Τι κρύβεται πίσω από το θρυλικό πίνακα «Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων»;

Η παρακάτω κουβέντα μας με τον ισπανό σκηνοθέτη και δημιουργό του ντοκιμαντέρ «Τα Μυστήρια του Ιερώνυμου Μπος» Χοσέ Λουίς Λοπέζ – Λινάρες θα σας ανοίξει την όρεξη για να ανακαλύψετε τη μαγεία του πίνακα του Ιερώνυμου Μπος «Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων», που φιλοξενείται στο μουσείο Πράδο της Μαδρίτης, και να πάρετε την απόφαση να πραγματοποιήσετε επιτέλους το ταξίδι που θέλατε να κάνετε εδώ και καιρό στην ισπανική πρωτεύουσα...

Ποιο ήταν το καθοριστικό στοιχείο που σας οδήγησε στη δημιουργία του φιλμ «Τα Μυστήρια του Ιερώνυμου Μπος»;

Το κρίσιμο στοιχείο που με έκανε να αποφασίσω να γυρίσω αυτή την ταινία ήταν μόλις τέλειωσα την ανάγνωση του βιβλίου του καθηγητή Reindert Falkenburg (ο οποίος εμφανίζεται στην ταινία μας) «The Land of Unlikeness: Hieronymus Bosch, The Garden of Earthly Delights» το 2012 και λίγο καιρό αργότερα τον συνάντησα στο Βερολίνο. Ήθελα να ερευνήσω περαιτέρω τις προσωπικές απόψεις και τα συμπεράσματα που έχει βγάλει γύρω από το τρίπτυχο «The Garden of Earthly Delights» με τέτοιο τρόπο που αν όλα αυτά τα στοιχεία μεταφέρονταν σωστά στο φιλμ μας, να πυροδοτούσε ξανά ίσως την κουβέντα γύρω από την αξία και τα μυστικά νοήματα του πίνακα, που πρωτοξεκίνησε στο ανάκτορο των κομήτων του οίκου του Νασσάου στις Βρυξέλλες πριν από 500 χρόνια. Έτσι αποφάσισα να μεταφέρω αυτή τη «συζήτηση» στη σύγχρονη εποχή, στις μέρες μας, και να καταγράψω τις γνώμες διαφόρων επιστημόνων και καλλιτεχνών γύρω από τις κρυφές «αλήθειες» του πίνακα αλλά και την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσωπικότητα του Ιερώνυμου Μπος.

Μέσα από τη δική σας έρευνα και τα στοιχεία που συλλέξατε, ποια είναι η προσωπική σας άποψη γύρω από την αληθινή ταυτότητα του Ιερώνυμου Μπος;

Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα, ακόμη και τόσα χρόνια μετά από την εποχή που έζησε, ποιος ήταν πραγματικά ο Ιερώνυμο Μπος. Ίσως μόνο μπορούμε να πούμε με κάποια σχετική ασφάλεια ποιος δεν ήταν. Όπως για παράδειγμα δεν ήταν σίγουρα ο τυπικός χριστιανός ή ο συμβατικός καλλιτέχνης που του ανέθεταν ένα έργο, μια παραγγελία, και αυτός τέλειωνε την εργασία του χωρίς να παρεκκλίνει καθόλου από τις οδηγίες που του έδωσαν. Σε όλα τα έργα του ο Μπος άφηνε έντονο μέσα τους το προσωπικό στίγμα του.

Τι είναι αυτό που κάνει έναν καλλιτέχνη που έδρασε πριν από 5 αιώνες, όπως ο Ιερώνυμος Μπος, να είναι επίκαιρος ακόμη και σήμερα;

Αυτό είναι ένα στοιχείο που αναζητάει και επιχειρεί να καταδείξει η ταινία μας. Έχει αποδειχτεί ότι ο Μπος έχει επηρεάσει μια μεγάλη γκάμα καλλιτεχνών και επιστημόνων κι όχι μόνο ζωγράφους ή εικαστικούς καλλιτέχνες. Στην ταινία καταγράφεται η επιρροή του σε όλους αυτούς και το πλαίσιο της συζήτησης που επιχειρούμε να ξανανοίξουμε δεν είναι τυχαίο ότι απευθύνεται ακόμη και σε φιλοσόφους, λογοτέχνες, μουσικούς ή επιστήμονες που καταθέτουν τη δική τους οπτική πάνω στο έργο «Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων». Η βασική ιδέα μας ήταν μόλις δει κάποιος το φιλμ να του έχει δημιουργηθεί η ανάγκη να ανακαλύψει κι άλλα πράγματα γύρω από το συγκεκριμένο πίνακα και τον καλλιτέχνη και να τα μεταφράσει μέσα από τη δική του προσωπική ματιά.

