Ελισσάβετ Χρονοπούλου: Θέλω να μάθω αυτό που δεν ξέρω κι όχι να δείξω αυτό που ξέρω

Στην τρίτη μεγάλου μήκους ταινία της «Μικρή Αρκτος», η σκηνοθέτρια του «Ένα τραγούδι δεν φτάνει» και του «Ο Αννίβας προ των πυλών» αφηγείται μια τραυματική ιστορία αγάπης στην Αθήνα του σήμερα, με τρόπο απόλυτα πρωτότυπο. Μέσα από τη ματιά ενός από τους δύο ήρωες που δανείζει το βλέμμα του στην κάμερα σε μια ταινία γυρισμένη σε υποκειμενικό πλάνο. Όμως αυτό που θα μπορούσε να είναι απλά ένα σκηνοθετικό εύρημα, αποκτά δύναμη και λόγο ύπαρξης μέσα από τη σκηνοθεσία της Χρονοπούλου και τις ερμηνείες των δυο εξαιρετικών πρωταγωνιστών της, Γιάννη Κοκκιασμένου και Σοφίας Γεωργοβασίλη. Με την ευκαιρία της εξόδου του φιλμ στις αίθουσες, η Ελισσάβετ Χρονοπούλου μίλησε στην Athens Voice.

H Μικρή Άρκτος ξεκίνησε σαν ένα διήγημά σου. Τι ήταν αυτό που δεν είχε ειπωθεί ώστε να θελήσεις μεταφέρεις την ιστορία και στο σινεμά;

Νομίζω πως δεν γράφω για να πω αλλά για ν’ ακούσω. Για να μου πουν. Οι ήρωές μου. Αυτά που δεν ξέρω, που δεν καταλαβαίνω. Το ίδιο κι όταν γυρίζω μια ταινία. Φαίνεται ότι στο διήγημα ο ήρωάς μου δεν μου είπε όσα ήθελα και του έδωσα μια δεύτερη ευκαιρία.

Πώς θα περιέγραφες το φιλμ; Ακόμη κι αν βυθίζεται σε κάτι πολύ σκοτεινό, είναι για σένα μια ιστορία αγάπης;

Ο ήρωάς μου, κακοποιώντας την αγαπημένη του, μάχεται το δικό του τραυματισμένο ψυχισμό. Προσπαθεί μ’ όλη του τη δύναμη να σταθεί άξιος της αγάπης, υπομένει, περιμένει, υποχωρεί και ελπίζει αλλά έρχεται μια στιγμή, ίσως η «κακιά στιγμή» που λέμε, που μια σκοτεινή δύναμη ξεφυτρώνει από κάπου μέσα του και καταστρέφει τα πάντα. Αυτή η «κακιά στιγμή» που προκύπτει από το εσωτερικό μας σκοτάδι, μ’ ενδιαφέρει πάρα πολύ γιατί με τρομάζει.

Η στιγμή που ο άνθρωπος βρίσκεται αίολος μπροστά στην πράξη που τον μετέτρεψε σε θύτη, η στιγμή που κεραυνοβολείται από τη συνειδητοποίηση ότι οι προθέσεις του προδόθηκαν από δυνάμεις που βρίσκονται μέσα του και δεν ελέγχει ούτε καν γνωρίζει, αυτή η στιγμή είναι καθαρά Τραγική με την αριστοτελική έννοια της λέξης. Είναι μια στιγμή που τέμνει τη συνέχεια της ζωής του ανθρώπου και αλλοιώνει, αλλάζει για πάντα την ταυτότητά του. Με σοκάρει πάρα πολύ αυτό. Και είναι ό,τι πιο αληθινό μπορούμε να πούμε για τον ανθρώπινο ψυχισμό: ότι ελάχιστα μπορούμε να γνωρίζουμε γι’ αυτόν.

Ακόμη κι αν το φιλμ μοιάζει να κινείται σε ένα δικό του κλειστό σύμπαν που ορίζεται από τους δύο ήρωες, η πραγματικότητα, το εδώ και το τώρα τρυπώνει στην ιστορία. Θα έλεγες ότι οι χαρακτήρες είναι «παιδιά της εποχής τους»; Ατελείς και προβληματικοί και για λόγους που δεν είναι μόνο «εσωτερικοί»;

Έτσι ακριβώς, οι χαρακτήρες είναι παιδιά «της εποχής τους». Προφανώς και δεν ήταν στις προθέσεις μου η αποτύπωση της επικαιρότητας, όμως σ’ ενα πίσω επίπεδο, στο φόντο της ιστορίας, αποτυπώνεται αναπόφευκτα η κοινωνική και οικονομική συνθήκη της χρονικής στιγμής. Η ταινία αποκαλύπτει την κοινωνική ταυτότητα των χαρακτήρων αφού σ’ ένα βαθμό οι επιλογές τους απορρέουν από αυτήν.

