Λέσβος: Η γοητεία των ηθών και των εθίμων

Το ημερολόγιο της Ένωσης Αγριτών Λέσβου για το 2025 συμπίπτει με τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την ίδρυσή της και αποτελεί ουσιαστικά μία συνέχεια της περσινής έκδοσης, «Η γοητεία των ηθών και των εθίμων», που αγαπήθηκε ιδιαίτερα. Φέτος, δεκαεννέα άνδρες, γυναίκες, παιδιά κι ακόμη ένας σκύλος, όλοι εθελοντές, δέχτηκαν να ποζάρουν στο φακό του Γιάννη Βασαλάκη και της Άσπας Χροναίου, με ενδύματα εποχής για να συνεχίσουν αυτό το λίγο διαφορετικό ταξίδι στη Λέσβο μιας άλλης εποχής, όταν τις καθημερινές στιγμές μιας μικρής κοινωνίας κατασκέπαζε ένα πέπλο μαγείας.

Ημερολόγιο 2025 | Ένωση Αγριτών Λέσβου: Η γοητεία των ηθών και των εθίμων II

«Η Άγρα είναι ένα ορεινό χωριό, στο νοτιοανατολικό μέρος της Λέσβου με επίνειό της την Αποθήκα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όπως συνέβη παντού, πάμπολλοι κάτοικοί του μετανάστευσαν στην Αθήνα· οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν ψηλά στα Τουρκοβούνια, από την πλευρά του Γαλατσίου», δηλώνει στην Athens Voice ο πρόεδρος της Ένωσης Απανταχού Αγριτών, Στράτος Βούζνας.

«Ξένοι, σε ξένο τόπο θέλησαν να δημιουργήσουν έναν φορέα μέσα από τον οποίο θα συγχρωτίζονταν, θα διατηρούσαν τη σύνδεση με τον τόπο τους και την ιδιαίτερη πολιτιστική κληρονομιά του, θα αλληλοβοηθιούνταν και θα κρατούσαν τις επόμενες γενιές κοντά στις ρίζες τους. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε πριν μισό αιώνα η Ένωση Απανταχού Αγριτών που απέκτησε τον δικό της χώρο εκεί στη γειτονιά των “Αθηναίων” Αγριτών.

»Μέχρι στιγμής έχει πετύχει το σκοπό της: έχουμε εκατοντάδες μέλη, ενώ οι περισσότεροι κάτοικοι με καταγωγή το χωριό συνεχίζουμε να ζούμε στις ανηφόρες του Γαλατσίου και να αγαπιόμαστε: έχουμε τα δικά μας μαγαζιά και καφενεία, συναντιόμαστε τακτικά, συνεργαζόμαστε, γλεντάμε, βοηθάμε ο ένας τον άλλο, ασχολούμαστε με τον αθλητισμό —πάμε για πεζοπορίες ενώ έχουμε τη δική μας ποδοσφαιρική ομάδα, τον Α.Ο. Νικολή! Συμμετέχουμε σε ποικίλα πολιτιστικά δρώμενα σε Λέσβο και Αθήνα, ενώ στην έδρα μας λειτουργούν χορευτικά τμήματα και φωτογραφική ομάδα. Η Γιορτή της Σαρδέλας που οργανώνουμε κάθε Σεπτέμβρη με τον σύλλογο “Ο Μόλυβος” συγκεντρώνει χιλιάδες κόσμου».

Στις αρχές του περασμένου αιώνα, η Λέσβος γνώρισε μεγάλη ακμή. Οι αστοί, πλουτίζοντας, αγκάλιασαν συνήθειες φράγκικες, όμως άφησαν πίσω τους σπουδαία έργα. Οι κάτοικοι στα χωριά έμειναν περισσότερο προσηλωμένοι στους παραδοσιακούς κανόνες κοινωνικής διαβίωσης που πέρασαν και στα παιδιά τους. Αυτό το «μαγικό» παζλ βοήθησε ώστε πολλά από τα ήθη και τα έθιμα του νησιού να επιβιώνουν ως σήμερα.

