Αντρέι Βάιντα: Ο Άνθρωπος από Σινεμά

Ένα μεγάλο αφιέρωμα σε έναν από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες του Πολωνικού (κι ευρωπαϊκού) σινεμά ξεκινά από την Πέμπτη στην Tαινιοθήκη της Ελλάδας.

Το αφιέρωμα στον Αντρέι Βάιντα έναν σκηνοθέτη που εδώ και χρόνια υπηρετεί, ένα πολιτικό συμβολικό, γεμάτο δύναμη σινεμά, αποτελεί τη σημαντικότερη αναδρομή στον σκηνοθέτη τα τελευταία χρόνια εκτός Πολωνίας. Για πρώτη φορά συγκεντρώνονται σ’ ένα αφιέρωμα πέντε ψηφιακά αποκατεστημένες του ταινίες, «Στάχτες και Διαμάντια», «Λότνα», «Αθώοι Μάγοι», «Η Γη της Επαγγελίας», «Άνθρωπος από Σίδερο», αλλά το ενδιαφέρον δεν εξαντλείται εκεί. Από τα πρώτα του αριστουργήματα της «πολωνικής σχολής» της δεκαετίας του ’50 μέχρι τα πρόσφατα «Κατύν» και «Γλυκειά Έξαψη», το αφιέρωμα στον Αντρέι Βάιντα περιλαμβάνει 18 μεγάλου μήκους ταινίες μεταξύ των οποίων πολλές ανέκδοτες στην Ελλάδα

Η έναρξη του αφιερώματος θα στις 13 Δεκεμβρίου συμπίπτει με μια σημαδιακή ημερομηνία για την ιστορία της Πολωνίας, καθώς σχεδόν 30 χρόνια πριν στις 13 Δεκεμβρίου του 1981 ο στρατηγός Γιαρουζέλσκι κηρύσσει στην Πολωνία το στρατιωτικό νόμο, βγάζοντας το στρατό στους δρόμους των πόλεων και συλλαμβάνοντας χιλιάδες στελέχη της «Αλληλεγγύης».

Με αφορμή την ιστορική αυτή επέτειο και τιμώντας ένα σκηνοθέτη που η πολιτική διαπερνά το σύνολο του έργου του, στην έναρξη του αφιερώματος θα προβληθεί ο ψηφιακά αποκατεστημένος και βραβευμένος με το Χρυσό Φοίνικα στις Κάνες Άνθρωπος από σίδερο, ταινία που αναφέρεται στην επανάσταση της «Αλληλεγγύης» και στην οποία εμφανίζεται και ο ίδιος ο Λεχ Βαλέσα, για τον οποίο ο Βάιντα ετοιμάζει αυτό τον καιρό μια αυτοβιογραφική ταινία, τα γυρίσματα της οποίας τον απέτρεψαν από το να έρθει στην Ελλάδα.

Αυτοπροσωπογραφίες του σκηνοθέτη

Τέλος, το αφιέρωμα πλαισιώνει μια έκθεση πολυμέσων που θα παρουσιαστεί στους χώρους της Ταινιοθήκης από την Τρίτη 18/12 και περιλαμβάνει άγνωστες φωτογραφίες από τις σημαντικότερες ταινίες του Βάιντα, αυτοπορτραίτα του σκηνοθέτη καθώς και μία συλλογή από τις καλύτερες αφίσες των ταινιών του. Την έκθεση θα εγκαινιάσει μια συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με θέμα το έργο του Βάιντα και τη σχέση του με τον κινηματογράφο της Ανατολικής Ευρώπης.

Info:

Το αφιέρωμα θα διαρκέσει από τις 13 μέχρι τις 23 Δεκεμβρίου στην Ταινιοθήκη (Ιερά Οδός 48 & Μεγάλου Αλεξάνδρου 134-136).

Οι ταινίες θα προβάλλονται με ταυτόχρονη μετάφραση και αρκετές και με αγγλικούς υπότιτλους.

