Ρίτσαρντ Άβεντον: Τα ασπρόμαυρα πορτρέτα του έλεγαν περισσότερα για τον ίδιο παρά για το άτομο που φωτογράφιζε

Ήταν ένας από τους πιο επιδραστικούς φωτογράφους του 20ού αιώνα, γνωστός για τη μοναδική του ικανότητα να αποτυπώνει την ανθρώπινη ψυχολογία και την προσωπικότητα μέσα από την τέχνη της φωτογραφίας. Ο Ρίτσαρντ Άβεντον ξεκίνησε την καριέρα του ως φωτογράφος μόδας, αλλά σύντομα επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς της φωτογραφίας, δημιουργώντας εμβληματικές εικόνες που αποτύπωναν την εποχή του.

Το στυλ του Άβεντον χαρακτηρίζεται από την καθαρότητα, τη λιτότητα και τη βαθιά σύνδεση με τα πρόσωπα, αποκαλύπτοντας τις πιο ευάλωτες και ανθρώπινες πτυχές τους. 

«Η φωτογραφία ήταν πάντα ένα είδος καθρέφτη διπλής όψης για μένα. Η μία πλευρά αντανακλά το θέμα μου, η άλλη εμένα», έλεγε ο αείμνηστος φωτογράφος, ο οποίος κατέγραψε τον κόσμο της μόδας και διακρίθηκε για τα πορτρέτα του που μαρτυρούν την παράξενη ικανότητά του να ξυπνά την ιδιαίτερη ζωτικότητα όσων φωτογράφιζε, τον Μπομπ Ντίλαν, την Μάριαν Άντερσον, τους Beatles.

Ωστόσο, κάτω από όλη αυτή τη λάμψη που κουβαλούσε το όνομα του Άβεντον, η προσωπική του ζωή ήταν πολύ πιο ακατάστατη και πολύ πιο ανθρώπινη.

«Υπέφερε», είχε πει ο Philip Gefter, ο οποίος έχει γράψει τη νέα βιογραφία του Άβεντον, «What Becomes a Legend Most». Σύμφωνα με το βιβλίο του Gefter, ο Άβεντον πάλευε συνεχώς. Αγωνιούσε για την εβραϊκότητά του, την κατάρρευση των δύο γάμων του και τη συγκεχυμένη σεξουαλικότητά του.

«Πέρασε την ενήλικη ζωή του σε ψυχοθεραπεία και ψυχανάλυση. Μεγαλώνοντας, υπέμεινε την προκατάληψη του αντισημιτισμού. Επιπλέον, πολλές από τις γυναίκες γύρω του - η θεία του, η αδελφή του, η δεύτερη σύζυγός του, Έβελιν, και η αγαπημένη του φίλη, η συνάδελφός του φωτογράφος Diane Arbus, όλες υπέφεραν από κάποιο είδος ψυχικής ασθένειας.

Οι εμπειρίες και τα βιώματα που κουβαλούσε τον οδηγούσαν αναπόφευκτα στο να δημιουργήσει ψυχολογικά έξυπνα, καθαρά και ριζοσπαστικά πορτρέτα τόσο διαφορετικών ανθρώπων που υπήρχαν γύρω του στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, όχι μόνο διασημοτήτων αλλά και ηγετών των πολιτικών δικαιωμάτων, ακόμα και απλών καθημερινών ανθρώπων.

Ρίτσαρντ Άβεντον: Η τέχνη της ανθρώπινης επικοινωνίας μέσα από τον φακό του

Ο Άβεντον γεννήθηκε το 1923 στο Μανχάταν, κι ήταν ο μεγαλύτερος από δύο παιδιά. Ο πατέρας του, Τζέικομπ Άβεντον, ήταν μετανάστης από τη σημερινή Λευκορωσία που διατηρούσε ένα επιτυχημένο κατάστημα ενδυμάτων. Η μητέρα του, Άννα, ήταν ένα ελεύθερο πνεύμα από πλούσια οικογένεια που ενθάρρυνε την αγάπη του Ρίτσαρντ για τις τέχνες.

Ωστόσο, η παιδική ηλικία του Άβεντον δεν ήταν καθόλου ειδυλλιακή. Ο πατέρας του έχασε την επιχείρησή του στο κραχ του 1929 και την παγκόσμια οικονομική ύφεση και ήταν αδικαιολόγητα σκληρός με τον νεαρό Ντικ (όπως όλοι θα αποκαλούσαν τον Άβντον), ο οποίος ήταν ευαίσθητος και - ανησυχητικό για τον Τζακ - δεν ενδιαφερόταν για τα σπορ. Η αγαπημένη μικρότερη αδελφή του Ντικ, η όμορφη, αινιγματική, παράξενα σιωπηλή Λουίζ, διαγνώστηκε με σχιζοφρένεια ως έφηβη. Ο Ντικ εκφοβιζόταν ως παιδί για τη σεξουαλικότητά του και έκανε πλαστική στη μύτη του όταν ήταν 17 ετών για να δείχνει λιγότερο εβραίος. Ο Τζακ, που ήθελε ο γιος του να ταιριάξει και να αφομοιωθεί με κάθε τρόπο, πλήρωσε γι' αυτό.

