Ρούλα Σχίζα: Συνέντευξη στη Δώρα Λαβαζού του iFocus.gr για την έκθεση φωτογραφίας «My voyage to Serendipity» στον πολυχώρο Ζείδωρος στα Κύθηρα
«My voyage to Serendipity», είναι η θεματική εργασία που εκθέτεις στον πολυχώρο «Ζείδωρος», θα ήθελες να μας μεταφέρεις τις σκέψεις σου σχετικά με το θέμα που πραγματεύεται η έκθεση; Από τότε που ανακάλυψα τη λέξη Serendipity* δε βρήκα κάτι που να αποτυπώνει καλύτερα τη ζωή μου αλλά και τη σχέση μου με τη φωτογραφία. Δυστυχώς είναι μία δύσκολη λέξη να αποδοθεί χρησιμοποιώντας κάποια συνώνυμη στα ελληνικά, οπότε μόνο περιφραστικά μπορεί να προσεγγιστεί, ως μια ευτυχής σύμπτωση ή μία σημαντική ανακάλυψη που γίνεται είτε τυχαία είτε ψάχνοντας για κάτι τελείως διαφορετικό, εμπεριέχοντας πάντα το στοιχείο της έκπληξης.
Έχοντας την τάση να βλέπω τα πράγματα θετικά, αισιόδοξα και αλληλοσυνδεόμενα, γοητευμένη από την θεωρία του Γιουνγκ γύρω απ' τη συγχρονικότητα, διαπιστώνω κάθε φορά ότι ολόκληρη η ζωή μου (η ζωή γενικότερα) είναι γεμάτη από ευχάριστες συμπτώσεις, συγκυρίες και ανακαλύψεις που με οδηγούν στο δρόμο της εξέλιξης με βάση κάποιο ανώτερο σχέδιο. Το ζητούμενο είναι να μυηθείς στο να το αναγνωρίζεις κι όπως είχε πει κάποτε ο Douglas Adams, «σπάνια κατέληγα εκεί που ήθελα να πάω, αλλά πάντα κατέληγα εκεί που έπρεπε να είμαι»!
Το My Voyage to Serendipity, αποτυπώνει φωτογραφικές λήψεις με κοινό παρονομαστή την έκπληξη για την ομορφιά, την απλότητα, τη γεωμετρία, το συμβολισμό, την εσωτερική αναζήτηση, όλα όσα έχει κανείς στην καρδιά του μαζί με τις εμπειρίες και το πνευματικό του φορτίο, που βρίσκουν μια «τυχαία αποφασιστική στιγμή» για να πάρουν υπόσταση, τη στιγμή ακριβώς που δεν περίμενες τίποτα ή που αναζητούσες κάτι εντελώς διαφορετικό. Πρακτικά, οι περισσότερες φωτογραφίες, έχουν προκύψει τυχαία, συνήθως διακόπτοντας κάτι άλλο που έκανα, για να αδράξω τη μοναδική στιγμή κι αν και αποτυπώνουν κάτι απόλυτα συγκεκριμένο, κινούνται στο όριο πραγματικού - αφαιρετικού κόσμου και επιτρέπουν την περιπλάνηση στο χωροχρόνο με βάση τις προσωπικές αναφορές φωτογράφου και θεατή.
Δικαιωματικά, σχεδόν όλες οι φωτογραφίες της έκθεσης προέρχονται από τα Κύθηρα, αφού για μένα το νησί συνδέεται νομοτελειακά με τον ορισμό του Serendipity, αποτέλεσαν και αποτελούν το φωτογραφικό μου παράδεισο αλλά προπάντων πηγή έμπνευσης και σταθμό μεγάλων αποφάσεων της ζωής μου! Όπως λέω χαρακτηριστικά σε όποιον με ρωτά τί είναι το τόσο ιδιαίτερο με τα Κύθηρα πέρα από τον συμβολισμό τους ως την αιώνια αναζήτηση ενός μακρινού, ποθητού και ουτοπικού παραδείσου: «Τα Κύθηρα είναι η απάντηση, όποια κι αν είναι η ερώτηση!».
Χαίρομαι διπλά που η πρώτη μου ατομική φωτογραφική έκθεση με θέμα «My Voyage to Serendipity» πραγματοποιείται στα Κύθηρα κι ευχαριστώ θερμά τον Αλέξανδρο Ζείδωρο που με εμπιστεύτηκε και μου παραχώρησε τον εμβληματικό πολυχώρο «Ζείδωρος» στο Καψάλι Κυθήρων!
