανό και πλακάτ. Καπνοί στον αέρα. Η ατμόσφαιρα είναι αποπνικτική. Ένας τύπος αρχίζει και με βρίζει, φωνάζοντας πως εσείς οι δημοσιογράφοι φταίτε για όλα. Του λέω δεν είμαι δημοσιογράφος απλά τραβάω πλάνα. Με κοιτάζει με μια δυσπιστία και φεύγει. Βρέχει μάρμαρο και μολότωφ, πάω και κρύβομαι αντιηρωικά πίσω από τα ΜΑΤ σε ένα μικρό στενό στη Κριεζώτου. Συνεχίζω να τραβάω πλάνα. Ψάχνω πρόσωπα. Μια καλοντυμένη κυρία στρίβει και εκείνη στον ίδιο δρόμο δάκρια τρέχουν από τα μάγουλά της. Αλλά τα δάκρια είναι λευκά. Ένας κύριος δίπλα μου, με σκουντάει και μου λέει να βάλω λίγο στα χέρια μου ένα λευκό υγρό που έχει μέσα σε ένα μικρό μπουκαλάκι εμφιαλωμένου νερού. “Βάλε. Είναι για τα μάτια.”
Η εταιρεία σας StudioBauhaus συμμετείχε στη δημιουργία μίας πρωτότυπης και συναρπαστικής κινηματογραφικής δημιουργίας όπως είναι το “Loving Vincent”. Με ποιόν τρόπο ακριβώς συμμετείχατε;
Ο συνιδρυτής της StudioBauhaus, και παραγωγός Κωνσταντίνος Βασίλαρος, είχε την πραγματικά φιλόδοξη ιδέα να συνεργαστεί με τον παραγωγό του Loving Vincent - που τον ήξερε προσωπικά - με σκοπό να φτιάξει μια ελληνική ομάδα ζωγράφων στα στούντιο Mabrida στο Κορωπί. Έπειτα από ένα open call και μια σειρά τεστ που κάναμε, αποδείχθηκε πως υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός ταλαντούχων ζωγράφων στην Ελλάδα, που κατάφερε με μεγάλες δυσκολίες, αλλά με πολύ κόπο και μεράκι, να παράξει το 20% της ταινίας αυτής! Αυτό το αποτέλεσμα ήταν πέρα των προσδοκιών μας, και δείχνει ότι πρωτοβουλίες εξωστρέφειας σαν αυτή που πήρε ο Κωνσταντίνος μπορούν να βοηθήσουν σε μεγάλο βαθμό το μεγάλο ταλέντο εικαστικών/δημιουργών που βρίσκονται στη χώρα μας.
Η επόμενη ταινία σας ποια θα είναι;
Αυτή την περίοδο δουλεύω πιο εντατικά ένα σενάριο μεγάλου μήκους τις “Γιορτινές Σκέψεις”, το οποίο είναι βασισμένο πάνω σε κωμικοτραγικά πράγματα που μου συνέβησαν και ακόμα συμβαίνουν στην Αθήνα από το 2009. Mε έναν τρόπο η ταινία αυτή ήδη έχει αρχίσει να γυρίζεται αφού βασίζεται σε πολλά πράγματα που έχω κινηματογραφήσει με την κάμερά μου τα τελευταία χρόνια. Eίναι και αυτό μια προσωπική ενδοσκόπηση πάνω στη δημιουργική διαδικασία του σινεμά. Τα ράφια παράλληλα γεμίζουν με σενάρια και ιδέες, οι διευθυντές και τα συμβούλια αλλάζουν, οι επιχορηγήσεις αργούν και οι στοίβες μεγαλώνουν. Ωστόσο χαίρομαι που ακόμα μπορώ να είμαι δημιουργικός, δεν ξέρω για πόσο ακόμα.
*Το ντοκιμαντέρ "Στο κέντρο του κύκλου" προβάλλεται από τις 5 Οκτωβρίου 2017, αποκλειστικά στον Μικρόκοσμο από τη NEO Films.
*Το "Loving Vincent / Ο αγαπημένος σου Βίνσεντ", θα κυκλοφορήσει στις 12 Οκτωβρίου σε διανομή Filmcenter Τριανόν.
9°
