Η χορογράφος που έφτιαξε ένα «Τραγούδι»

Με μια παράσταση χορού που… τραγουδάει φεύγει ο Σεπτέμβρης. Σε ανοιχτό χώρο και λίγο πριν σβήσει το φως της μέρας οι χορευτές του Corporis Miracula θα βρεθούν απόψε 23/9, στο Περιστύλιο του Ωδείου Αθηνών για μία και μοναδική παράσταση. Εκεί η Λίλα Ζαφειροπούλου θα δει τη χορογραφία της να επιστρέφει στο κοινό μετά από 13 περίπου χρόνια. Μπορεί να έκανε κι ένα πέρασμα από την πανέμορφη ιταλική Σιένα το 2005, αλλά τότε αιτία ήταν ο Mario Bertoncini. Το «Τραγούδι» άλλωστε είναι ένα χορογραφικό ποίημα για την επιθυμία, αποτέλεσμα της συνεργασίας της χορογράφου με τον βραβευμένο συνθέτη και πιανίστα -έναν από τους κύριους ριζοσπάστες στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής. Τότε, στη Σιένα είχε συνοδεύσει ο ίδιος τους χορευτές παίζοντας ζωντανά με τα χειροποίητα γλυπτά του όργανα. Αυτή τη φορά μπορεί η μουσική να είναι ηχογραφημένη, αλλά το «Τραγούδι» παραμένει μία από τις καλύτερες προτάσεις για το απόγευμα της Παρασκευής.

Η Λίλα Ζαφειροπούλου, εξηγεί με λόγια γιατί μια παράσταση χορού λέγεται τραγούδι, πώς είναι να ερμηνεύεις εκτός σκηνής, πόσο μας αφορά ο χορός στην Ελλάδα και πολλά άλλα. Ενώ με τη χορογραφία της μιλά για την επιθυμία, αυτή που μας καλεί και συγχρόνως απομακρύνεται, για τον πόθο που διαφεύγει, για την ελπίδα της περιπλάνησης,  την αναζήτηση της εσωτερικής μας πατρίδας ανάμεσα στους ανθρώπους.

Βίκυ Μπέτσου

«Τραγούδι»… ιδιαίτερος τίτλος για παράσταση χορού, υπάρχει κάποιος συμβολισμός;

Έτσι ονομάστηκε για διάφορους λόγους, ένας από τους οποίους ήταν ότι το πρώτο κομμάτι που ακούγεται στην παράσταση έχει τίτλο «Chanson», όπως είναι το τραγούδι στα γαλλικά. Τη μουσική έχει γράψει ο Mario Bertoncini, τον οποία είχα γνωρίσει το 2003 και έτσι αποφασίσαμε αργότερα να ονομάσουμε την παράσταση «Chanson». Το σκεπτικό πίσω από αυτή την επιλογή είναι ότι το τραγούδι, όπως και ο άνθρωπος, έχει μία πορεία την οποία δε γνωρίζει, αλλά την ακολουθεί. Η ιδέα της χορογραφίας βασίζεται σε αυτό τον δρόμο, το ταξίδι και οι άνθρωποι στη σκηνή από κάπου έρχονται και κάπου πάνε. Πηγαίνουν κάπου καλύτερα, κάπου χειρότερα; Σε αυτό δεν υπάρχει απάντηση, γι’ άλλους μπορεί και να πεθαίνουν πηγαίνοντας στο άγνωστο. Σε κάθε περίπτωση όμως πρόκειται για μία περιπλάνηση. Το 2003, που η παράσταση παρουσιάστηκε πρώτη φορά, είχαμε σκηνή, ενώ τώρα οι χορευτές θα χορέψουν στο Περιστύλιο του Ωδείου Αθηνών. Η σκηνή έχει το πλεονέκτημα του τεχνητού φωτισμού που δημιουργεί ατμόσφαιρες κι εκτός χορογραφίας. Τώρα δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα, αφού έχουμε μόνο φυσικό φως και μάλιστα το φως του απογεύματος. Σιγά σιγά αυτό που βλέπουμε φεύγει από εμάς, απομακρύνεται και αυτό συμβαίνει και στην πραγματικότητα. Οι χορευτές δηλαδή απομακρύνονται ως παρουσίες γιατί δεν βρίσκονται στα αυστηρά χωρικά όρια της σκηνής.