Για ποιο λόγο ο «Κήπος των επίγειων απολαύσεων» θεωρείται αριστούργημα;

Είναι το ομορφότερο ιερογλυφικό που έχει δημιουργηθεί ποτέ, αλλά θεωρώ ότι εκείνο που το κάνει μοναδικό είναι πως μπορεί ο καθένας να δει μέσα του πράγματα που δεν μπορεί να δει κανείς άλλος. Αυτή η ποικιλομορφία και αμφισημία μεταξύ των εικόνων και των νοημάτων του το κάνει πραγματικά αξεπέραστο και διαχρονικό ακόμη και σήμερα. Επιμένω όμως στη ματιά τού κάθε φιλότεχνου που θα το «χαρεί». Όταν το αντικρίζεις για πρώτη φορά δεν ξέρεις πού να πρωτοκοιτάξεις και τι να παρατηρήσεις. Είναι τόσο πυκνά το νοήματα και τα μυστικά του...

Για σας προσωπικά ποιο είναι το μεγαλύτερο μυστικό αυτού του πίνακα;

Το μυστήριο που αναδύεται μέσα από τον ίδιο τον πίνακα. Τι τον οδήγησε τον καλλιτέχνη σε αυτόν; Ποια ήταν τα μυστικά που τον συνόδευαν, ποιοι οι κρυφοί συμβολισμοί του; Δεν είναι απαραίτητο να ψάξουμε να βρούμε τις λύσεις ή τις απαντήσεις σε όλα αυτά τα μυστήρια, αρκεί και μόνο να τα χαρούμε και να τα απολαύσουμε, όπως λέει κι ο ίδιος ο τίτλος.

Γιατί επιλέξατε τους συγκεκριμένους αφηγητές;

Δεν θέλαμε να είναι μόνο ειδικοί –εικαστικοί καλλιτέχνες, ιστορικοί τέχνης ή τεχνοκριτικοί– εκείνοι που θα μας μιλούσαν για τον πίνακα του Μπος ή για τον ίδιο τον καλλιτέχνη. Θέλαμε ανθρώπους που έχουν λατρέψει το έργο αυτό, όπως ηθοποιούς, μουσικούς, συγγραφείς κ.λπ., και να μας ανοίξουν την καρδιά τους γύρω από αυτό.

Και μάλιστα κάνετε και ένα ευρηματικό παιχνίδι με την κάμερα, καταγράφοντας στην αρχή του φιλμ το βλέμμα τους πάνω στον πίνακα.

Ναι. Θέλαμε να δοθεί στο θεατή του φιλμ η αίσθηση αλλά και η αντίδραση του καθενός, όπως και του κοινού, όταν πρωτοαντικρίζει τον πίνακα στο μουσείο του Πράδο.

Ο μοντερνισμός του έργου αυτού πού οφείλεται;

Είναι ένα freak έργο τέχνης. Κάθε freak έργο τέχνης από μια άποψη είναι πάντα μοντέρνο και πιο μπροστά από την εποχή του.

Όταν το βλέπετε εσείς τι αίσθηση έχετε;

Ότι συναντώ το βλέμμα του Θεού πάνω στον άνθρωπο αλλά και το αντίθετο. Την ανθρώπινη ματιά πάνω στο Άγνωστο και την Ανώτερη Δύναμη.

Ποιους άλλους καλλιτέχνες θαυμάζετε; Τόσο στο σινεμά όσο και στη ζωγραφική;

Αγαπημένος μου καλλιτέχνης είναι ο Βελάσκεζ. Στο σινεμά λατρεύω τα παλιά φιλμ και τα νέα ντοκιμαντέρ. Θεωρώ αξεπέραστο το φιλμ του Μουρνάου «Η Αυγή». 

Info: To ντοκιμαντέρ «Τα Μυστήρια του Ιερώνυμου Μπος» του Χοσέ Λουίς Λοπέζ - Λινάρες κυκλοφορεί στις αίθουσες στις 20/4/2017 σε διανομή Neo Films.