Επιλέγεις να γυρίσεις ολόκληρη την ταινία μέσα από το υποκειμενικό πλάνο του ήρωα. Πώς προέκυψε αυτή η επιλογή; Πόσο άλλαξε την ιστορία; Την ίδια την ταινία;

Εξ αρχής μ’ ενδιέφερε να αφηγηθώ την ιστορία από την οπτική γωνία του άντρα, του θύτη δηλαδή. Έγραψα το διήγημα προσπαθώντας να καταλάβω τη διαδικασία που οδηγεί έναν άνθρωπο σ’ αυτό το οριακό σημείο. Όλη αυτή η βία πού βρίσκεται μέσα μας και τι την απελευθερώνει;

Ήθελα να διερευνήσω και να καταλάβω αλλά δεν ήθελα να κάνω μια ταινία καταγγελίας. Στη διαδικασία της προετοιμασίας και των προβών κατάλαβα ότι αν στεκόμουν απ’ έξω, να πω την ιστορία από «αντικειμενική» σκοπιά, δεν θα απέφευγα την καταγγελία. Ως γυναίκα δεν μπορώ να δω με συμπάθεια αυτό τον άνθρωπο, με αναστατώνει πάρα πολύ και μου προκαλεί φόβο και θυμό. Ο μόνος τρόπος να του δώσω το λόγο, να τον ακούσω, ήταν να μπω στη θέση του και να δω με τα μάτια του. Και να προσπαθήσω να βάλω το θεατή σ’ αυτή τη θέση.

Η ανδρική ματιά είναι «η νόρμα» στην καθημερινότητά μας. Τις περισσότερες φορές και στο σινεμά. Πόσο εύκολο ήταν να σκηνοθετήσεις, να ανακαλύψεις τη ματιά ενός άντρα;

Θέλω να μάθω αυτό που δεν ξέρω κι όχι να δείξω αυτό που ξέρω. Οι ήρωές που με ιντριγκάρουν είναι αυτοί που κατανοώ λιγότερο. Είναι δύσκολο αλλά γι’ αυτό έχει ενδιαφέρον.

Και σε πρακτικό επίπεδο τι περιορισμούς ή ελευθερία έφερε αυτή η επιλογή της υποκειμενικής ματιάς;

Μας έβαλε σε διαδικασία πειραματισμού, κι αυτό ήταν πολύ εμπνευστικό. Πέραν των πρακτικών λύσεων που έπρεπε να επινοήσουμε, μπήκαμε και στη συναρπαστική διαδικασία να διερευνήσουμε τα ψυχολογικά κίνητρα του ανθρώπινου βλέμματος. Να χαρτογραφήσουμε το πεδίο που καλύπτει το βλέμμα του ήρωα σε κάθε πλάνο. Πού κοιτάζει, στην κάθε ατάκα, στην παύση, στη σιωπή. Ποια στιγμή φεύγει το βλέμμα απ’ το τασάκι για να πάει στο παπούτσι και μετά στο πρόσωπό της και μετά έξω από το παράθυρο; Γιατί; Για πόση ώρα; Στη ζωή αυτό γίνεται ασυναίσθητα αλλά στο σινεμά πρέπει να το οργανώσεις με κάθε λεπτομέρεια. Αυτή η δουλειά πάνω στο «βλέμμα» ήταν πολύ ενδιαφέρουσα.

Το φιλμ πατάει γερά στις ερμηνείες των δυο πρωταγωνιστών σου, σε μια ιστορία που μοιάζει πολύ απαιτητική και από τους δυο. Πώς δουλέψατε τους χαρακτήρες; Τι ζήτησες από αυτούς;

Στη διαδικασία των προβών, αρχικά προσπαθούμε να συγκεκριμενοποιήσουμε αυτό που ο Κούντερα ονομάζει «υπαρξιακό κωδικό» του χαρακτήρα, αυτό το κουκούτσι γύρω από το οποίο χτίζεται η ψυχική και κοινωνική συγκρότηση του χαρακτήρα. Όταν το βρεις, χωράει σε μια μικρή φράση ή ακόμα και σε μια λέξη, π.χ. «αυτός που περπατάει στην άκρη του γκρεμού» αλλά η διαδικασία που σε οδηγεί στο να το διατυπώσεις σου έχει δώσει και τις περισσότερες απαντήσεις για τη συμπεριφορά και τα αισθήματα του χαρακτήρα. Δουλεύουμε με αυτοσχεδιασμό πάνω σε παραλλαγές των συνθηκών του σεναρίου. Συζητάμε πάνω στα αποτελέσματα του αυτοσχεδιασμού, δουλεύουμε ο καθένας μόνος του πάνω σ’ αυτά, σιγά-σιγά αποβάλλονται από μόνα τους τα ξερά και ανθίζουν τα χλωρά. Είναι μια δημιουργική διαδικασία στην οποία οι ηθοποιοί οικοδομούν το χαρακτήρα οι ίδιοι μέσα από τη δική τους εργαλειοθήκη κι όχι προσπαθώντας να εκτελέσουν δικές μου οδηγίες.

Γι’ αυτό κι όταν φτάσουμε στο γύρισμα είναι έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να ανταποκριθούν χωρίς οδηγίες σε μια άγνωστή τους σκηνή που τους δίνεται ακόμα και δυο λεπτά πριν τη λήψη.