Richard Avedon: Ο φωτογράφος που άλλαξε τη φωτογραφία μόδας και διασημοτήτων

Η φωτογραφία για μένα έχει πάντα αποτελέσει ένα είδος καθρέφτη με δύο πλευρές. Η μία πλευρά αντανακλά το θέμα μου, ενώ η άλλη αντανακλά τον εαυτό μου - Richard Avedon

Ο Νεοϋορκέζος Richard Avedon ήταν ο αμερικανός φωτογράφος μόδας και πορτρέτων που έδωσε ζωντάνια, έκπληξη και νόημα στις μέχρι τότε παγωμένα στιλιζαρισμένες φωτογραφίες των διασημοτήτων. Η ακινησία του θεϊκού star celebrity έδωσε τη θέση της σε εικόνες γεμάτες κίνηση και συναίσθημα, χρώμα και σημασία, χαρά της ζωής και παλλόμενη κομψότητα.

Ο Avedon όμως φωτογράφιζε και διάσημους ανθρώπους από όλους τους τομείς της ζωής, πολιτικούς, καλλιτέχνες, συγγραφείς, αθλητές αλλά και καθημερινούς ανθρώπους. Τα πορτρέτα του ακόμα και τώρα μοιάζουν να είναι έτοιμα να βγουν από το κάδρο τους και να έρθουν να σου μιλήσουν.

Richard Avedon: Ένας από τους πιο επιδραστικούς φωτογράφους του 20ού αιώνα

Ο Avedon είναι μοντέρνος ακόμα και σήμερα. Μερικές από τις πιο γνωστές φωτογραφίες του είναι η περιβόητη με την Audrey Hepburn ντυμένη με ένα κομψό φόρεμα και καπέλο για το περιοδικό Harper's Bazaar το 1955, η οποία θεωρείται μια από τις πιο εμβληματικές φωτογραφίες μόδας όλων των εποχών. Το ίδιο και εκείνη της κοντράλτο τραγουδίστριας της όπερας Marian Anderson το 1955, του Bob Dylan το 1965 και των Beatles το 1967. Επίσης η φωτογραφία της Marilyn Monroe για το περιοδικό Vogue το 1957, μία από τις πιο διάσημες εικόνες της ηθοποιού. Διάσημη όμως είναι και εκείνη η φωτογραφία του Martin Luther King Jr. για το περιοδικό Look το 1963, η οποία απεικονίζει τον King να δίνει το περίφημο κήρυγμα «I Have a Dream», ενώ στέκεται μπροστά σε ένα πλήθος ανθρώπων. Φωτογραφία γεμάτη ενέργεια, αισιοδοξία και ελπίδα. Ο Avedon έδωσε ακόμα ιστορικές φωτογραφίες του Charlie Chaplin το 1952, της Jacqueline Kennedy το 1961, του Andy Warhol το 1969 και της Tina Turner το 1971 σε κομβικά σημεία της ζωής τους.

Τα πιο διερευνητικά πορτρέτα του Avedon αποκαλύπτουν την απίστευτη ικανότητά του να αποτυπώνει την ξεχωριστή ζωντάνια των μοντέλων του, μέσα σε καθοριστικά καδραρίσματα που «ζιπάρουν» την ενέργεια που ξεχειλίζει. «Δεν έχει να κάνει με το πώς φαίνομαι», παρατήρησε ο συγγραφέας Harold Brodkey για το πορτρέτο του από τον Avedon, «αλλά με το πώς είμαι». Με ένα αδιαμφισβήτητο μάτι, άψογο συγχρονισμό και μια προνοητική ευαισθησία, ο Avedon απογείωσε τα μοντέλα Dovima (1955), China Machado (1958) και Penelope Tree (1967) στην κορυφή της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας.

Ο Avedon έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία για το έργο του, συμπεριλαμβανομένου του βραβείου Pulitzer για την φωτογραφία το 1971 ενώ τα έργα του έχουν εκτεθεί σε μουσεία και γκαλερί σε όλο τον κόσμο.