Πληροφορίες για το πρόγραμμα και τις εκδηλώσεις: και στα τηλέφωνα 2103609695 – 2103612046

Ο Αντρέι Βάιντα μιλάει για το σινεμά του

Mε αφορμή το μεγάλο αφιέρωμα που παρουσιάζεται στον Πολωνό σκηνοθέτη, στην ταινιοθήκη της Ελλάδας, ο Βάιντα μίλησε πρίν λίγες μέρες στην Πολωνή δημοισιογράφο Joanna Stanislawska-Zdyb, για τις ταινίες του, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα κουβέντα. Μερικά αποσπάσματα:

Η ταινία «Στάχτες και διαμάντια» δείχνει την στιγμή, που γεννιέται κάτι νέο και η προηγούμενη εποχή περνά στην ιστορία. Έδειξα αυτή την στιγμή παρουσιάζοντας την ζωή ενός νέου που έχει ζήσει την κατοχή αλλά δεν μοιάζει και δεν συμπεριφέρεται σαν

άτομο εκείνης της εποχής. Με αυτό τον τρόπο έφερα πιο κοντά την ταινία στην νεολαία. Τον νέο αυτό τον έπαιξε εξαιρετικά ο ηθοποιός Ζμπίζεκ Κιμπούλσκι. Το ότι ο Ζμπίζεκ έπαιξε ένα χαρακτήρα τόσο προοδευτικό κέντρισε το ενδιαφέρον όλων. Ο Κούμπα Μόργκενστερν με παρότρυνε να επιλέξω τον Κιμπούλσκι. Μήπως δεν αναγνώρισα το ταλέντο του? Όχι, το πρόβλημα δεν ήταν ότι δεν τον εκτίμησα ως ηθοποιό αλλά δεν ήμουν σίγουρος εάν η εμφάνιση σου και η συμπεριφορά του συμβάδιζαν με τα γεγονότα, που εκείνη την εποχή αποτελούσαν ιστορία.

«Αθώοι Μάγοι» - Χαίρομαι που αυτή η ταινία ξαναζεί και κερδίζει την συμπάθεια των νέων. Νομίζω ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δείχνει τον πολύχρωμο κόσμο της δεκαετίας του ’60, την οποία οι νέοι σήμερα παρακολουθούν με ενδιαφέρον. Εγώ ο ίδιος είχα πολλές αμφιβολίες γυρίζοντας αυτή την ταινία, δεδομένου ότι παρουσίαζε το σήμερα ενώ οι προηγούμενες ταινίες μου μιλούσαν για τον πόλεμο. Απασχολημένος με τις ταινίες δεν είχα χρόνο για κοινωνική ζωή. Χαίρομαι που αυτές οι αδυναμίες μετά από χρόνια δεν

έχουν επηρεάσει την αποδοχή της ταινίας. Η ταινία είναι ακριβώς όπως την έγραψε ο Γέρζι Αντρεζέφσκι. Ποτέ δεν είχα πρόβλημα με το πώς να μεταφέρω ένα λογοτεχνικό έργο στην οθόνη γιατί όλη μου την ζωή υπηρετούσα τους συγγραφείς.

«Μωσαϊκό» - είναι ένα σπάνιο δείγμα κωμωδίας στην δουλειά μου. Δεν έχω γυρίζει άλλη κωμωδία γιατί δεν έχω βρει λογοτεχνικά κείμενα που να μου δώσουν αυτή την ευκαιρία. Είμαι περήφανος που ο Στάνισλαβ Λεμ ως το τέλος πίστευε πως η ταινία μου αποτέλεσε την καλύτερη παρουσίαση της πεζογραφίας του. Είναι μικρού μήκους ταινία – 30 λεπτών. Μετανιώνω που δεν γύρισα μια κανονική - μεγάλου μήκους – ταινία. Πιστεύω πως είναι αστεία. Μας δείχνει πώς να γυρίσουμε μια φουτουριστική ταινία χωρίς πόρους.

«Κατύν» - Ο πατέρας μου στην διάρκεια του πολέμου αιχμαλωτίστηκε από τους Ρώσους στο Starobielsk και αργότερα δολοφονήθηκε, όχι στο Κατύν αλλά στο Charkow, στα υπόγεια του NKWD. Για μένα η μεγαλύτερη επιτυχία ήταν το γεγονός πως η ταινία «Κατύν» προβλήθηκε δύο φορές στην ρωσική κρατική τηλεόραση. Πρώτα στο θεματικό κανάλι «Kultura» και στο δημοφιλές κανάλι Rossiya-1. Με αυτό τον τρόπο μερικά εκατομμύρια Ρώσων είδαν για πρώτη φορά ότι δεν ήταν ένα γερμανικό έγκλημα όπως υποστηρίζει η επίσημη τους ερμηνεία, η οποία μέχρι σήμερα δεν έχει ακυρωθεί. Δεν φανταζόμουν πως η ταινία μου μπορεί να παίξει τέτοιο ρόλο.

