Ο Κωνσταντίνος Ρήγος σε double date με το Φεστιβάλ Αθηνών

Συναντηθήκαμε μεσημέρι σ’ ένα από τα αναπαυτικά καθιστικά στο κτίριο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Κατέφθασε χαμογελαστός, προσηνής και με διάθεση για συνομιλία. Κι ας είναι μια περίοδος γεμάτη υποχρεώσεις, με δύο παραγωγές ante portas. Κι ας επωμίζεται για χάρη τους ακόμα μια φορά διαφορετικούς ρόλους, ως σκηνοθέτης και χορογράφος, συνυπογράφοντας τη σκηνογραφία αλλά και ως χορευτής. Χώρια οι υποχρεώσεις που απορρέουν από τη διεύθυνση του μπαλέτου της ΕΛΣ και την προετοιμασία της νέας σεζόν. Διαολεμένη ενέργεια; Πάθος γι’ αυτό που κάνει; Περιέργεια για νέες περιπέτειες; Μάλλον τίποτα από αυτά δεν έλειψε από τον Κωνσταντίνο Ρήγο.

Το φετινό καλοκαίρι τον βρίσκει να σκηνοθετεί για πρώτη φορά Αριστοφάνη και να ανοίγει με τους «Ιππείς» τα φετινά Επιδαύρια (στις 25-27/6). Πώς προέκυψε αυτή η συνάντηση; «Η πρόταση ήρθε από το Εθνικό Θέατρο» μου αναφέρει για την παράσταση που θα φέρει μαζί στη σκηνή τους Κωνσταντίνο Αβαρικιώτη, Στέλιο Ιακωβίδη, Κώστα Κόκλα, Πάνο Μουζουράκη, Κωνσταντίνο Πλεμμένο, Κωνσταντίνο Μπιμπή και Στεφανία Γουλιώτη. Και συνεχίζει: «Ήθελα να σκηνοθετήσω στην Επίδαυρο, όχι όμως Αριστοφάνη και είμαι ευτυχισμένος που το σκέφθηκαν άλλοι γιατί προσφέρει τόσα ερεθίσματα για να δημιουργήσεις διαφορετικές εικόνες και καταστάσεις.

Διαθέτει έντονο το ποιητικό, το σατιρικό, το πολιτικό και το μεταφυσικό στοιχείο. Με αυτή την έννοια μου ταιριάζει, όσο μπορώ να είμαι σατιρικός και ταυτόχρονα απελευθερωμένος στα επεισόδια του έργου, τόσο με τον χορό και κυρίως με την παράβαση, μπορώ να κάνω μία πρόταση ουσιαστική. Η πρώτη δουλειά που έκανα στην Επίδαυρο ως χορογράφος ήταν οι “Νεφέλες” για το Θέατρο Τέχνης, σε σκηνοθεσία Γιώργου Λαζάνη, πρωτοετής σπουδαστής ακόμα στην Κρατική Σχολή Χορού. Ως σκηνοθέτης, όμως, μπαίνεις πιο βαθιά στο κείμενο, που παίρνει νόημα μέσα από τη δική σου σκέψη».

Ο Κωνσταντίνος Ρήγος για τους «Ιππείς»

Πώς προσέγγισες το έργο και τι σου αποκάλυψε η επαφή μαζί του;
Μία μεγάλη ελευθερία, αναλογίες, πολλή ουσία αλλά και δυσκολίες. Δεν ήθελα να κάνω μία διασκευή στο έργο του Αριστοφάνη.  Έχω αφαιρέσει κάποια σημεία, ελάχιστα σε σχέση με αυτά που αφαιρούνται συνήθως.  Ο Αριστοφάνης σε περιμένει σε κάθε γωνία, δεν μπορείς να ξεφύγεις από το κείμενο.  Στην πρόβα αρχικά είχα προσθέσει πράγματα εκτός κειμένου. Όταν όμως άρχισε να «δένει», έμοιαζαν ξένα. Τελικά, αποφάσισα να κρατήσω μόνο φράσεις και λέξεις που εντείνουν αυτό που θέλει να πει το κείμενο. Απλώς έχω φέρει το έργο πιο κοντά στην αισθητική μου, που δεν έχει να κάνει τόσο με την, ίσως, υπερβολή του Αριστοφάνη, όπως την έχουμε συνηθίσει, αλλά με μια εσωτερικότητα και στο χιούμορ και στην ποίηση.  