«Όσο και να πεις ότι γνωρίζεις έναν τόπο, δεν μπορείς να ξέρεις τα πάντα», παρατηρεί ο φωτογράφος και καλλιτεχνικός επιμελητής της έκδοσης Γιάννης Βασαλάκης. «Θέλαμε να δείξουμε τις φορεσιές και τις συνήθειες των κατοίκων της Λέσβου, εκεί, στις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά οι εικόνες να είναι λίγο διαφορετικές, να αφηγούνται μικρές ιστορίες. Ψάξαμε σε βιβλία, σε ιστορικές φωτογραφίες και ζωγραφικούς πίνακες, ρωτήσαμε παλιούς όσα θυμούνταν, μάθαμε για τις ενδυμασίες, τις ασχολίες, τον τρόπο που φορούσαν τα μαντίλια, ακόμη και τον τρόπο που κάθονταν για να κάνουν συγκεκριμένες δουλειές, πως μιλούσαν, τι χωρατά έλεγαν, τι τραγουδούσαν· και τι λένε και τραγουδούν ακόμη. Σε πείσμα των καιρών, η Λέσβος κρατάει ακόμη το τοπικό της χρώμα —και τις ιδιομορφίες της».

Ο Γιάννης Βασαλάκης ξεκίνησε μαθήματα παραδοσιακών χορών με τον Γρηγόρη Γρηγορίου, έναν δάσκαλο από τον Μόλυβο της Λέσβου, με μεγάλη αγάπη για το νησί του. Στη συνέχεια, ασχολήθηκε με τους παραδοσιακούς χορούς, προσπαθώντας να ανακαλύψει τις ιστορίες των ανθρώπων πίσω από τα έθιμα, τους σκοπούς και τις μουσικές. Το 2008 πήγε στη Λέσβο για το πρώτο του φεστιβάλ παραδοσιακών χορών. Από τότε αγάπησε το νησί και πηγαίνει κάθε χρόνο, με εξαίρεση τη χρονιά της πανδημίας. Όπως λέει, έχει φίλους σε κάθε χωριό και έχει κάνει δύο κουμπαριές, ο ένας εκ των οποίων είναι από την Άγρα.

Η φωτογράφος και υπεύθυνη για τον καλλιτεχνικό σχεδιασμό του ημερολογίου Άσπα Χροναίου, εξηγεί:

«Πήραμε στα χέρια μας και ρούχα πολύτιμα, έργα τέχνης εκατό χρόνων κάποια και παλιότερα, υφασμένα με μεράκι, προίκες που μιλούν από μόνες τους. Να, όπως εκείνο το μεταξωτό νυχτικό που φορέθηκε μόνο άπαξ και φέρει ακόμη σημάδι από τον λεκέ της παρθενιάς της κοπέλας. Ή το νυφικό που ήρθε από την Οδησσό για να φορεθεί στο γάμο της γιαγιάς της κυρίας που μας το εμπιστεύτηκε. Ή το γιλέκο ενός παππού τόσο μικρόσωμου που πλέον μόνο ένα παιδί μπορεί να το φορέσει. Όλες αυτές οι ιστορίες, βέβαια δεν μπορούν να ειπωθούν μέσα τον περιορισμένο χώρο ενός ημερολογίου. Είναι όμως μια αρχή. Έχουμε στα χέρια μας πολύ ακόμη υλικό και ελπίζουμε, όταν έρθει η ώρα, να ετοιμάσουμε κάτι πιο αναλυτικό και πλούσιο. Το πρότζεκτ “Λέσβος: Η γοητεία των ηθών και των εθίμων” είναι κάτι που αγαπήσαμε και δεν θέλουμε να τελειώσει εδώ».

