Η ποιητική ματιά της φωτογράφου Βάλιας Γκέντσου

Η ποιήτρια Βάλια Γκέντσου ασχολείται με τη φωτογραφία από το 2017. Ενεργό μέλος του «Φωτογραφικού Κύκλου», έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις ενώ δύο ποιητικές συλλογές της έχουν κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Θεμέλιο. Τον Νοέμβριο του 2023 κυκλοφόρησε το φωτογραφικό της λεύκωμα/βιβλίο με τίτλο «Sensus Poetica», (εκδόσεις «iFocus»), το οποίο παρουσιάστηκε τον Ιανουάριο του 2024 στην γκαλερί iFocus Photo Gallery.

Η Βάλια Γκέντσου μιλάει για το «Sensus Poetica» και τη φωτογραφία

Με αφορμή το φωτογραφικό σου βιβλίο «Sensus Poetica», θα ήθελα να μας εκμυστηρευτείς πώς αισθάνθηκες μέσα σε αυτή τη διαδικασία της ζύμωσης, από το πρώτο έως και το τελικό βήμα της έκδοσης, και πώς αισθάνεσαι τώρα που εκθέτεις τον φωτογραφικό σου κόσμο σε κοινή θέα;
Στην αρχή ένιωσα απογυμνωμένη. Ένα υλικό που συνήθως το επικοινωνείς σε μια μικρή ομάδα ανθρώπων ξαφνικά εκτίθεται στο πλούσιο φως και εκεί «μικραίνει» με την έννοια του ότι αποκτά σωστή διάσταση. Παύει να σου ανήκει, κρίνεται στον χρόνο, έτσι κι εσύ επανέρχεσαι και αντιλαμβάνεσαι τις αδυναμίες, τις αγκυλώσεις, αλλά και τα καλά στοιχεία. Επαναπροσδιορίζεσαι μέσω του έργου, γιατί αποτελεί κατά κύριο λόγο αντικαθρέφτισμα της δικής σου γύμνιας. Έπειτα, αισθάνθηκα λυτρωμένη. Σαν να βιώνεις μία γέννα. Στο τέλος ακουμπάς πάνω στο τραπέζι το αποτύπωμα σου και λες: «αυτό ήμουν, για όσο διήρκεσε». Τέλος, περίεργη νιώθω για τις προσλαμβάνουσες, πώς δηλαδή εισπράττει ο κάθε θεατής τον φωτογραφημένο κόσμο σου.

Πότε ξεκίνησες τα πρώτα σου βήματα στην τέχνη της Φωτογραφίας;
Ουσιαστικά ξεκίνησε το 2017 με την ένταξη μου στις δραστηριότητες του Φωτογραφικού Κύκλου, που ίδρυσε ο φωτογράφος και θεωρητικός της φωτογραφίας Πλάτων Ριβέλλης. Πριν φωτογράφιζα κυρίως αναμνηστικές και φωτογραφίες τοπίου. Πολύ γρήγορα συνειδητοποίησα την Τέχνη της μεταμόρφωσης της εικόνας και την υπέρβαση του «θέματος» μέσα από την προσωπική δημιουργική έκφραση. Ένα απίστευτα γοητευτικό ταξίδι διαίσθησης. Ως τώρα, το μέσον με οδηγεί δίχως να το προσπαθήσω, σε μία θέαση του κόσμου που ακροβατεί στο όνειρο.

Επιρροές που θεωρείς πως αναπόφευκτα κουβαλάς στις αποσκευές σου;
Με τα γράμματα και τις τέχνες έχω μακρά σχέση, κυρίως με την ποίηση και με τις σπουδές στην κλασική μουσική. Σκέφτομαι τώρα πως στο να στήνω κάδρο με βοήθησαν και τα «tableaux vivants», που υπήρξαν υποχρεωτικά σε σχολικές γιορτές στα δημοτικά σχολεία. Ένας πίνακας ζωγραφισμένος σε μέγεθος σκηνής, παρουσίαζε συνοπτικά ένα θέμα (π.χ. 28η Οκτωβρίου) και μπροστά του ακίνητο, βουβό το θέατρο, με ηθοποιούς μαθητές. Η μητέρα μου, δασκάλα και ερασιτέχνης ζωγράφος, καθόταν μετά το μάθημα και ζωγράφιζε τον πίνακα. Παρακολουθούσα μαγεμένη από τα θρανία τις τεράστιες πινελιές που όργωναν τον καμβά και τελείωναν με ακρίβεια στο όριο, δίχως να ξεφύγει χιλιοστό χρώματος. Στην ηλικία των επτά μού φάνταζε κατόρθωμα να μπορεί κάποιος να διαθέτει αντίληψη χώρου, διαστάσεων και της διαχείρισής τους. Ήταν σαν να κρατούσα ένα πελώριο φακό και καδράριζα τα τέσσερα σημεία και ιδίως πόσα και ποια σημαντικά θα έκλεινα μέσα. Έπειτα, ήταν κι αυτή η παράξενη ακινησία του «tableau», μία στάση που έκρυβε κίνηση, αν θυμηθούμε τον Roland Barthes και τον  «φωτεινό» του «θάλαμο». Τέλος, αισθάνομαι σίγουρα την επιρροή των μεγάλων φωτογράφων, όπως της Cameron, του Kertész, του Brandt, της Arbus, του Atget, του Yamamoto. Ένα κλικ παραπάνω με συγκινεί η «ποιητική» φωτογραφία του Sudek.