Ο Άβεντον απέκτησε την πρώτη του φωτογραφική μηχανή, μια Box Brownie, σε ηλικία 9 ετών και στη συνέχεια εργάστηκε σε ένα φωτογραφικό στούντιο στο λύκειο. Οι πρώτες του φωτογραφίες ήταν της αδερφής και της ξαδέρφης του, οι οποίες οργάνωναν περίπλοκα σχέδια για να τις φωτογραφίσει, που περιελάμβαναν το να εισβάλλουν σε κηδείες και να εκπλήσσουν αγνώστους στο δρόμο.

Λίγο καιρό αργότερα ο Άβεντον γράφτηκε στο Εμπορικό Ναυτικό, όπου κατά τύχη βρήκε μια θέση ως φωτογράφος στον εκπαιδευτικό σταθμό ναυτικών υπηρεσιών.. Όχι μόνο έβγαζε τις φωτογραφίες ταυτότητας για κάθε νεοαφιχθέντα, αλλά παρείχε επίσης φωτορεπορτάζ για τα δύο περιοδικά του οργανισμού.

Ωστόσο ο ίδιος εξακολουθούσε να αισθάνεται παρείσακτος - και όχι μόνο επειδή ήταν πιθανότατα ο μόνος ναυτικός που ξεψάχνιζε το Harper's Bazaar στην κουκέτα του. Κατά κάποιο τρόπο, του έμεναν πάντα οι χειρότερες δουλειές: να καθαρίζει τουαλέτες και να σφουγγαρίζει πατώματα. Μια μέρα κάποιος ζωγράφισε μια σβάστικα στον τοίχο του κρεβατιού του με μαύρο μαρκαδόρο.

«Από τότε, καθ' όλη τη διάρκεια της θητείας του, προχωρούσε με ένα επίμονο υποβόσκον φόβο», ανέφερε ο βιογράφος του.

Αλλά ένα καλό πράγμα βγήκε από αυτό: Ο Alexey Brodovitch, ο θρυλικός καλλιτεχνικός διευθυντής του Harper's Bazaar, θεώρησε ότι οι φωτογραφίες του Άβεντον από το εμπορικό ναυτικό ήταν πολλά υποσχόμενες. Το 1947, ο εν πολλοίς άγνωστος Άβεντον επιλέχθηκε να φωτογραφίσει την πρωτοποριακή συλλογή New Look του Christian Dior στο Παρίσι.

Ήταν απίστευτα λαμπερή: Ο Άβεντον έφτασε στο Παρίσι με το μοντέλο-σύζυγό του Doe, και οι δυο τους άνοιξαν ένα μπουκάλι σαμπάνια στο ταξί, βλέποντας την Πόλη των Φώτων να περνάει δίπλα τους. Ο Άβεντον φωτογράφιζε τη Doe και την πιο έμπειρη Renée Breton με τις πλούσιες γούνες και τα φορέματα σε σχήμα κλεψύδρας του Dior στους δρόμους.

Ήταν εκθαμβωτικά, είχε πει: «Η σύγκλιση της ευτυχίας του να είσαι ερωτευμένος με το πιο όμορφο κορίτσι, να σε στέλνουν στο Παρίσι, να αγοράζεις ένα μπουκάλι σαμπάνια στο αεροδρόμιο, να οδηγείς στο Παρίσι με ένα ταξί του οποίου η οροφή ήταν ανοιχτή».

Οι φωτογραφίες προκάλεσαν αίσθηση. Αντί για τις αδιάφορες φωτογραφίες στούντιο με μοντέλα να ποζάρουν σαν κούκλες, ο Άβεντον φωτογράφιζε τις μούσες του σε κίνηση - να πηδούν, να στροβιλίζονται, να καμαρώνουν στους δρόμους του Παρισιού. 

Καθώς η φήμη του μεγάλωνε, φιγούρες που καθόρισαν τον 20ο αιώνα, καλλιτέχνες, συγγραφείς, διανοούμενοι και άλλοι επώνυμοι έλκονταν να δουν τον εαυτό τους μέσα από τον φακό του.

Ο φωτογράφος επέστρεφε τακτικά στο Παρίσι για να φωτογραφίσει τις κολεξιόν για το Harper's Bazaar συνεργαζόμενος με τους εκδότες Κάρμελ Σνόου, Νταϊάνα Βρίλαντ και Νάνσι Γουάιτ, καθώς και με σχεδιαστές όπως ο Christian Dior, όχι μόνο για να δημιουργήσει ένα τολμηρό νέο όραμα της σύγχρονης γυναίκας αλλά και για να επαναφέρει τη λάμψη της μεγάλης πόλης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα θέματά του περιλάμβαναν αστέρες όπως η Μέριλιν Μονρόε και η Τζούντι Γκάρλαντ, η οποία είχε μείνει ξύπνια μετά τα μεσάνυχτα διασκεδάζοντας με τον Τόνι Μπένετ το βράδυ πριν από τη φωτογράφισή της, για λογαριασμό της Blackglama Furs. Φωτογράφισε συγγραφείς όπως ο Τρούμαν Καπότε και ποπ αστέρες όπως ο Ρίνγκο Σταρ.