*Serendipity: The effect by which someone stumbles across something truly wonderful especially while looking for something truly unrelated
Ποια η σχέση σου με το νησί των Κυθήρων; Η γνωριμία μου με τα Κύθηρα και τη γοητεία τους έγινε το 2005 μέσα από ένα επαγγελματικό ταξίδι αστραπή. Στη μέση τριών πελάγων, τα Κύθηρα, που προέρχονται από το ρήμα κεύθω, δηλαδή «κρύβω», αποτελούν τη γη των μυστικών, με ομορφιά άγρια και απαράμιλλη που εναλλάσσεται στις διάφορες εποχές του χρόνου και που αποκαλύπτεται κυρίως σε όσους τα αγαπούν ή είναι νομοτελειακό να τα αγαπήσουν.
Χρόνια μετά, το γαϊτανάκι της ζωής μου θα αρχίσει να περιπλέκεται όμορφα γύρω από αυτά, όταν το 2015, στο πλαίσιο μιας πραγματικά μεγάλης «αποφασιστικής στιγμής» ως απόρροια ενός μεγάλου διλήμματος, ξεκίνησε μια πολύ στενή σχέση με το νησί φτάνοντας σήμερα να το θεωρώ τη δεύτερή μου πατρίδα, τμήμα της επαγγελματικής μου δραστηριότητας και ο τόπος όπου θα ήθελα να περάσω το μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης ζωής μου. Δεδομένου ότι η φωτογραφία τοπίου με γοητεύει, τα Κύθηρα πάντα θα με εμπνέουν και πάντα θα με εκπλήσσουν!
Πότε και με ποια αφορμή αντιλήφθηκες πως η φωτογραφία είναι το μέσο έκφρασης που σε ενδιαφέρει περισσότερο και για ποιο λόγο; Από μικρή θυμάμαι να κοιτάζω με δέος παλιές οικογενειακές φωτογραφίες και πάντα με γοήτευε αυτή η αίσθηση της «αθανασίας» ανθρώπων, τόπων και καταστάσεων που μπορούσαν να δημιουργήσουν. Στην εφηβεία, έχοντας πια δική μου μηχανή, ο στόχος μου ήταν να αποτυπώσω όσες περισσότερες στιγμές μπορούσα από τον μέχρι τότε κόσμο μου, ως μια εναλλακτική προσωπικού ημερολογίου και με τη νοσταλγία εκ προοιμίου, αφού «μια μέρα ίσως όλα να είναι αλλιώς», δυστυχώς με τον περιορισμό της αυστηρής επιλογής λόγω κόστους του φιλμ. Μέχρι εδώ, θα έλεγα ότι η φωτογραφία λειτουργούσε καλύπτοντας κυρίως την πρακτική ανάγκη δημιουργίας αναμνήσεων και την ανάγκη να θυμάμαι ότι «ήμουν κι εγώ εκεί»!.
Η πρώτη «διαφορετική» φωτογραφία που θυμάμαι να τράβηξα, ήταν γυρίζοντας από κάποιο φροντιστήριο στο κέντρο της Αθήνας, στο πλαίσιο προετοιμασίας για τις πανελλήνιες. Ήταν μια νεαρή, πανέμορφη κοπέλα, που επαιτούσε, καθισμένη σ' ένα βρώμικο πεζοδρόμιο, κρατώντας στην αγκαλιά της ένα μικρό σκυλάκι. Δεν ξέρω τί με πρωτοτράβηξε να κάνω το κλικ, θυμάμαι όμως ξεκάθαρα πολλές από τις σκέψεις μου γύρω από αυτήν την εικόνα και με θυμάμαι για χρόνια μετά να κοιτάζω και να ξανακοιτάζω αυτή τη φωτογραφία, να αναρωτιέμαι τί να απέγινε η κοπέλα και το σκυλάκι, να χτίζω πολλαπλές πιθανές ιστορίες και ταυτόχρονα να με εντυπωσιάζει η αντίθεση της ομορφιάς μέσα στην ασχήμια του τοπίου και των συνθηκών. (Από τότε, πολλές φωτογραφίες μου αισθάνομαι ότι προσπαθούν να αναδείξουν το όμορφο μέσα από το αντικειμενικά αδιάφορο ή το άσχημο αντικατοπτρίζοντας και το στοιχείο του χαρακτήρα μου να ψάχνω να βρω την ομορφιά και το καλό σε κάθε τι).