Άλλες ταινίες μου είναι πολύ πιο εκφραστικές καλλιτεχνικά, άλλα μερικές πετυχαίνουν το κατάλληλη στιγμή προβολής, όπως η «Άνθρωπος από το σίδερο», την οποία άρχισα να γυρίζω στο ξεκίνημα της «Αλληλεγγύης». Χάρη στην υποστήριξη της «Αλληλεγγύης», η ταινία παρουσιάστηκε στις οθόνες και μετά στις Κάννες, όπου έλαβε τον Χρυσό Φοίνικα. Πρώτα εκτιμήθηκε στην Πολωνία, όπου μέσα σε λίγους μήνες την είδαν πάνω από 10 εκατομμύρια θεατές και αργότερα κυκλοφορούσε στο εξωτερικό, όπου το ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στην Πολωνία ήταν μεγάλο.

«Ο άνθρωπος από το σίδερο» είναι μια ταινία σε στιλ ρεπορτάζ, αναγκαστικά περιέχει λίγο τυχαίες εικόνες, γιατί περιέγραφε αυτά που βλέπαμε με τα ματιά μας. Δεν ξέραμε ακόμα τι θα γίνει, πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση. Βιαζόμουν πολύ επειδή ήμουν απαισιόδοξος. Και αποδείχθηκε ότι είχα δίκιο – δεν ήρθε ακόμα η στιγμή της νίκης ελευθερίας. Η λογοκρισία δεν έκανε τίποτα με τον «Άνθρωπο από το σίδερο» λόγω της διαμαρτυρίας της «Αλληλεγγύης», αλλά δεν ξέραμε, σε περίπτωση ήττας της «Αλληλεγγύης», πώς θα τελειώσει αυτή η «περιπέτεια» για τους ανθρώπους οι οποίοι δούλευαν για αυτήν. Σήμερα θεωρώ ότι κάναμε καλά που γυρίσαμε αυτή τη ταινία.

«Το Κανάλ» ήταν η πρώτη ταινία, στην οποία εφάρμοσα εξ ολοκλήρου το δικό μου στιλ.

«Ο Άνθρωπος από το μάρμαρο» Τέτοια ταινία δεν θα μπορούσε να εμφανιστεί σε καμιά άλλη κομουνιστική χώρα. Αφού ήταν αδιανόητο ο εργάτης να είχε παράπονα από την κυβέρνηση της εργατικής τάξης, η οποία ήξερε καλύτερα τι χρειαζόταν αυτός. Αυτό

προκάλεσε τη μεγάλη έκπληξη. Και γι’ αυτό η ταινία δεν είχε την ευκαιρία να παρουσιαστεί σε κανένα φεστιβάλ. Ευτυχώς οι αλλαγές που έκανε η λογοκρισία ήταν μικρής σημασίας (με προστάτεψε τότε ο υπουργός Γιούζεφ Τέιχμα) και κόπηκε μόνο μια σκηνή. Θεωρώ την ταινία ως την μεγάλη, καλλιτεχνική επιτυχία μου. «Ο άνθρωπος από μάρμαρο» έχει την λογική και ξεκάθαρη δομή γραμμένη από τον Αλεξάντερ Στσίμπορ-Ρύλσκι. Ήμουν τυχερός, που βρήκα τους καλύτερους καλλιτέχνες, οι οποίοι μπόρεσαν να παίξουν, αν και δεν ήταν ακόμα γνωστοί. Η εμφάνιση στην ταινία του Γιούρεκ Ραντδζιλόβιτς και της Κρυστίνα Γιάντα έγινε σπουδαίο γεγονός.