Η Άσπα Χροναίου ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε έναν Αγρίτη στο Γαλάτσι και εδώ και πολλά χρόνια βλέπει από κοντά τον τόπο, τις παραδόσεις και την τέχνη του, σε όλους τους τομείς:

«Εγώ γραφίστρια, ο Γιάννης δημοσιογράφος, κάπως βρεθήκαμε πριν χρόνια να συνεργαζόμαστε για το ετήσιο ημερολόγιο της Ένωσης Αγριτών», θυμάται. «Στην πορεία έτυχε να ασχοληθούμε πιο συστηματικά με τη φωτογραφία οπότε ήρθε λίγο... φυσικά το πρότζεκτ, χωρίς να το έχουμε προγραμματίσει. Το αποφασίσαμε μια μέρα στο σαλόνι μου, όταν είδαμε ένα κορίτσι με τη φορεσιά να παίρνει στα χέρια της ένα κουμάρι (σ.σ. στάμνα για νερό) μπροστά στον γκρίζο τοίχο. Ήταν σαν αναγεννησιακό πορτρέτο. Το σαλόνι έγινε στούντιο φωτογράφισης, και η μία φωτογραφία του κοριτσιού έγινε... δώδεκα σετ για το περσινό ημερολόγιο και άλλα τόσα για το φετινό».

Η Ένωση Αγριτών Λέσβου ιδρύθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 1975, με σκοπό τη συσπείρωση των Αγριτών της Αθήνας, την παράδοση των τρόπων των παλαιότερων στους νεότερους και τη διάδοση του πολιτισμού της Λέσβου της σε όσους θέλουν να τη μάθουν. Με εκατοντάδες μέλη σε Ελλάδα και εξωτερικό προσπαθεί να διατηρήσει τις σχέσεις μεταξύ τους αλώβητες στο χρόνο. Έδρα της, η πόλη του Γαλατσίου (Ύδρας 2 & Βυζαντίου), σπίτι μίας ιδιαίτερα δραστήριας παροικίας κατοίκων της περιοχής με καταγωγή από την Άγρα και την Αποθήκα.

«Για μισό αιώνα, η Ένωση Αγριτών στάθηκε πυλώνας διατήρησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, ενότητας και αλληλεγγύης μεταξύ των μελών της, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό», υπογραμμίζει ο Παντελής Χάρος, από το συμβούλιο της Ένωσης.

«Και η μεγαλύτερη επιτυχία του είναι ότι 50 χρόνια μετά την ίδρυσή του μπορεί ακόμη και κρατά συσπειρωμένα και δραστήρια τα μέλη του. Τρανή απόδειξη είναι ότι το ΔΣ του απαρτίζεται από νέα παιδιά που είναι κοντά στο σύλλογο από μωρά και, ώριμοι άνδρες και γυναίκες πια, συνεχίζουν με όρεξη να μαθαίνουν για τη Λέσβο, να θυμούνται και να διδάσκουν. Μαζί τους ζουν και οι παραδόσεις των παππούδων μας, οι ιστορίες τους. Δεν θέλουμε να ξεχαστούν».

• Καλλιτεxνική Επιμέλεια: Γιάννης Βασαλάκης, Στράτος Βούζνας, Κορίνα Δροσινάκη, Παντελής Χάρος, Άσπα Χροναίου
• Φωτογραφία: Γιάννης Βασαλάκης - Άσπα Χροναίου
• Ενδυματολογική Επιμέλεια: Κορίνα Δροσινάκη, Παντελής Χάρος, Συλλογή της Ένωσης Αγριτών Λέσβου
• Καλλιτεχνικός Σχεδιασμός: Άσπα Χροναίου
• Κείμενα: Γιάννης Βασαλάκης
• Εκτύπωση: Κάπα Εκδοτική

Στην Αθήνα, τα σημεία διάθεσης είναι τα ακόλουθα:

• Ένωση Αγριτών Λέσβου / Ύδρας 2 & Βυζαντίου, Γαλάτσι.
• Aspa Chroneou / Brand Identity Design / Κλεάρχου 44, Γαλάτσι.
• Το Χασάπικο / Μιχάλης Σταυρινός / Λεωφόρος Πλαπούτα 27, Ηράκλειο.

Στη Λέσβο μπορείτε να βρείτε το ημερολόγιο στην:

• Ποτοποιία Σπέντζα / Αριστάρχου Τζαίημς 1, Μυτιλήνη.
• Σύντομα θα προστεθούν και νέα σημεία διάθεσης τόσο στην Αθήνα όσο και στη Λέσβο.