Ξεκίνησα από τον χορό γιατί με ενδιέφερε πάρα πολύ το βλέμμα του. Ο χορός προχωρά και σχολιάζει τη δράση, είναι μέρος της απόφασης να ρίξουν από την εξουσία τον Παφλαγόνα και ταυτόχρονα και παρατηρητές της εξέλιξης, των πολιτικών αντιπαραθέσεων. Ο Παφλαγόνας είναι εμπνευσμένος από τον Κλέωνα, τον πολιτικό που μετά τον θάνατο του Περικλή υπήρξε ηγέτης της Αθηναϊκής Πολιτείας. Ο Αριστοφάνης, ως συντηρητικός, θέλει να φύγει από την εξουσία γιατί δεν καταγόταν από αριστοκρατική γενιά.  Έχοντας την ανάμνηση του αγγείου με παράσταση των «Ιππέων» που βρίσκεται στο Βερολίνο, έχω φέρει τον χορό σε μια παλαίστρα στην Αθήνα, σ’ ένα ανοικτό γυμναστήριο μπροστά στο δημαρχείο που ανακαινίζεται. Εκεί οι Ιππείς γυμνάζονται και ασχολούνται με τον καλλωπισμό του σώματος, εκεί ξεκινούν και οι αγώνες ανάμεσα στον δερματέμπορα Παφλαγόνα και τον Αλλαντοπώλη. 

Δεδομένου ότι συνυπογράφεις και τη σκηνογραφία, ποια η σημασία της στην παράσταση;
Είναι λειτουργικό μέρος της παράστασης. Στη δημιουργική διαδικασία πάντα αρχίζω αναζητώντας τι θέλω να πω μέσα από το έργο και πού θα το τοποθετήσω. Για τους «Ιππείς» πέρασα από τρεις εκδοχές σκηνικού μέχρι να φθάσω στην τελική. Τα σκηνικά αντικείμενα είναι πολύ σημαντικά διότι και ως χορογράφος έπρεπε να επιλέξω πώς θα κινήσω το χορό. Είχε να κάνει πολύ και με το «υλικό»: οι ερμηνευτές του χορού είναι πολύ ταλαντούχοι, είναι παιδιά που χορεύουν, τραγουδούν, παίζουν μουσική και, επιπλέον, έρχονται στην παράσταση μετά από μια περίοδο εγκλεισμού με μια υπερδύναμη ενέργειας. Αυτό όρισε όλο το έργο.

Πόσο ανοικτός είσαι κατά τη δημιουργική διαδικασία στην αλλαγή και στην ώσμωση με τις ιδέες των συνεργατών σου;
Και ως σκηνοθέτης και ως χορογράφος είμαι δεκτικός στη συνδημιουργία. Εξαρτάται βέβαια και από το έργο, τη συνθήκη, τους ερμηνευτές. Ό,τι έχει αφαιρεθεί στους «Ιππείς» ήρθε μέσα από τη δημιουργική διαδικασία με τους ερμηνευτές. Υπάρχουν κομμάτια στο χορό τα οποία έχουν προκύψει από αυτοσχεδιασμούς. Τελικά, όμως, όλες οι προτάσεις πρέπει να υπηρετήσουν μία κεντρική ιδέα, η οποία έχει δημιουργηθεί από όλους μαζί.  

Πόσο μας αφορά ο λόγος του Αριστοφάνη σήμερα; Η ιστορία της χειραγώγησης, της διαφθοράς επαναλαμβάνεται σταθερά. Τι γεύση σου αφήνει αυτό; Πιστεύεις ότι μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα, ο τρόπος που βλέπουμε τη σχέση μας, τη θέση μας και το χρέος μας στην κοινωνία; 
Είναι πολύ αστείο και τραγικό μαζί να βλέπεις μία ιστορία που διαδραματίζεται 2.500 χρόνια πριν να μοιάζει σημερινή. Οι «Ιππείς» περιγράφουν μία πολιτική αντιπαράθεση αχρείων με τους πρωταγωνιστές να διαγκωνίζονται για την εξουσία. Η δημαγωγία παραμένει παρούσα στην ιστορία της ανθρωπότητας, οπότε το έργο του Αριστοφάνη παραμένει διαχρονικό και στα αιτήματά του. Όμως είναι στην ανθρώπινη φύση όλο αυτό και δεν νομίζω ότι μπορεί να αλλάξει. Ο Αριστοφάνης έχει εφεύρει την ουτοπία αλλά δεν ξέρω αν είναι εφικτό να πραγματοποιηθεί.