Το φυσικό φως της μέρας πώς θα επηρεάσει το τελικό αποτέλεσμα;

Το Περιστύλιο μας ταίριαζε ως χώρος, τόσο προοπτικά, όσο και από άποψη φωτισμού. Δίνει μία αίσθηση τούνελ, παρά το φως που περνάει από τις κολώνες. Ο θεατής βρίσκεται κατά κάποιον τρόπο σε μία στοά, με μάρμαρο και φόντο έναν καταπράσινο κήπο με φυτά και λουλούδια. Άλλωστε από την αρχή δε θέλαμε φώτα ή τεχνική υποστήριξη και η όλη ατμόσφαιρα του Περιστυλίου μας βοηθάει να υποστηρίξουμε το θέμα μας.

Βίκυ Μπέτσου

Πώς ήταν η συνεργασία με τον συνθέτη Bertoncini το 2003; Πώς επηρέασε η συμβολή του και κατ’ επέκταση η μουσική του στην τελική μορφή της παράστασης;

Η συνεργασία μας δεν αφορούσε τόσο τη διαμόρφωση της παράστασης, δηλαδή η τελική της μορφή ήταν σαν έκπληξη για εκείνον. Μεταξύ μας μιλούσαμε πιο πολύ για μουσικά πράγματα. Συζητούσαμε κυρίως για τα όργανα που κατασκευάζει ο ίδιος. Είναι σαν γλυπτά. Το Venti για παράδειγμα, το τελευταίο κομμάτι που ακούγεται στην παράσταση, φτιάχτηκε με αιολικές άρπες, τεραστίου μεγέθους, 1.500 χορδών! Για εκείνον το συγκεκριμένο κομμάτι ήταν έκπληξη, γιατί με τη βοήθεια της χορογραφίας βρήκε αυτό που του έλειπε στη σύνθεση. Αυτό που είχε στο μυαλό του όταν το άκουγε, συμπληρώθηκε με τη χορογραφία.

Βίκυ Μπέτσου

Τι θα δουν όσοι παρακολουθήσουν την παράσταση; Πώς «ταιριάζει» η δική σας καλλιτεχνική πρόταση με το κεντρικό θέμα των πολιτιστικών εκδηλώσεων της δράσης «Διωγμοί: Παλιές και Νέες Ιστορίες;»

Υπάρχει ένα ποίημα πάνω σε αυτό που έχουμε κάνει, καθώς η ίδια η χορογραφία είναι ποιητική. Δηλαδή απουσιάζει το σενάριο, αν και είναι εντελώς δομημένη χωρίς κανένα σημείο αυτοσχεδιασμού. Θυμίζει την εκκίνηση ενός ταξιδιού, που κανείς δεν ξέρει εκ των προτέρων τις συνθήκες, τι θα συναντήσει στη διαδρομή… Υπάρχουν απρόοπτα, σαν την ίδια τη ζωή. Το θέμα είναι πώς αντιμετωπίζεις αυτά που έρχονται όταν δεν τα περιμένεις. Εμείς εργαστήκαμε βάσει ενός λεξιλογίου, αλλά ο καθένας μπορεί να κρατήσει οτιδήποτε θα του αφήσει το έργο σε τελείως προσωπικό επίπεδο.

Αυτή η έννοια του ταξιδιού είναι που συνδέει και την παράστασή μας με τη θεματική των Διωγμών. Αυτό σημαίνει ότι κάποιος μπορεί να δει αυτούς τους ανθρώπους που ερμηνεύουν ως ταλαιπωρημένους. Όμως οι άνθρωποι που έχουν υποφέρει, όπως οι πρόσφυγες, βιώνουν και στιγμές χαράς. Αν υπάρχει μία πίστη, νομίζω ότι ο άνθρωπος δεν πτοείται εσωτερικά. Έτσι κάποιοι θεατές μπορεί με βάση αυτό που βλέπουν να θεωρήσουν ότι βλέπουν κάποιον που πάσχει, ενώ άλλοι κάποιον που γελάει και παίρνει χαρά από κάτι άλλο ή μία στιγμή θριάμβου. Παρόλο που σκοτεινιάζει καθώς εξελίσσεται η παράσταση, το τέλος για εμάς είναι μετέωρο, αλλά έχει ελπίδα.

Η μουσική μπορεί να είναι ατμοσφαιρική και να μεταφέρει τον θεατή με κάποιον τρόπο, αλλά  όλα ακολουθούν το ρυθμό της πόλης και μόλις η παράσταση τελειώσει το κοινό επιστρέφει εκεί. Ωστόσο, λόγω του ανοιχτού χώρου είναι σα να μην έφυγε και ποτέ γιατί την ώρα της παράστασης μπορεί ν’ ακουστεί ο τροχονόμος, ένα σκυλάκι, τα τζιτζίκια… Ο ήχος της πόλης είναι παρών και τελικά τα φώτα της υπερισχύουν και ξαφνικά θυμάσαι που βρίσκεσαι κι επιστρέφεις. Σαν όλο αυτό να διήρκησε μια στιγμή, σαν όνειρο.