Ποίηση και φωτογραφία. Δύο αγάπες σου. Με ποιο τρόπο προσεγγίζεις αυτές τις δύο μορφές Τέχνης. Ποια είναι τα κοινά σημεία που εντοπίζεις μέσα σου και ποιες οι διαφορές τους;
Πιστεύω πως και η ποίηση και η φωτογραφία αφήνουν πάνω μου το χνάρι τους, λειτουργώντας ανεξάρτητα η μία από την άλλη, αλλά και σ’ έναν συνεχή διάλογο, όσο κι αν αυτό φαντάζει οξύμωρο. Η μία Τέχνη λειτουργεί ως ασφαλιστική δικλίδα της άλλης. Ατενίζω μία φωτογραφία «εκ των υστέρων» σαν ποιητικό αφήγημα, θα ήθελα πολύ να μου αποκαλύπτει η εικόνα διαφορετικά μονοπάτια, να τα περιδιαβαίνω, όπως η Αλίκη στην χώρα των θαυμάτων. Μπορεί επίσης μία σημαντική φωτογραφία να με κάνει να πιάσω το μολύβι. Στην μεγάλη όμως εικόνα του δάσους αφήνω τα πράγματα να κυλήσουν, δίχως να προσπαθώ να τα ανακατέψω. Οι Τέχνες με άμεσο ή έμμεσο τρόπο συν-διαλέγονται, ανακαλύπτουν κοινούς τόπους. Αντλούν ευαισθησία η μία από το μηχανοστάσιο της άλλης. Η φωτογραφία διαθέτει περιορισμένο κάδρο, μπορείς να αφηγηθείς ως ένα σημείο, η ποίηση έχει μεγαλύτερο εύρος ανάπτυξης, κύρια μέσω του λόγου. Σε ιδανικές συνθήκες, θα ευχόμουν οι φωτογραφίες μου να περιέχουν έστω και ψήγμα οπτικής ποίησης, να «διαβάζει» δηλαδή ο θεατής στην εικόνα το δικό του αφήγημα και η εικόνα να στέκει εκεί, αυτούσια, δίχως την ανάγκη να υποβαστάζεται από άλλες μορφές Τέχνης, αντίθετα να τις εμπεριέχει. Κάποιες φορές αισθάνομαι πως «κλέβω» λίγη αστερόσκονη από τούτη την δημιουργική αγαλλίαση της φωτογραφικής μεταμόρφωσης, άλλοτε πάλι όχι. Μάλλον μακρύς προβάλλει ο δρόμος, με γοητεία όμως και περιέργεια. Οπότε, on the road again.

Τι σημαίνει για σένα το «Sensus Poetica», δεδομένου ότι, εκτός από φωτογραφικό λεύκωμα δουλειάς των τελευταίων χρόνων, φωτίζει και μία ελάχιστη ποιητική σου κατάθεση στην αρχή κάθε ενότητας.
«Sensus poetica» σημαίνει ποιητική αίσθηση, θα έλεγα μάλλον αίσθηση του «ποιείν», της δημιουργίας. Πέρα από ένα σύνολο δουλειάς φωτογραφικής με συγκεκριμένο αποτύπωμα, αποτελεί και ένα εγχείρημα ελάχιστης σύνδεσης λόγου και εικόνας. Το ποίημα που ανοίγει κάθε μία από τις επτά ενότητες του βιβλίου, σαν ένα μεγάλο χαϊκού, προσδιορίζει την δική μου θέαση για τον τίτλο της κάθε ενότητας. Πώς θα μπορούσε δηλαδή ν’ αποδοθεί ποιητικά ο τρόπος που αντιλαμβάνομαι την θάλασσα, το σώμα, την ψευδαίσθηση, τα πρόσωπα κ.ο.κ. Οι εικόνες με οδήγησαν στην λεκτική αποτύπωση της αίσθησης που κουβαλώ για την πραγματικότητα και αισθάνομαι πως, με κάποιο τρόπο μαγικό, υφίσταται ανάμεσά τους ένας αόρατος συνεκτικός ιστός ευαισθησίας. Από εκεί και μετά, οι 143 φωτογραφίες αποτελούν κύριο σώμα δουλειάς με άνω τελεία, γιατί επί της ουσίας ποτέ δεν ολοκληρώνεται το ταξίδι, αφήνεται κάθε φορά ένα παράθυρο ανοικτό στον ορίζοντα.