Ο Κ. Ρήγος και το "Χορεύοντας με τη σκιά μου" στο Ηρώδειο

Παρουσιάζεις ξανά και τον «Χορό με τη σκιά μου», στο Ηρώδειο (στις 25, 27 και 29/7). Μια δουλειά που έκανε πρεμιέρα στην ΕΛΣ στα τέλη του 2019 φέρνοντάς σε ως χορευτή επί σκηνής μετά από χρόνια. Γιατί και τι συναισθήματα σου δημιούργησε; 
Ένιωθα ότι δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί το έργο αν δεν υπήρχα μέσα σε αυτό, γιατί η μουσική του Χατζιδάκι είναι χρόνια στ’ αυτιά μου. Όταν χορεύω στην παράσταση βλέπω τη σκιά μου, είμαι σαν μία μαριονέτα, σαν ένας δημιουργός μέσα στο δημιούργημά του και ταυτόχρονα ο δημιουργός που βλέπει το δημιούργημά του. Η συγκεκριμένη χορογραφία είναι μια σειρά χειρονομιών μέσα από την οποία δείχνω τις προσωπικές αναφορές μου, πώς ξεκίνησε να μου αρέσει ο χορός, τα μιούζικαλ, οι θρυλικοί ερμηνευτές. Είναι o μαγικός κύκλος που μας φέρνει αντιμέτωπους με την ίδια μας τη σκιά, την ύπαρξή μας. 
Η παράσταση κινείται στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα του χατζιδακικού έργου μέσα από ισάριθμες εμβληματικές μουσικές συνθέσεις: τον Κύκλο του C.N.S.που συμβολίζει τον βορρά· τον Καπετάν Μιχάλη, που συμβολίζει τον νότο με το άνυδρο, μεσογειακό τοπίο· το Χαμόγελο της Τζοκόντα που είναι η δύση, μια σπουδή του συνθέτη στην ιστορία της δυτικής μουσικής, ενώ Το καταραμένο φίδι είναι η ανατολή, μια χώρα των σκιών και του παραμυθιού. Έτσι και ο δικός μου κόσμος: έχει το βορρά, γιατί είμαι ορθολογιστής, αλλά και τον νότο, το πάθος και την ενέργεια. Λατρεύω τη δύση, αλλά έχω πάντα μέσα μου την ανατολή. Ο «Χορός με τη σκιά μου» είναι μια εξομολόγηση επί σκηνής όλων αυτών που έχω ζήσει και κουβαλάω πάντα μέσα μου, μια ανασκόπηση της ύπαρξής μου μέσα στη δημιουργία, μια έκρηξη εσωτερική.

Θα κρατάς πάντα μια ανοιχτή πόρτα για την προσωπική σου παρουσία επί σκηνής;
Θα το ήθελα, παρότι με αγχώνει πολύ. Ακόμα και τώρα που θα βγω να χορέψω Χατζιδάκι, μια χορογραφία που δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις. Επιπλέον, δεν μπορώ να δω τον εαυτό μου ως περφόρμερ, δεν έχω αυτή την αίσθηση που είχα παλιότερα.  

Φοράς πολλά καπέλα ως καλλιτέχνης, σε ποιο αισθάνεσαι πιο κοντά; 
Πάντα ένιωθα περισσότερο σκηνοθέτης. Αντιλαμβάνομαι το ρόλο μου ως σκηνοθέτη και ως χορογράφου με τον ίδιο τρόπο. Για να κάνω μια παράσταση χορού σκηνοθετώ το χορό, δεν μπορώ να τον σκεφθώ απλώς ως αφηρημένη κίνηση η οποία εγγράφεται στο χώρο. Ακόμα και στην ενασχόλησή μου με τη φωτογραφία δεν με ενδιαφέρει η τεχνική, αλλά να κρατήσω μία στιγμή, να δημιουργήσω έναν κόσμο.  

Η περίοδος που μεσολάβησε από την πρώτη παρουσίαση της παράστασης «Χορός με τη σκιά μου» έχει επηρεάσει τον τρόπο που προσεγγίζεις το έργο;
Όχι και δεν νομίζω ότι μπορεί να αλλάξει κάτι ένα έργο. Ίσως το μόνο που μπορεί να έχει αλλάξει είναι να αισθανόμαστε πιο ουσιαστικοί σε αυτό που κάνουμε, να νιώθουμε περισσότερο την ανάγκη να είμαστε μέσα σε κάτι. Γιατί αυτή την περίοδο μας έλειψε η επαφή. Η ανάγκη να ερμηνεύσεις γίνεται πιο ουσιαστική και μεγαλύτερη μετά από αυτή την απουσία. Και η ερμηνεία γίνεται πιο βαθιά, κάτι βέβαια που συμβαίνει όταν ξαναπαρουσιάζεται ένα έργο μετά από καιρό, είναι πιο ώριμο.

