Hello to Emptiness: Θρήνοι και μοιρολόγια από τη Στέφανι Τηρς στην ΕΛΣ

Xορεύουν τα δάκρυα; Έχει σώμα η θλίψη πέρα από την όση συναισθηματική της ένταση; Πώς και γιατί διαχειριζόμαστε, ως κοινωνία και πολιτισμός, το πένθος με συνοπτική διαδικασία, προκειμένου, μετά τα δάκρυα, η ζωή να ξαναπάρει μπροστά; Πόσο βαθύ είναι το κενό που αφήνουν οι άνθρωποι όταν φεύγουν και πόσο η ηχώ του χαμού τους μπορεί να ακουστεί αλλά και να αναπαρασταθεί; 

Με τη Στέφανι Τηρς ανταμώνουμε λίγο μετά την πρόβα των Mouvoir, καθώς οι ημερομηνίες του «Hello to Emptiness» πλησιάζουν. Μια περφόρμανς, μια συναυλία, ένα χορόδραμα με πρώτη ύλη τα σώματα και τις φωνές θα προσπαθήσουν να αναπαραστήσουν την τρύπα που αφήνει η απώλεια. «Mouvoir θα πει κίνηση. Όχι μόνο σωματική αλλά και οπτική. Το μάτι κινείται συνεχώς παράλληλα με το σώμα, συλλαμβάνει συνεχώς τα δεδομένα ενός κόσμου που συντίθεται και αποσυντίθεται. Η ίδια λέξη χρησιμοποιείται και για να περιγράψει την ένταση ενός οποιουδήποτε συναισθήματος που μας ταρακουνά». Αυτά ως προς την ονοματοδοσία αλλά και το περιεχόμενο της ομάδας τους. 

Η περφόρμανς-συναυλία «Hello to Emptiness» με την υπογραφή των Movouir έρχεται σε πρώτη παρουσίαση στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) για δύο μοναδικές παραστάσεις στις 16 και 17 Απριλίου 2022. Με αφετηρία τα ελληνικά παραδοσιακά μοιρολόγια, το έργο «Hello to Emptiness» εξερευνά διαπολιτισμικούς τρόπους διαχείρισης του πένθους, λειτουργεί σαν ηχώ και τολμά να οραματιστεί ένα πιο γειωμένο και ανθρώπινο μέλλον, κάνοντας τα δάκρυα να χορεύουν.

Τη ρωτώ πώς ακριβώς ήρθε σε επαφή με τα ελληνικά μοιρολόγια, και αναπόφευκτα η κουβέντα μας γυρίζει δεκαοκτώ χρόνια πριν: «Τότε ήρθα για πρώτη φορά στην Ελλάδα, όταν οι γονείς μου απέκτησαν ένα σπίτι στην Τήνο. Μου είναι οικεία το άγονο τοπίο και οι άνεμοι, επισκέπτομαι το νησί τακτικά. Δεν είχα ιδέα για το ελληνικό μοιρολόι, από πόσο μακριά έρχεται, πριν δηλαδή από τα χριστιανικά χρόνια, από τα βάθη των αιώνων. Μέχρι που μυήθηκα από έναν πολυαγαπημένο Βραζιλιάνο φίλο χορευτή, που έζησε για κάποια χρόνια στην Ελλάδα, ήρθε σε επαφή με την πολυφωνικότητά τους και μαγεύτηκε. Το ίδιο ένιωσα και εγώ όταν άρχισα να μελετώ το περιεχόμενο των θρήνων αλλά και τη σωματικότητά τους: φωνές και σώματα πενθούν εναρμονισμένα. Με μάγεψε, επίσης, ο πλούτος των μεταφορών και ο τρόπος με τον οποίο η φύση και οι άνθρωποι γίνονται ένα, οι ψυχές είναι πουλιά που πετούν ή ρυάκια που κελαρύζουν, οι πενθήσιμες ζωές είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένες με το περιβάλλον που τις γέννησε». 

Το «Hello to Emptiness» παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία, σκηνικό και κείμενο της καλλιτεχνικής διευθύντριας της ομάδας Mouvoir Στέφανι Τηρς και μουσική των Μάρθας Μαυροειδή και Μαριάνας Σαντόφσκα. Η Μαριάνα είναι από την Ουκρανία, οι Ανατολικοευρωπαίοι κριτικοί την αποκαλούν «Ουκρανή Μπιορκ», και τσεκάροντάς την καλύτερα ένιωσα τι είναι αυτό που έκανε τους New York Times να τη χαρακτηρίσουν συγγενή με την Pj Harvey: ένταση και πάθος. «Γίνεται πόλεμος στην πατρίδα της, χάνεται αθώος κόσμος, δεν φαντάζεσαι πόσο αυτοί οι θάνατοι σε ζωντανή μετάδοση επηρεάζουν και τις πρόβες μας. Η Μαριάνα τελεί σε συνεχή κατάσταση πένθους και αυτό μεταβιβάζεται και σε εμάς. Στιγμές στιγμές η πρόβα μας μεταμορφώνεται σε πάρκο δακρύων και κατάρρευσης», λέει η Στέφανι.