Εκτιμώ πολύ “Το Γάμο”. Τα θεατρικά έργα σπάνια παρουσιάζονται στην οθόνη λόγω των δυσκολιών στη μετάφραση των θεατρικών διαλόγων, της ακινησίας των σκηνών και του συμβολισμού σε γλώσσα του σινεμά. Στη ταινία αυτή, χάρη στις φωτογραφίες του Βίτολντ

Σομποτσίνκσκι και στην μουσική του Στανίσλαβ Ράντβαν/ Stanislaw Radwan, δημιουργήθηκε τέτοια δυναμικότητα που ανάγκασε τους θεατές να ανταποκριθούν. Έπρεπε να σκεφτούν: εντάξει, είμαστε σε αυτό το γάμο, αλλά τι θέλουν αυτοί, ποιος είναι ο σκοπός τους.; Κατά τη γνώμη μου είναι μια πολύ ελκυστική ταινία.

“Η Γη της επαγγελίας” είναι μια αξιόλογη και ενδιαφέρουσα ταινία, η οποία είχε μεγάλη σημασία για μένα. Έγινε σύμπτωση, η οποία συμβαίνει μόνο στους τυχερούς σκηνοθέτες. Και εγώ έχω τύχη. Πρώτον, γιατί υπήρχε ένα ρεαλιστικό μυθιστόρημα, μυθιστόρημα –

φωτογραφία, κάτι που δεν εμφανίζεται συχνά στην πολωνική λογοτεχνία. Δεύτερον, ότι τα γυρίσματα έγιναν στην πόλη, η οποία δεν άλλαξε πολύ από το 19ο αιώνα. Καλή επιλογή ήταν η παρουσίαση ιστορίας τριών νέων, που ο καθένας εκπροσωπεί ένα διαφορετικό έθνος, αλλά όταν ξεκινούν μαζί μία επιχείρηση, όλοι στρέφονται εναντίον τους. Όλα αυτά τα στοιχεία υπάρχουν στο βιβλίο, υπάρχουν όμως και άλλες ιστορίες τις οποίες αφαίρεσα. Σκέφτηκα ότι αν Μποροβιέτσκι έμεινε μαζί με την αρραβωνιαστικιά του την Άνκα, δεν θα μπορούσε να γίνει εργοστασιάρχης στην πόλη Λοτζ. Για να γίνει αυτό έπρεπε να παντρευτεί τη Μάντα – την Γερμανίδα. Αυτοί οι τρεις ήρωες, τους οποίους έπαιξαν νέοι ηθοποιοί που μόλις άρχισαν τη καλλιτεχνική τους καριέρα, έδωσαν πολύ δύναμη στη ταινία. Χαίρομαι πως αυτή η εμπειρία τους βοήθησε στην μετέπειτα πορεία τους. Είναι πολύ σημαντική ταινία και χρειαστήκαμε

μεγάλη προσπάθεια από όλη την ομάδα να την ολοκληρώσουμε.

Οι γαλλικές εφημερίδες προσπάθησαν να βρουν σε αυτήν την ταινία αντισημιτικά στοιχεία. Το ίδιο έγινε και με την ταινία «Η θυσία του Κόρτσακ» την οποία θεωρώ πολύ αξιόλογη. Την μία στις Κάνες η ταινία χειροκροτήθηκε ενθουσιωδώς και την άλλη δέχτηκε σκληρή κριτική στο «Le Monde». Έγραψαν πως ήταν αντισημιτική. Ξέχασαν όμως να πουν ότι πριν κάποιες μέρες οι γάλλοι φασίστες κατέστρεψαν ένα εβραϊκό νεκροταφείο και η κριτική αυτή είχε σκοπό να αποσπάει την προσοχή του κοινού από αυτό το γεγονός.

Συχνά διάλεγα την πεζογραφία του Γιαρόσλαβ Ιβασκιέβιτς γιατί αυτός ο συγγραφέας διαλέγει ένα ασυνήθιστο θέμα, εκφραστικούς ήρωες και καλό περιβάλλων. Δυστυχώς αυτές οι ταινίες δεν έγιναν τόσο γνωστές όσο οι πολιτικές. Η άποψη μου για τις «Δεσποινίδες του Βίλκο» δεν ήταν καλή αρχικά, σιγά-σιγά την αποδέχτηκα. Είναι διαφορετική ταινία από τις άλλες, δεν έχει κανένα δυναμικό μήνυμα

προς το θεατή. Προγράφει μία ζωή, που κυλά, έχει έναν συγκεκριμένο ρυθμό και ξαφνικά σ΄ αυτόν τον τακτοποιημένο κόσμο μπαίνει ένας άντρας, ο οποίος ξυπνάει τις ελπίδες μερικών γυναικών. Είναι ωραία γραμμένο διήγημα, πολύ συνεκτικό Οι διάλογοι της ταινίας

