Κινηματογραφος

Ο φιλόσοφος Γούντι Άλεν και το νόημα της ζωής

Ποιες είναι οι θέσεις του Γούντι Άλεν για τα μεγάλα ζητήματα της ζωής;

Οι θαυμαστές του Άλεν Στιούαρτ Κένιγκσμπεργκ (ή, κατά κόσμον, Γούντι Άλεν) γνωρίζουν καλά πως σημαντικό μέρος της γοητείας που ασκεί το έργο του οφείλεται ανάμεσα στ'άλλα και στην διόλου ευκαταφρόνητη φιλοσοφική προδιάθεση και τις μεταφυσικές ανησυχίες του μεγάλου Αμερικανού κωμικού και σκηνοθέτη.

Ποιες είναι όμως οι θέσεις του στοχαστή Γούντι Άλεν για τα μεγάλα ζητήματα της ζωής; Μια πλήρης επισκόπηση θα ήταν θέμα κανονικής διδακτορικής διατριβής, καθώς οι σχετικές τοποθετήσεις του βρίσκονται διασκορπισμένες μέσα σε ένα χαώδες και ομολογουμένως τεράστιο σώμα από ταινίες, γραπτά, τηλεοπτικές εμφανίσεις, συνεντεύξεις, ηχογραφήσεις, ερμηνείες όρθιας κωμωδίας, κτλ.

Μπορούμε πάντως να πάρουμε μια καλή εικόνα από την κοσμοθεωρία του Μπρουκλινέζου σκηνοθέτη μέσα απο προσεκτικά επιλεγμένα αποσπασμάτα κλασσικών ταινιών του. Η εισαγωγή της ταινίας Ο νευρικός εραστής (Annie Hall, 1977), για παράδειγμα, είναι χαρακτηριστική:

«Η ζωή είναι γεμάτη πόνο, δυστυχία και μοναξιά», μας λέει λοιπόν ο Γούντι, «άσε που τελειώνει και σύντομα»! Aυτός ο ιδιότυπος αισιόδοξος (ή ίσως απλά πραγματιστικός) πεσσιμισμός είναι ένα από τα κύρια στοιχεία της α λα Γούντι Άλεν θεώρησης των πραγμάτων. Λίγο αργότερα στην ίδια ταινία, ο 'Αλβι Σίνγκερ (Γούντι Άλεν) θα εξηγήσει στην Άννυ (Ντάιαν Κίτον) την εμμονή του με το ζήτημα του θανάτου (τα βιβλία που της προτείνει είναι το Death and Western Thought του Jacques Choron και The Denial of Death του Ernest Becker) και γιατί πρέπει «να είμαστε ευγνώμωνες που είμαστε δυστυχείς» :

Ποιος ο λόγος να συνεχίσεις να ζεις σε έναν κόσμο χωρίς νόημα; Είναι μήπως ο έρωτας η απάντηση; «Nαι», θα απαντήσει ο Άλεν, «αλλά καθώς περιμένεις για την απάντηση, το σεξ φέρνει στην επιφάνεια μερικά πολύ ενδιαφέρουσα ερωτήματα». Το σοφιστικέ καμάκι που ακολουθεί από το Play it Again, Sam (1972) αντιπαραβάλλει με ξεκαρδιστικό τρόπο την ανάγκη κάλυψης των σεξουαλικών ορμών με την απουσία νοήματος της ανθρώπινης ύπαρξης:

Και καλά όλα αυτά, αλλά τι γίνεται με το ζήτημα της θρησκείας; Υπάρχει τελικά Θεός; Και αν ναι, πως εξηγείται η ύπαρξη του κακού; Ιδού πως τοποθετήθηκε ο Άλεν επί του θέματος στο Η Χάνα και οι αδερφές της (Hannah and Her Sisters, 1986):

Και αν μια επαρκής εξήγηση για τον λόγο ύπαρξης των ναζί είναι κομματάκι δύσκολο να βρεθεί, ο τρόπος αντιμετώπισής τους μας παραδίδεται με σαφήνεια (Μανχάταν, 1979):

Και αν δεν υπάρχει Θεός; Τι σημαίνει αυτό για τον άνθρωπο; H αντιμετώπιση των μεγάλων αυτών ερωτημάτων στο Love and Death (1975) είναι ευφυέστατη όσο και σπαρταριστή:

Τελικά ο θάνατος είναι αναπόφευκτος και η μοίρα όλων. Πώς όμως να αντικρύσουμε την σκληρή αυτή αλήθεια χωρίς φόβο; «Δεν φοβάμαι τον θάνατο», μας λέει ο Γούντι, «απλά δεν θέλω να είμαι εκεί όταν συμβεί». Ή με διαφορετικό τρόπο: «Δεν θέλω να γίνω αθάνατος μέσω του έργου μου. Θέλω να το καταφέρω μέσω του μη θανάτου μου». Την άποψή του για τον θάνατο την έχει εκφράσει άλλωστε και δημόσια, χωρίς πολλές περιστροφές:

Σε κάθε περίπτωση τo ερώτημα παραμένει αμείλικτο: Αν η ζωή είναι γεμάτη πόνο και Θεός δεν υπάρχει για να προσφέρει παρηγoριά, γιατί να συνεχίσουμε να ζούμε; Σύμφωνα με τον Γούντι Άλεν η απάντηση αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση για την καλλιτεχνική δημιουργία:

Και ίσως η απάντηση να είναι τελικά η ίδια η τέχνη, όπως πολύ κομψά το θέτει στο αριστουργηματικό Μανχάταν: «Γιατί αξίζει να ζεις; Να μια καλή ερώτηση… Υπάρχουν πράγματα που κάνουν τη ζωή άξια να τη ζήσεις. Ποια πράγματα; Για μένα, θα έλεγα, ο Γκράουτσο Μαρξ, ο Γουίλι Μέις, το δεύτερο μέρος της Συμφωνίας του Δία, ο Λούις Άρμστρονγκ στο “Potatohead Blues”, φυσικά οι σουηδικές ταινίες, η “Αισθηματική Αγωγή” του Φλωμπέρ, ο Μάρλον Μπράντο, ο Φρανκ Σινάτρα, τα φοβερά μήλα και αχλάδια του Σεζάν, τα καβούρια στου Σαμ Γόου, το πρόσωπο της Τρέισι…»