Καθώς τα χρόνια περνούσαν, οι προσλαμβάνουσές μου τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο πολλαπλασιάστηκαν και κάποιες πρώτες καλλιτεχνικές αναζητήσεις έκαναν την εμφάνισή τους. Η φωτογραφία είχε αρχίσει να λειτουργεί ως τρόπος έκφρασης και ως αναζήτηση αισθητικής απόλαυσης, κάτι που διευκολύνθηκε πολύ λόγω των ψηφιακών μέσων. Κι έρχεται η «κακιά στιγμή» ένα βράδυ του Ιουνίου του 2015 που χάνω για πάντα έναν πολύτιμο σκληρό δίσκο με όλες τις φωτογραφίες της ενήλικης ζωής μου, κυρίως από επαγγελματικά ταξίδια που δύσκολα θα μπορούσα να επαναλάβω. Αφού πέρασα τη φάση του πένθους και συνειδητοποίησα ότι δεν μπορούσα να κάνω κάτι γι αυτό, πεισμώνω και αποφασίζω να κάνω ένα νέο ξεκίνημα οπότε εγγράφομαι στη σχολή φωτογραφίας Focus, του Τάκη Ζερδεβά. Αυτόν τον ενάμιση χρόνο, έμαθα πολλά, είδα πολλές φωτογραφίες, έκανα αρκετούς πειραματισμούς και τελικά συνειδητοποίησα ότι καλλιτεχνικά, ο σκληρός δίσκος που έχασα, δεν περιείχε και τίποτα σπουδαίο…Έκτοτε ασχολούμαι συστηματικά με τη φωτογραφία εμπλουτίζοντας τις γνώσεις και τα ερεθίσματά μου μέσα από διαλέξεις όπως π.χ. του εξαιρετικού δασκάλουΠλάτωνα Ριβέλλη, ή μέσα από φωτογραφικές ομάδες όπως π.χ. την Images Sans Frontiers.
Τι είναι αυτό που σε μαγνητίζει σε αυτή τη μορφή τέχνης; Καταρχάς, ταυτίζομαι απόλυτα με τα λόγια του Ansel Adams «Δεν δημιουργείς μια φωτογραφία μόνο με τη μηχανή. Όταν φωτογραφίζεις κουβαλάς μαζί σου όλες τις εικόνες που έχεις δει, όλα τα βιβλία που έχεις διαβάσει, τη μουσική που έχεις ακούσει, τους ανθρώπους που έχεις αγαπήσει». Μ’ αρέσει αυτό το «φορτίο» λοιπόν που νιώθω ότι κουβαλάω με κάθε μου κλικ και που πραγματικά αισθάνομαι ότι διαφοροποιείται από μέρα σε μέρα και συνθέτει αυτό που πραγματικά είμαι. Νιώθοντας πολλές φορές ότι «δεν έχω μόνο μία υπόσταση» η φωτογραφία με απελευθερώνει να ανακαλύψω όλες τις διαφορετικές πτυχές του εαυτού μου, γι’ αυτό και πολλές φορές οι φωτογραφίες μου έχουν το στοιχείο της αντίφασης και της αντίθεσης.
Επίσης, για μένα η φωτογραφία είναι ένα μέσο φυγής σ’ έναν διαφορετικό παράλληλο κόσμο γεμάτο από ιστορίες και συναισθήματα, όπου μπορείς να πεις πολλά και που ακόμη κι αν αυτό που αποτυπώνεις είναι κάτι συγκεκριμένο, έχει τόσες ερμηνείες όσες οι θεατές της, ανάλογα με τις δικές τους προσωπικές προβολές και προσλαμβάνουσες.
Ως ένας άνθρωπος που καταφέρνει καθημερινά να βλέπει τον κόσμο γύρω του με αυθεντική έκσταση για το πόσο όμορφος είναι, αισθάνομαι ότι μέσω της φωτογραφίας, μπορώ να απαθανατίσω αυτήν την ομορφιά και να τη μοιραστώ με άλλους ανθρώπους προκαλώντας τους αντίστοιχη συγκίνηση. Επίσης, θεωρώ ότι μέσω της φωτογραφίας ξορκίζουμε τη λήθη και προσεγγίζουμε την αθανασία κρατώντας για πάντα στη μνήμη κάθε τι αγαπημένο.