Ο διευθυντής μπαλέτου της ΕΛΣ για το λοκντάουν και τα επόμενα σχέδιά του

Τι σκέψεις σου δημιούργησε η συνθήκη του εγκλεισμού και η πανδημία του κορωνοϊού;
Η πρώτη περίοδος της καραντίνας με έβαλε σε μια κατάσταση ενδοσκόπησης και ανακεφαλαίωσης, γεγονός ενδιαφέρον γιατί έτσι έχεις την πιθανότητα να εκτιμήσεις όσα έχεις κάνει και τον ίδιο σου τον εαυτό. Αυτό ήταν το κέρδος μου. Είναι, βέβαια, τρομακτικό να μην αγκαλιάζεις τους φίλους σου, να φοράς μάσκα και να μη βλέπουν οι άλλοι αν γελάς ή χασμουριέσαι. Μπορεί όταν τελειώσει η πανδημία να έρθει μια έξαρση αισιοδοξίας, αλλά στην πραγματικότητα, το ισχυρό τραύμα που αφήνει στην κοινωνία δεν θα επουλωθεί εύκολα. Ας χρησιμοποιήσουμε, λοιπόν, ό,τι μάθαμε από αυτό: την αξία της ανθρώπινης ύπαρξης, που την είχαμε ξεχάσει. Ας πάμε ξανά στα βασικά: την επαφή, την αξιοπρέπεια, την ισορροπία, το δίκαιο. 
Βέβαια, στην Λυρική Σκηνή συνεχίσαμε να παράγουμε έργα τα οποία παρουσιάζονταν διαδικτυακά. Υπό αυτή την έννοια το μόνο που μου έλειψε ήταν η επαφή με τον άγνωστο κόσμο, γιατί η επαφή με το μπαλέτο είναι ένας ολόκληρος κόσμος. Αισθάνομαι την ανάγκη να έρθει το έργο ξανά σε επαφή με το κοινό. Όταν δεν αφουγκράζεσαι το κοινό, δεν αισθάνεσαι ολοκληρωμένα την πράξη της δημιουργίας. Ο καλλιτέχνης από το κοινό παίρνει την ενέργεια για να συνεχίσει. Διαφορετικά είναι σαν ένα πυροτέχνημα που δεν έσκασε. Ό,τι κάνουμε είναι για να δημιουργήσει αναμνήσεις στους άλλους. Το διαδίκτυο δημιουργεί μια καινούργια συνθήκη θέασης των έργων, καθώς φέρνει τον θεατή πιο κοντά στον ερμηνευτή, στην κυριολεξία, και «χτίζει» μια «βιβλιοθήκη», ένα αρχείο παραστάσεων για το μέλλον. Αν όμως δεν είσαι εκεί τη στιγμή που αυτές οι στιγμές εγγράφονται στο μυαλό των ανθρώπων κάτι σου λείπει.

Ένα όνειρό σου που δεν έχεις πραγματοποιήσει ακόμα;
Θα σου φανεί περίεργο αν σου πω ότι αυτή τη στιγμή δεν έχω κάποιο όνειρο; Ένα όνειρο ήταν η σκηνοθεσία στην Επίδαυρο, όπως και η χορογραφία πάνω στη μουσική του Χατζιδάκι. Τα όνειρα γεννιούνται κάθε στιγμή, αλλά πρέπει μάλλον να ολοκληρωθούν τα προηγούμενα πριν γεννηθεί το επόμενο. 

Και μια εικόνα από τα προσεχώς;
Η επόμενη σεζόν φέρνει το ανέβασμα του Δον Κιχώτη –το οποίο έχει ακυρωθεί ήδη 3 φορές λόγω του κορωνοϊού–, σε χορογραφία του Τιάγκο Μπορντίν, σκηνικά του Γιώργου Σουγλίδη και κοστούμια της Μαίρης Κατράντζου. Ετοιμάζω και ένα καινούργιο έργο για την Λυρική Σκηνή, μια σύγχρονη ματιά πάνω σε ένα κλασικό μπαλέτο. Επιπλέον, δύο πολύ σημαντικοί, πρωτοπόροι ξένοι χορογράφοι θα δημιουργήσουν για πρώτη φορά έργα για το μπαλέτο της ΕΛΣ. Θέλω να δώσουμε στην ομάδα ρεπερτόριο που να αξίζει στην ιστορία της, να έρθει σε επαφή με σημαντικούς δημιουργούς. Έχουν ήδη γίνει τα πρώτα βήματα (π.χ. μέσα από τις συνεργασίες με τον Νάτσο Ντουάτο και τον Μάρκο Γκέγκε) και όλοι όσοι έχουν δώσει δουλειά τους μένουν ευχαριστημένοι τελικά.