Ο Richard Avedon στην Gallery Gagosian

Με τίτλο «Iconic Avedon: A Centennial Celebration of Richard Avedon», η Γκαλερί Gagosian στο νούμερο  4 της παρισινής Rue de Ponthieu τιμά τα 100 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου φωτογράφου, σε μία έκθεση που θα διαρκέσει μέχρι τις 2 Μαρτίου 2024.

Η Gagosian Gallery είναι μια διεθνής γκαλερί τέχνης που ιδρύθηκε το 1980 από τον Larry Gagosian. Είναι μια από τις μεγαλύτερες και πιο σημαντικές γκαλερί τέχνης στον κόσμο, με εκθέσεις σε Λονδίνο, Νέα Υόρκη, Χονγκ Κονγκ, Λος Άντζελες, Παρίσι, Βέρνη και Ζυρίχη ενώ εκπροσωπεί μία ευρεία γκάμα καλλιτεχνών, από σύγχρονους μέχρι κλασικούς. Μεταξύ αυτών είναι ο Jeff Koons, ο Damien Hirst, ο Andy Warhol, ο Pablo Picasso, ο Vincent van Gogh και ο Claude Monet.

Όπως σημειώνει η Γκαλερί, λίγο μετά την ίδρυση του στούντιό του στη Νέα Υόρκη στα μέσα της δεκαετίας του 1940, ο Avedon ανέπτυξε ένα καινοτόμο, κομψό και αμέσως αναγνωρίσιμο στιλ. Ως φωτογράφος του περιοδικού Harper's Bazaar (1944-1965) και αργότερα της Vogue (1966-1988), δημιούργησε πολλές από τις εμβληματικές εικόνες αυτών των εκδόσεων. Καθώς η φήμη του μεγάλωνε, οι καθοριστικοί χαρακτήρες του 20ού αιώνα - καλλιτέχνες, συγγραφείς, διανοούμενοι και άλλοι αξιόλογοι - ήθελαν να δουν τον εαυτό τους μέσα από τον φακό του. Ο Avedon δημιούργησε εικόνες που έγιναν συνώνυμες με τους θρύλους των μοντέλων του. Η έκθεση τονίζει τον καινοτόμο ρόλο που έπαιξε ο Avedon ως δημιουργός εικόνων με φωτογραφίες του από θέματα τόσο διάσημα όσο και άγνωστα.

Ερωτευμένος με το Παρίσι

Η έκθεση «Iconic Avedon» άνοιξε κατά τη διάρκεια της εβδομάδας Haute Couture του 2024 στο Παρίσι και επικεντρώνεται στη βαθιά σχέση του Avedon με την πόλη που ήταν ένα πρώιμο πεδίο δοκιμών για την καριέρα του. Από το 1947, ο φωτογράφος επέστρεφε τακτικά στο Παρίσι για να φωτογραφίσει συλλογές για το Harper's Bazaar κατά τη διάρκεια της Εβδομάδας Μόδας Υψηλής Ραπτικής, συνεργαζόμενος με τους συντάκτες Carmel Snow, Diana Vreeland και Nancy White, και σχεδιαστές όπως ο Christian Dior, όχι μόνο για να δημιουργήσει μια τολμηρή νέα οπτική της σύγχρονης γυναίκας αλλά και για να αποκαταστήσει τη λάμψη στην μεγάλη πόλη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Απεικονίζοντας μοντέλα σε κίνηση και στο δρόμο, απαλλαγμένα από τα όρια του στούντιο, ο Avedon δημιούργησε πολλές από τις πιο γνωστές φωτογραφίες του στο Παρίσι, συμπεριλαμβανομένης εκείνης της Dovima με τους ελέφαντες το 1955 και της Brigitte Bardot το 1959. Στο Παρίσι στα μέσα του 20ού αιώνα, συνέλαβε επίσης, με απαράμιλλο στιλ, τις τώρα κλασικές εικόνες της Dorian Leigh το 1949, της Suzy Parker το 1957-58, της Coco Chanel το 1958 και του Alberto Giacometti το 1958 που υπάρχουν στην έκθεση.

