Aki Kaurismäki

*Συνέντευξη: Τάσος Ρέτζιος

Παρίες της κοινωνίας συνήθως, στο περιθώριο της ύπαρξης, μοναχικοί και μόνοι, με κάποιο έντονο πάθος, έναν έρωτα, μια ασχολία, έναν υπέρτερο σκοπό. Ήρωες περίεργοι, τουλάχιστον με την τρέχουσα κοινωνική ματιά, σχεδόν καρικατούρες καμιά φορά, σαν να παίζουν μπρεχτικά τη ζωή τους, να την κοιτάνε απέξω. Η «Χάβρη», η καινούργια του ταινία, παίζεται ήδη στους κινηματογράφους, και ήταν η αφορμή για να μιλήσουμε με τον πιο γλυκό Φιλανδό του σύμπαντος.

«Δεν ξέρω να μιλήσω καθόλου για τους υπόλοιπους, γυρίζω ταινίες μονάχα γι' αυτούς που ξέρω, οι οποίοι και είναι αυτοί που βλέπετε στις ταινίες», λέει ο Καουρισμάκι. Ο Μαρσέλ Μαρξ (Αντρέ Βιλμς) είναι ένας τέτοιος ήρωας στην τελευταία του ταινία «Le Havre». Πρώην συγγραφέας, έχει αποσυρθεί στο λιμάνι της Χάβρης, ζει μια πολύ φτωχική, αλλά αρκούντως ευτυχισμένη ζωή ως λούστρος παπουτσιών. Δίπλα στην εύθραυστη γυναίκα του (η αγαπημένη μορφή της Κάτι Ούτινεν) έχει βρει την ισορροπία, μέχρι που η τύχη θα φέρει στα πόδια του ένα μικρό λαθρομετανάστη που αναλαμβάνει να προστατεύσει, παράλληλα με την ξαφνική αρρώστια της γυναίκας του. Αλλά η πίστη στο καλό, τελικά πάντα νικάει… «Δεν ήθελα να κάνω καμιά παραβολή. Οι ταινίες μου δεν έχουν κανένα συμβολισμό, λένε απολύτως ευθέως αυτό που θέλω να πω».

Στη «Χάβρη», ωστόσο, ο Καουρισμάκι αφήνει αρκετά παράμερα οποιονδήποτε σαρκασμό και κυνισμό. Ένας απίστευτα βαθύς ουμανισμός ξεχύνεται σε κάθε πλάνο της ταινίας, πάντα αντιστικτικά σε έναν σκληρό κόσμο. Φυσικά το χιούμορ, αναπάντεχο κι ευφυές, δε λείπει, απλώς είναι κάπως πιο συγκρατημένο (η ατάκα «δεν υπάρχει μετρό στη Χάβρη» σίγουρα θα σας μείνει μετά το τέλος της ταινίας). «Με το χιούμορ είναι λίγο περίεργα τα πράγματα, ποτέ δεν ξέρεις πώς θα το πάρει ο θεατής. Στην περίπτωσή μου, πρέπει να πω, ότι μου ήταν κάπως απρόοπτο το γεγονός ότι ο κόσμος γελούσε σε σημεία που εγώ πίστευα πως ήταν ιδιαίτερα δραματικά, ενώ σε κάποια άλλα, που εγώ νόμιζα ως αστεία, δεν υπήρχε καμιά αντίδραση.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι αλήθεια πως ο κόσμος αντέδρασε όπως το περίμενα. Αλλά, ξέρετε, πάλι, γιατί να πρέπει κανείς να προβλέπει τις αντιδράσεις; Αρκεί κανείς να αντιδράει, έτσι δεν είναι; Σε αυτήν την ταινία, προσπάθησα να βάλω όλα όσα έχω μάθει με την πείρα μου στο σινεμά και κυρίως προσπάθησα να κάνω μια ταινία που θα μπορεί κανείς να επικοινωνήσει μαζί της και χωρίς να ξέρει τη γλώσσα και χωρίς να ξέρει ποιος τη γύρισε και ακόμα και χωρίς να έχει ξαναδεί τίποτα στον κινηματογράφο. Καλά νομίζω ότι πήγε ε;».

Είμαστε, όμως, σίγουροι πως και κάτι ακόμα προσπάθησε να κάνει σε αυτήν την ταινία του ο Καουρισμάκι: να τραβήξει τον ανθρωπισμό του στα άκρα, να τον κάνει στάση ζωής, να τον αντιπαραβάλλει σε έναν ιδιαίτερα σκληρό κόσμο, σημερινό και γνώριμο, κι ας έχει τα χρώματα και τα χαρακτηριστικά ατμόσφαιρας 70s. Ενδιαμέσως, προβάλλει κι ένα είδος αδελφοσύνης και συνεργασίας που βοηθάει τον μικρό λαθρομετανάστη. Αλήθεια, πιστεύει σε κάτι τέτοιο; «Μα πρέπει να υπάρχει κάτι τέτοιο, αλλιώς η ζούγκλα είναι απόλυτη. Το σινεμά έχει εστιάσει πολύ στο κακό, γιατί είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, αλλά νομίζω πως η καλοσύνη υπάρχει. Επίσης πιστεύω πως και οι καλές νεράιδες υπάρχουν, αλλά και ότι χρηματιστές, τραπεζίτες και τέτοιου είδους άνθρωποι μπορούν να έχουν μια ωραία τιμωρία - ίσως να έπεφτε ένας κεραυνός πάνω τους ή να τους έτρωγε ένας κακός λύκος. Αλλά τότε, θα ήταν όντως κακός; Καταλαβαίνετε πόσα διλήμματα αντιμετωπίζει ένας σκηνοθέτης».

Ο τρόπος που (δε) δουλεύει ο Ακι Καουρισμάκι έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: «Γενικά, είμαι λίγο αργός πια στις ταινίες μου, ενώ παλιά ήμουν πολύ γρήγορος, ίσως όχι τόσο γρήγορος όπως κάποιοι σκηνοθέτες από την Ταϊβάν, αλλά πάντως αρκετά πιο γρήγορος από τον Τζιμ Τζάρμους. Τώρα που το σκέφτομαι, είμαι αρκετά μελοδραματικός, αλλά όχι και τόσο όσο ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν»! Ο Καουρισμάκι τώρα θεωρεί πως είναι στην αρχή μιας ακόμα τριλογίας. «Αν κρίνω από τον ρυθμό μου, θα χρειαστώ μια δεκαετία για να την ολοκληρώσω. Πάντως, έχω βρει πώς θα την ονομάσω, θα είναι η τριλογία των πόλεων με λιμάνι. Μετά τη Χάβρη, θα ακολουθήσει το Βίγκο, ένα ισπανικό λιμάνι στη Γαλικία. Θα την πω “Ο κουρέας του Βίγκο”. Δε νομίζετε ότι έχω προχωρήσει αρκετά»;