Ο χορός στην Ελλάδα αφορά το κοινό;

Συμβαίνει κάτι παράδοξο. Υπάρχει καλό υλικό σε όλες τις τέχνες. Τραγουδάμε, χορεύουμε, είμαστε καλοί ηθοποιοί, έχουμε καλλιτεχνική φλέβα. Κι ενώ μπορεί να γίνει κάτι καλό, ποτέ δε γίνεται το καλύτερο. Δεν υπάρχει συνέχεια. Είναι σαν να αρχίζεις κάθε τόσο από την αρχή. Μοναδική εξαίρεση κάποια μεγάλα σχήματα που έχουν βρει έναν μόνιμο χρηματοδότη και οι επιχορηγήσεις που δίνονταν από το Υπουργείο Πολιτισμού μέχρι το 2008. Ακόμα όμως και αυτή η ενίσχυση δεν ήταν καλά δομημένη. Δεν είχε προγραμματισμό, ώστε ανά κάποιο διάστημα να χρηματοδοτείται μια ομάδα και στη συνέχεια κάποια άλλη ώστε να μπορεί να παραχθεί έργο. Δεν υπήρχε ένα πλάνο που να προβλέπει για παράδειγμα τη χρηματοδότηση επαγγελματικών ομάδων ή ομάδων χωρίς καθόλου πόρους, ώστε να λάβουν κάποια βοήθεια μέχρι να σταθούν στα πόδια τους. Γινόταν απλώς μια αξιολόγηση των αιτήσεων που καταθέτονταν κάθε χρόνο, χωρίς πρόγραμμα. Έτσι, στην Ελλάδα ο καθένας κινείται μόνος του κατά κάποιον τρόπο. Ωστόσο, αυτό που αρχίζει να διαφαίνεται τελευταία στο Ωδείο είναι πως στην εστία του συμβαίνουν πλέον σημαντικές συνεργασίες προδιαγράφοντας ένα καλό μέλλον για την εκπαίδευση και τον πολιτισμό.

Βίκυ Μπέτσου

Είναι δηλαδή οικονομικοί οι λόγοι που εμποδίζουν τον χορό να προσεγγίσει το ελληνικό κοινό;

Φταίνε κι άλλα πράγματα. Στο σχολείο για παράδειγμα δε μιλάμε καθόλου για χορό. Ενώ γίνονται μαθήματα θεάτρου, ζωγραφικής, μουσικής, ο χορός αγνοείται. Κατά καιρούς μόνο, διοργανώνονται κάποια προγράμματα για παιδιά, όπως στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και παλαιότερα στο Μέγαρο Μουσικής. Αντίθετα στην Αγγλία, όπου έζησα ως χορεύτρια με την τότε ομάδα μου, πηγαίναμε σε μόνιμη βάση σε σχολεία και παρουσιάζαμε τη δουλειά μας, μιλούσαμε στα παιδιά για το χορό, που υπήρχε μάλιστα ως μάθημα επιλογής από το γυμνάσιο. Στο δημοτικό τα παιδιά διδάσκονται κινησιολογία κι έτσι υπάρχει πρόβλεψη και για ένα επιπλέον κινητικό μάθημα, εκτός της γυμναστικής. Ειδικά ο σύγχρονος και ο κλασσικός χορός απαιτούν μία μύηση και αν δεν έρθεις ποτέ σε επαφή μαζί τους είναι δύσκολο να τα παρακολουθήσεις. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί σε μεγάλο βαθμό στο σχολείο, ώστε οι γονείς και τα παιδιά να μπορούν να τα κατανοήσουν.

Κλείνοντας, σχετικά με αυτή την ανάγκη κατανόησης, θα ήθελα να προσθέσω ότι αυτή αποτελεί και τον γενικότερο στόχο μας. Αν κατορθώναμε να βγάλουμε κάτι από την παράσταση είναι να μπορέσει ο θεατής να μπει σε αυτό που είχαμε στο μυαλό μας. Αυτό είναι το πιο σημαντικό. Όχι τόσο να κρίνει το πώς επιλέξαμε να το κάνουμε και πώς το παρουσιάσαμε, αλλά να σκεφτεί αν αυτό που κάναμε τον αφορά και μπόρεσε να πάρει κάτι. Κάτι τέτοιο συμβαίνει για παράδειγμα με τη φωτογράφο μας, Βίκυ Μπέτσου, που με τη δουλειά της είναι σα να μπαίνει στο όνειρο του δημιουργού.