Η εικόνα της αλήθειας

Τον Avedon πολλοί μιμήθηκαν ενόσω εκείνος έθετε νέες προκλήσεις στη δουλειά του και επανεφεύρισκε συνεχώς τον εαυτό του, ειδικά στο προσωπικό του έργο και στις αναθέσεις που έπαιρνε. Αργότερα άρχισε να προτιμά τα φωτεινά λευκά φόντα, τις έντονες, ολοκάθαρες τονικές αντιθέσεις και το resolute frontality, μια τεχνική φωτογραφίας που χαρακτηρίζεται από την απευθείας λήψη του θέματος από μπροστά: ο φωτογράφος τοποθετεί το θέμα του στο κέντρο του κάδρου και το φωτίζει με τέτοιο τρόπο ώστε να φαίνεται όσο το δυνατόν πιο καθαρά και έντονα. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται συχνά για να δημιουργήσει μια αίσθηση δύναμης και αποφασιστικότητας. Στην έκθεση του Παρισιού περιλαμβάνεται αυτή η τεχνική, στη συγκλονιστική του φωτογραφία του 1963, του William Casby, ενός από τους τελευταίους εν ζωή ανθρώπους που γεννήθηκαν στη δουλεία. Το ίδιο και στη φωτογραφία The Family (1976), ένα συλλογικό πορτρέτο των Αμερικανών που διαμόρφωναν την εξουσία εκείνης της περιόδου, κατά τη διάρκεια της εκατονταετηρίδας των Ηνωμένων Πολιτειών. Παρόμοιες είναι και οι φωτογραφήσεις In the American West (1979-84), μία υπέροχη εξερεύνηση της καρδιάς της βαθιάς Αμερικής καθώς και το αθώο, αυθόρμητο πορτρέτο της  γλύπτριας June Leaf το 1975, μια μνημειώδης εικόνα που ο Avedon τη θεωρούσε ως μία από τις αγαπημένες του.

Γνωρίζοντας τη δύναμη της δημιουργίας εικόνων, ο Avedon μπήκε και ο ίδιος μπροστά από τον φακό του. Σε ένα αυτο-πορτρέτο (selfie?) αυτόματου φωτογράφου photomat που τραβήχτηκε τη χρονιά που δημοσίευσε το λεύκωμα φωτογραφιών του Nothing Personal (1964) με κείμενα του συγγραφέα και αργότερα ακτιβιστή James Baldwin με τον οποίο ήταν παιδικοί φίλοι και συμμαθητές στο γυμνάσιο DeWitt Clinton στο Μπρονξ, φαίνεται ο ίδιος με καλυμμένο το αριστερό μισό του προσώπου του από ένα κομμένο πορτρέτο του Baldwin (ο οποίος δεν μπόρεσε να έρθει στην προγραμματισμένη ώρα για τη φωτογράφηση), υπογραμμίζοντας την σχέση τους λίγο μετά την πολυτάραχη ψήφιση του Νομοσχεδίου Πολιτικών Δικαιωμάτων. Σε ένα μεταγενέστερο αυτοπορτρέτο του 1993, τα σκληρά περιγράμματα των ρυτίδων του εξήντα-εννιάχρονου προσώπου του Avedon φαίνονται χωρίς καμία κάλυψη.