Με τη συμμετοχή μουσικών και χορευτών από την Ισπανία και τη Γαλλία, καθώς και της Χορωδίας 65+ των Εκπαιδευτικών & Κοινωνικών Δράσεων της ΕΛΣ, το «Hello to Εmptiness» είναι ένα πολιτικό έργο: «Πριν την παράσταση οι θεατές μπορούν να δουν και να ακούσουν μοιρολόγια είτε από τη Μάνη είτε από την Ήπειρο, προκειμένου να εξοικειωθούν με το κλίμα αυτού που θα ακολουθήσει. Όσο για τη Χορωδία 65+, λειτουργεί κάπως και σαν την παρέμβαση Χορού στο αρχαίο δράμα: συμμετέχει, ρωτά, μιλά, συντελεί. Εκτός από τους ανθρώπους και το κενό που αφήνουν, είναι και τα τοπία, τα είδη των φυτών και των ζώων και οι πληθυσμοί που εξαφανίζονται. Οι περισσότερες δυτικές κοινωνίες δεν προσφέρουν παρά ελάχιστο χώρο και χρόνο στις εμπειρίες του θανάτου και του πένθους».

Η περφόρμανς «Hello to Emptiness» φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως αντηχείο, εστιάζει στην επανεφεύρεση χαμένων στρατηγικών για την αντιμετώπιση του κενού. Αποτελεί παραστασιακό αναστοχασμό στην έννοια της κοινωνικής τρωτότητας και θέτει ερωτήματα για την πραγμάτευση του πένθους, έννοιας ιδιαίτερα φορτισμένης στην τρέχουσα, ευάλωτη περίοδο της υγειονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης. Η Στέφανι επεκτείνει: «Στη σκηνή οι χορευτές είναι και τραγουδιστές, λειτουργούν και συνθέτουν ολιστικά την πράξη. Μια υβριδική σχέση όπου ο παγανισμός της κίνησης και της φωνής επιτομεί εφ’ όλης της ύλης, ένας διάλογος με καθετί που αναχώρησε». 

«Hello to Emptiness», το πρότζεκτ είναι διακαλλιτεχνικό και πολυεθνικό:

Μαζί τους επί σκηνής, ο Ισπανός χορευτής Χουάν Κρουθ Ντίαθ ντε Γκαράιο Εσναόλα, ο Γάλλος χορευτής Ζυλιέν Φερραντί και η Γαλλίδα χορεύτρια, τραγουδίστρια και μουσικός Μανόν Παράν. Με εργαλείο τη γνώση των επιμέρους παραδόσεών τους, συνδυάζουν σκοπούς και τελετουργίες από τα Βαλκάνια και άλλες περιοχές. Επιθυμία της παράστασης είναι να ιχνηλατήσει την οικεία όσο και, ταυτόχρονα, συλλογική και ενοποιητική διάσταση του θρηνητικού τραγουδιού. «Η τέχνη, όπως λέει και η συνεργάτιδά μου Μάρθα Μαυροειδή, έχει τη δύναμη να διαμεσολαβεί στα μεγάλα αναπάντητα ερωτήματα, τις απορίες όπως “τι είναι ο χρόνος”, δίνοντας νόημα στο ερώτημα το ίδιο. Η μουσική, ως τέχνη του χρόνου, ανασκευάζει το βίωμα του χρόνου για τον άνθρωπο. Προσφέρει μια ηχητική απάντηση στα αινιγματικά ερωτήματα, δίνοντας έτσι νέο νόημα στο αίσθημα της απώλειας. Οι φωνές μας είναι μαρτυρία της παρουσίας μας στο εδώ και το τώρα. Φέρουν όμως, ταυτόχρονα, το βάρος της μνήμης, όλων όσων έχουν βιωθεί. Ξετυλίγοντας το νήμα των παραδοσιακών φωνητικών εκφράσεων του πένθους, θα επιχειρήσουμε να διεισδύσουμε στην ουσία της ανθρώπινης έκφρασης». 

Λίγο πριν από τη Μεγάλη Εβδομάδα, το «Hello to Emptiness» νομίζω πως λειτουργεί ιδιαζόντως τελετουργικά και αρχετυπικά. Από τον θρηνητικό παγανισμό στο χριστιανικό πένθος και από τους θανάτους σε ζωντανή μετάδοση από την Ουκρανία ως τα λογής ατομικά και συλλογικά «μαύρα» που μας κατακλύζουν από παντού, η Στέφανι Τηρς και οι μοιρολόγοι της δεν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν εντός ισχυρότερου καμβά.