Ωστόσο, ιδιωτικά, η ζωή του Άβεντον βρισκόταν συνεχώς υπό συνεχείς αλλαγές και μεταπτώσεις. Η Doe -την οποία είχε προσπαθήσει σκληρά να μετατρέψει σε σούπερ μόντελ- ήθελε να γίνει ηθοποιός και το έσκασε με έναν συνάδελφό της που γνώρισε σε μια θεατρική παράσταση. Ο Άβεντον ξαναπαντρεύτηκε, αλλά η δεύτερη σύζυγός του, η Evelyn Franklin, υπέφερε από κατάθλιψη και σχιζοφρένεια.

Αν και το ζευγάρι -που απέκτησε έναν γιο, τον John- χώρισε το 1972, δεν χώρισαν στην πραγματικοτητα ποτέ και ο Άβεντον θα την υποστήριζε σε όλη την υπόλοιπη ζωή της.

Το 1968, η αδελφή του, Λουίζ, πέθανε σε ηλικία 42 ετών, μερικές εβδομάδες αφότου την είχε επισκεφθεί στο ψυχιατρείο όπου ζούσε για περισσότερα από 15 χρόνια.  «Δεν νομίζω ότι ήθελα ποτέ πραγματικά να τη βοηθήσω», θα έλεγε σε μια μεταγενέστερη συνέντευξή του. «Έπρεπε πρώτα να βοηθήσω ο ίδιος τον εαυτό μου».

Γιατί ο Άβεντον είχε και άλλα να αντιμετωπίσει - υπήρχε το ζήτημα της σεξουαλικότητας του. Είχε απολυθεί από το εμπορικό ναυτικό για να αναζητήσει «ψυχιατρική βοήθεια και να θίξει το άβολο θέμα της ομοφυλοφιλίας του». Τη δεκαετία του 1950 άρχισε να επισκέπτεται έναν νέο ψυχαναλυτή, τον Edmund Bergler, ο οποίος ήταν γνωστός ως «ειδικός» στην ομοφυλοφιλία και ο οποίος υποστήριζε ότι επρόκειτο για μια «πάθηση» που μπορούσε να θεραπευτεί.

Ακόμα και όταν φίλοι του, όπως ο Λέοναρντ Μπέρνσταϊν, άρχισαν να βγαίνουν δημοσίως με άντρες τη δεκαετία του 1970 και του '80, ο Άβεντον κρατούσε μυστικές τις όποιες σχέσεις του, αν και ο συνεργάτης του, σε ένα εκρηκτικό αποκαλυπτικό βιβλίο που δημοσιεύτηκε το 2017, ισχυρίστηκε ότι είχε πολλές κρυφές συναντήσεις και ακόμη και ένα ειδύλλιο με τον σκηνοθέτη Μάικ Νίκολς.

«Έκανε μια επιλογή να παντρευτεί και να ζήσει μια πιο συμβατική ζωή, έτσι στην πραγματικότητα, ώστε να μπορεί να έχει την καριέρα του», δήλωσε ο Gefter. Η μοναδική σταθερή σχέση που είχε με το ίδιο φύλο -με έναν δικηγόρο τη δεκαετία του 1980- δεν αναγνωρίστηκε ποτέ δημοσίως. 

Ο Άβεντον είχε μάθει να πολεμά για κάθε τι που ήθελε πραγματικά. Εν μέρει αυτό ήταν μια απάντηση στον επικριτικό, απαιτητικό πατέρα του. «Νομίζω ότι η φιλοδοξία του και η αίσθηση του ανταγωνισμού τον οδήγησαν να αποδείξει στον πατέρα του ότι όχι μόνο μπορούσε να επιβιώσει στον κόσμο, αλλά μπορούσε να γίνει μυθικά επιτυχημένος και πάρα πολύ πλούσιος», είπε.

Ως φωτογράφος είχε ενσυναίσθηση - και τη μοναδική ικανότητα να βοηθά όσους βρίσκονταν μπροστά από τον φακό του να κατευνάζουν κάθε άμυνα τους χαλαρώσουν την άμυνά τους.

«Νομίζω ότι έβλεπε τα πράγματα πολύ άμεσα, πολύ καθαρά», δήλωσε ο Gefter, αναφερόμενος στο προτιμώμενο στυλ πορτραίτου του Avedon: μόνο το θέμα σε λευκό φόντο. «Δεν χάνεσαι σε όλα τα άλλα πράγματα που περιβάλλουν το άτομο, αλλά βλέπεις μόνο αυτό το άτομο».

Μέχρι και την τελευταία στιγμή της ζωής του, ο Ρίτσαρντ Άβεντον παρέμενε αφοσιωμένος στην τέχνη που με πάθος υπηρέτησε όλα αυτά τα χρόνια. Πέθανε στο Τέξας την 1η Οκτωβρίου 2004, σε ηλικία 81 ετών όπου την προηγουμένη κιόλας εργαζόταν για το περιοδικό New Yorker.

Με πληροφορίες από New York Post και Richard Avedon Foundation