Avedon 100

Η έκθεση «Iconic Avedon», με σχεδιασμό της Cécile Degos, είναι μία συνέχεια της έκθεσης του 2023 «Avedon 100» στην γκαλερί Gagosian  της Νέας Υόρκης, η οποία περιελάμβανε φωτογραφίες επιλεγμένες από περισσότερους από 150 ξεχωριστούς καλλιτέχνες, σχεδιαστές, μουσικούς, συγγραφείς, επιμελητές και εκπροσώπους του κόσμου της μόδας, οι οποίοι επεξηγούν στον συνοδευτικό κατάλογο την επιρροή του έργου του Avedon σήμερα. Ανάμεσα στους 150 είναι και οι Hilton Als, Naomi Campbell, Elton John, Spike Lee, Sally Mann, Polly Mellen, Kate Moss, Chloë Sevigny, Taryn Simon, Christy Turlington, και Jonas Wood.

Η θλιμμένη Marilyn

Ο Larry Gagosian γράφει για την «τοιχογραφία» με τις πολλές Marilyn: «Ένα από τα πιο γνωστά πορτρέτα του Richard Avedon είναι αυτό της Marilyn Monroe σε μια στιγμή περισυλλογής και ενδοσκόπησης. Επειδή φαίνεται λυπημένη, και επίσης επειδή θα πέθαινε σε λιγότερο από πέντε χρόνια μετά τη λήψη της φωτογραφίας, συχνά αναφέρεται ως "Θλιμμένη Marilyn". Δεν γνωρίζει πολύς κόσμος όμως για αυτό το ψηφιακό κολάζ σαν “τοιχογραφία” της Marilyn, το οποίο ο Avedon δημιούργησε χρησιμοποιώντας τις νέες εξελίξεις στην τεχνολογία της φωτογραφίας το 1994. Αυτό που μου φαίνεται συναρπαστικό είναι ότι αποτελείται από εικόνες που τραβήχτηκαν το 1957, την ίδια νύχτα που φωτογραφήθηκε η εμβληματική Θλιμμένη Marilyn(...)».

Η Twiggy

H αμερικανίδα μοντέλο και ηθοποιός Amber Valletta λέει για τη φωτογραφία της Twiggy: «Με γοητεύει πάντα αυτή η εικόνα της Twiggy επειδή το εξαιρετικά κοφτερό μάτι του Avedon και η μαεστρία του στη σύνθεση είναι απόλυτα προσαρμοσμένα στην Twiggy. Η συμμετρία των οριζόντιων γραμμών στο φόρεμα, η απαλή έκφραση του προσώπου της, η στάση του σώματός της, το χαμηλωμένο φως του στούντιο: είναι όλα εξαιρετικά. Ο Avedon ήταν μεγάλος τεχνίτης στην αποτύπωση του εσωτερικού κόσμου ενός ατόμου ενώ ταυτόχρονα δημιουργούσε μια συγκεκριμένη στιγμή στο χρόνο. Αν και είναι μια φωτογραφία μόδας - με λεζάντα μόδας στον τίτλο της- είναι ακόμα πιο συγκινητική ως πορτρέτο της Twiggy, του μοντέλου που καθόρισε μία επαναστατική εποχή στη μόδα. Ο Avedon είχε μια εξ ολοκλήρου σύγχρονη άποψη της φωτογραφίας, και πάρα πολλά από τα έργα του έχουν προσδιορίσει την ιστορία της φωτογραφίας μόδας και συνεχίζουν να διαμορφώνουν πολλά από το μέλλον της. Νιώθω τιμή που έχω συνεργαστεί μαζί του και έχω συγκινηθεί από το έργο του από τη στιγμή που το γνώρισα. Ήταν και παραμένει ένας πραγματικός θρύλος».

Η Elizabeth Taylor

Η Kim Kardashian για το πορτρέτο της Elizabeth Taylor: «Πάντα μου άρεσε το πορτρέτο της Elizabeth Taylor από τον Richard Avedon επειδή αντιπροσωπεύει την διαχρονική ομορφιά της. Σε αυτή την εικόνα, αποδεικνύει γιατί ήταν τέτοιο είδωλο της εποχής της, αλλά ταυτόχρονα την ξεπερνούσε τελείως αυτή την εποχή».