Λίγα λόγια για την ομάδα Corporis Miracula και τους χορευτές;

Η ομάδα υπήρχε από το 2002 με την ονομασία «Έλδωρ». Στα αρχαία ελληνικά έλδωρ σημαίνει πόθος. Λόγω κρίσης αποφασίσαμε να αλλάξουμε μορφή στην ομάδα και είχαμε σκεφτεί από καιρό το όνομα Corporis Miracula. Παράλληλα είπαμε να περάσουμε από τον πόθο στο σώμα. Όλα αυτά τα χρόνια έχουμε συνεργαστεί με πολλούς καλλιτέχνες που ανά διαστήματα αλλάζουν και ανανεώνονται. Δουλεύουμε γενικά τόσο με ανθρώπους που γνωρίζουμε από την πορεία μας στο χορό, όσο και με νέους χορευτές. Τώρα πρόκειται για μία τέτοια περίπτωση, όπου ο Θανάσης Σολωμός, ο χορευτής μας και συνεργάτης χρόνων είναι ένας έμπειρος καλλιτέχνης που έχει ερμηνεύσει το κομμάτι στο παρελθόν, ενώ τα δύο κορίτσια, Γαβριέλα Αντωνοπούλου και Θέμις Χατζή, είναι νέες χορεύτριες, για την ακρίβεια η μία τελείωσε πέρυσι την Κρατική Σχολή Χορού (ΚΣΟΤ) και η άλλη φέτος το καλοκαίρι την Ανώτερη επαγγελματική σχολή Ραλλού Μάνου. Είναι πολύ ανοιχτές, πρόθυμες και συνεργάσιμες, ένα υλικό που δουλεύεται. Το πιο σημαντικό είναι ότι έχουν αγαπήσει το κομμάτι σαν δικό τους, όπως δηλαδή πρέπει να κάνει πάντα ένας χορευτής. Μου αρέσει αυτό όταν το βλέπω, δεν το βρίσκεις πάντα.

Βίκυ Μπέτσου

Τι συμβαίνει στη Σχολή Χορού του Ωδείου Αθηνών, την οποία διευθύνετε;

Από το 2014 βρισκόμαστε ως ομάδα στο Ωδείο Αθηνών, όπου εγώ διδάσκω και διευθύνω τη Σχολή Χορού. Σήμερα μετρά έξι χρόνια λειτουργίας, αφού τον πρώτο χρόνο λειτούργησε πιλοτικά, ενώ είναι ο δεύτερος χρόνος της ως αναγνωρισμένη από το κράτος. Είναι το πιο κατάλληλο μέρος για να αναπτυχθεί το τμήμα του χορού, καθώς υπάρχουν εκεί και τα τμήματα μουσικής και θεάτρου. Γίνονται επίσης πολλές παραστάσεις, όπου συμμετέχουν όλα τα παιδιά. Διδάσκεται σύγχρονος, ρυθμική και αυτοσχεδιασμός. Πρόκειται για ερασιτεχνική σχολή χορού, απευθύνεται δηλαδή σε παιδιά σχολικής ηλικίας από 3,5 έως 18 ετών. Λειτουργεί και φροντιστηριακό τμήμα που προετοιμάζει τα παιδιά με απολυτήριο Λυκείου για τις εισαγωγικές εξετάσεις στις ανώτερες επαγγελματικές σχολές χορού.

Βίκυ Μπέτσου

Info: «Τραγούδι», Παρασκευή 23 Σεπτεμβρίου, 19.00, Περιστύλιο του Ωδείου Αθηνών, Ρηγίλλης & Βασ.Γεωργίου Β΄ 17-19, Είσοδος ελεύθερη

Χορεύουν οι: Γαβριέλα Αντωνοπούλου, Θέμις Χατζή και Θανάσης Σολωμός, χορευτές του επαγγελματικού Συνόλου «Corporis miracula», σύνολο χορού της Λ. Ζαφειροπούλου και του Δ. Ναλμπάντη που φιλοξενείται από το 2014 στο Ωδείον Αθηνών.

Χορογραφία : Λίλα Ζαφειροπούλου, δ/ντρια της Σχολής Χορού του Ωδείου Αθηνών

Φωτογραφίες: Βίκυ Μπέτσου

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2016: 23-25 Σεπτεμβρίου 2016» με θέμα «Διωγμοί: Παλιές και νέες ιστορίες γύρω από τη βία και την ανεκτικότητα» από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.