προέρχονται κατευθείαν από το βιβλίο το οποίο αποτέλεσε ιδανικό ξεκίνημα για την ταινία. Ο Ιβασκιέβιτς υπέγραφε μερικές φορές το σενάριο, όμως δεν του πολύ άρεσε να συμμετέχει στη δημιουργία του. Πάντα έδινε το ελεύθερο στους σκηνοθέτες και σε έμενα ειδικά,

γιατί δουλέψαμε προηγουμένως μαζί την «Brzezina». «Οι δεσποινίδες του Βίλκο» έχουν δυνατούς γυναικείους χαρακτήρες, κάτι που είναι σπάνιο στο πολωνικό σινεμά αλλά και στην λογοτεχνία.

Στην ταινία αυτήν βρίσκεται μια από τις καλύτερες σκηνές, τις οποίες σκηνοθέτησα ποτέ. Πρόκειται για την σκηνή, που οι αδελφές τρώνε για πρωινό το λιθουανικό έδεσμα – αγγούρια με μέλι - και κουβεντιάζουν. Αυτό βγήκε τόσο φυσικό, που ο άντρας ο οποίος προκάλεσε τόση αναστάτωση, δεν ήταν χρήσιμος πια. Έγινε κάτι που καθώς σκηνοθέτησα αυτήν την σκηνή, σκέφτηκα: πάω στο σπίτι, παίξτε μόνες σας. Ήταν ενδιαφέρον, γιατί σήμαινε ότι η ταινία έχει μεγάλη δυναμικότητα και ζει από μόνη της. Αποδείχθηκε ότι όλες οι απαντήσεις που ζητούν οι ηθοποιοί από τον σκηνοθέτη, τις είχε δώσει ήδη ο συγγραφέας στο έργο του. Οι ηθοποιοί έλεγαν τα λόγια τους και ήξεραν τι βγαίνει από αυτά.

«Όλα για πούλημα» είναι μια συλλογή αυθεντικών σκηνών από τη κινηματογραφική δουλειά μας. Ο τίτλος προέρχεται από τη κατηγορία, που συχνά ακούμε εμείς οι καλλιτέχνες, ότι όλα θα δώσαμε για το κέδρος. Το επάγγελμα μας είναι έτσι, τι να κάνουμε. Όταν βλέπω σήμερα «Όλα για πούλημα» σκέφτομαι, πως υπάρχει ένα άτομο το οποίο δημιουργεί την ατμόσφαιρα της ταινίας – η Έλα Τσιζέβσκα. Αυτή έπαιζε καταπληκτικά.

Στην ταινία «Χωρίς αναισθητικό» ο πιο προσωπικός είναι ο τίτλος. Προέρχεται από τις συζητήσεις με τον Ντάνιελ Ολμπρλύχσκι, ο οποίος παραπονιόταν για τις αγαπημένες του γυναίκες οι οποίες τον μεταχειρίστηκαν χωρίς αναισθητικό.

«Λότνα» είναι η μοναδική ταινία την οποία θα ήθελα να βελτιώσω. Σε καμία άλλη δεν το σκέφτηκα αυτό. Δεν ήξερα πριν πόσο δύσκολη είναι η δουλειά με τα άλογα. Και όχι γιατί δεν βρήκα τους κάλους ιππείς. Δεν είχα ιδέα πόσες εκπλήξεις και αναποδιές θα συναντήσω και πραγματικά τις αντιμετώπισα όλες, λες και ήταν τιμωρία. Το πιο μεγάλο πρόβλημα ήταν ο θάνατος του άλογου, το οποίο έπαιζε τον βασικό ρόλο, στο δεύτερο μέρος έπρεπε να το αντικαταστήσει ένα άλλο άλογο. Έξαλλου το διήγημα του Βόιτσεχ Ζούκροβσκι αποδείχτηκε πολύ δύσκολο στην μεταφορά του στον κινηματογράφο, αν και ήταν γραμμένο με όμορφη, ποιητική γλώσσα. Πολλές σκηνές, για τις οποίες είχα μεγάλες προσδοκίες, βγήκαν χλομές στην οθόνη.