Τι προσδοκίες γεννιούνται μετά την έκδοση ενός φωτογραφικού λευκώματος;
Να φωτογραφίζω, να μην στερέψει μέσα μου η χαρά της στιγμής, να μην χαθεί από το  βλέμμα το «γαργάλημα» που ονόμαζε έμπνευση ο Fellini, αυτή η μικρή έκσταση "που κάνει την φωτογραφία να παύει να είναι οποιαδήποτε". Μετά, όλα έρχονται μόνα τους.

Θα ήθελα να μοιραστείς με τους αναγνώστες μας ένα μότο για τη φωτογραφία και για τη ζωή γενικότερα.
Για την ζωή σε κάθε πτυχή της, το εὖ ἀγωνίζεσθαι, ένας αγώνας έντιμος για να εκπληρώσεις έστω και ένα όνειρο. Συνήθως τα όνειρα είναι αμείλικτα, βρίσκουν κερκόπορτα να εισβάλουν και να αλώσουν τον καθησυχασμό σου. Για την φωτογραφία, με ακολουθεί σταθερά το δίπολο: πώς θα βρω τρόπο να υπερβώ τις φωτογραφίες μου, πώς θα οδηγήσω το βλέμμα μου πέρα από την εικόνα που έχω τραβήξει. Και από την άλλη πλευρά, τι θέλουν να μου πουν οι φωτογραφίες μου, αν είχαν μιλιά, γιατί δηλαδή δημιουργώ τις συγκεκριμένες εικόνες.

Σύντομο βιογραφικό Βάλιας Γκέντσου 

Η Βάλια Γκέντσου γεννήθηκε στην Αθήνα και μεγάλωσε στο Αγρίνιο. Σπούδασε Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της στις κλασικές σπουδές (αρχαία Ελληνική Γραμματεία). Εργάστηκε στη Μέση δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση ως φιλόλογος και από το 2010 ασχολείται με επιμέλειες κειμένων. Από τις εκδόσεις «Θεμέλιο» έχουν εκδοθεί δύο ποιητικές συλλογές της: «Ο δρόμος άνοιγε στο τέλος», 2017 και «Παραμύθια ανάποδα», 2020.

Το 2017 παρακολούθησε σεμινάρια για την καλλιτεχνική φωτογραφία στον Πλάτωνα Ριβέλλη, φωτογράφο και θεωρητικό της καλλιτεχνικής φωτογραφίας. Έκτοτε είναι ενεργό μέλος του «Φωτογραφικού Κύκλου», έχοντας συμμετάσχει στις ομαδικές εκθέσεις: «Όνειρα» 2018, «Ο άνθρωπος και η εικόνα του» 2019, «Οι Δελφοί πέρα από τα αρχαία» 2019, «Χαμόγελο» και «Μπουγάδα» 2020. Έργο της έχει παρουσιαστεί στο χώρο της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης (2018) και διαδικτυακά στο πλαίσιο των παρουσιάσεων του «Φωτογραφικού Κύκλου» (2020 και 2021). 

Από τις εκδόσεις «Φωτοχώρος» Νέα Μικρή Σειρά - Μάρτιος 2023, έχει εκδοθεί σειρά φωτογραφιών της, όπως επίσης το φωτογραφικό λεύκωμα/βιβλίο με τίτλο: «Sensus Poetica» από τις εκδόσεις «iFocus» (Νοέμβριος 2023). Δύο ποιητικές συλλογές της έχουν εκδοθεί από τις εκδόσεις «Θεμέλιο»: «Ο δρόμος άνοιγε στο τέλος» (2017) και «Παραμύθια ανάποδα» (2020).

***

Info: Η Δώρα Λαβαζού είναι η δημιουργός της γκαλερί φωτογραφίας iFocus Photo Gallery. Έχει συντονίσει και επιμεληθεί σειρά ατομικών και ομαδικών εκθέσεων, το ετήσιο διεθνές φεστιβάλ φωτογραφίας Phos Athens, αφιερωμένο στη φωτογραφία δρόμου, workshop με τον φωτογράφο του Magnum, Gueorgui Pinkhassov, καθώς και ομαδικές εκθέσεις με φωτογραφικές ομάδες από την περιφέρεια και με τα μέλη τής κοινότητας του iFocus (iFocus Community) στο πλαίσιο της Photovision & Image Tech. Το 2015 εμπνεύστηκε το διαδικτυακό περιοδικό για φωτογράφους www.ifocus.gr στη συνέχεια δημιούργησε την πρώτη Πανελλήνια φωτογραφική ομάδα εφήβων και τζούνιορ και επιμελήθηκε αρκετές ομαδικές και ατομικές εκθέσεις σε καλλιτεχνικούς χώρους.

iFocus Photo Gallery, Ιπποκράτους 13 και Ακαδημίας 57 (εντός Στοάς ΟΠΕΡΑ).