Συνοπτικά, δεν υπάρχει τίποτα που να αντιπροσωπεύει περισσότερο τη χαρά που μου προκαλεί το να φωτογραφίζω από αυτό που περιγράφει ο Henri Cartier Bresson ως τη χαρά του να είσαι «παρών»: «Είμαι μια δέσμη νεύρων που περιμένει τη στιγμή και αυτό το συναίσθημα μεγαλώνει, μεγαλώνει και μετά εκρήγνυται, είναι σωματική χαρά, χορός, χρόνος και χώρος μαζί. Είναι σαν τις τρεις τελευταίες λέξεις απ’ τον “Οδυσσέα” του James Joyce, με το πιο θετική πρόσημο: «Ναι, ναι, ναι». Ητέχνη του να βλέπεις είναι υψίστης σημασίας». («I am a bundle of nerves waiting for the moment and it rises, and it explodes, it is a physical joy, dance, time and space together. Yes!! Yes! Yes! As the conclusion of Ulysses of Joyce. The art of seeing is of the utmost importance.»)
Τι θα πρέπει να περιέχει μια ενδιαφέρουσα φωτογραφία, κατά τη δική σου άποψη; Καταρχάς δεν υπάρχει κάποιο θέμα που να βρίσκω πιο ενδιαφέρον από κάποιο άλλο. Ενδιαφέρουσα φωτογραφία είναι αυτή που θέλεις να βλέπεις ξανά και ξανά και καταφέρνει να σου προκαλεί κάποιο συναίσθημα, κάποια σκέψη και κάποια σύνδεση με τις δικές σου προσωπικές αναφορές. Υπάρχουν και οι φωτογραφίες που αντικειμενικά -όσο γίνεται- αποτελούν ένα αισθητικό αριστούργημα, αλλά προσωπικά προτιμώ περισσότερο αυτές που χτίζουν μια ιστορία και υπαινίσσονται κάτι περισσότερο από το προφανές. Όσο πιο πολλές οι ερμηνείες που μπορεί να δώσει κάποιος, τόσο πιο ενδιαφέρουσα μου φαίνεται.
Από πού αντλείς έμπνευση; Εμπνέομαι σχεδόν από τα πάντα, αρκεί να έχω μαζί μου μια φωτογραφική μηχανή και λίγα λεπτά στη διάθεσή μου! Πολλές φορές φωτογραφίζω μέσα από το αυτοκίνητο μπλοκαρισμένη στην κίνηση κάτι που μου τραβάει την προσοχή, άλλες πάλι μέσα στο σπίτι μου με αφορμή συνήθως τα αγαπημένα μου κατοικίδια και τις σκανταλιές τους. Σίγουρα τα ταξίδια λειτουργούν καταλυτικά στη διάθεση να χτίσεις αναμνήσεις και να τα δεις όλα με άλλη ματιά, αλλά και η επαφή με τη φύση και ειδικά με τη θάλασσα, ξεκλειδώνουν τη διάθεσή μου για δημιουργία. Σπάνια πάντως βγαίνω έξω «για να τραβήξω φωτογραφίες», ποτέ η φωτογραφία δεν είναι αυτοσκοπός, απλά προκύπτει! Η πλειοψηφία από αυτές που θεωρώ «καλές μου» φωτογραφίες, έχουν τραβηχτεί συνήθως υπό πίεση ή αφήνοντας αυτό που έκανα για να αδράξω τη στιγμή.
Αγαπημένοι σου μεγάλοι φωτογράφοι τους οποίους θεωρείς αξεπέραστους και αναντικατάστατους; Δε θα μπορούσα να ξεχωρίσω μόνο έναν, θαυμάζω πολλούς μεγάλους φωτογράφους για διαφορετικούς λόγους. Ξεχωρίζω τον Henri Cartier Bresson όχι μόνο για τις φωτογραφίες του αλλά και για τις απόψεις του σχετικά με τη φωτογραφία οι οποίες με καθόρισαν στα πρώτα μου βήματα: Η αποφασιστική στιγμή, η ευθυγράμμιση του μυαλού με το μάτι και την καρδιά, η καλλιτεχνική συγκίνηση που πηγάζει από τη γεωμετρική ισορροπία και την εσωτερική αρμονία ενός φαινομενικά άτακτου κόσμου, ο άνθρωπος που ψάχνει τις ισορροπίες του μέσα σ’ αυτόν! Από την άλλη, πώς να μη λατρέψω τον André Kertész που δε σταματά να σε εκπλήσσει με την ομορφιά της απλότητας που υπάρχει παντού γύρω μας, απλά δεν έχουμε μάθει να παρατηρούμε…Τέλος, ένας λόγος που αποφεύγω τις φωτογραφίες πορτραίτου (και ανθρώπων σε κοντινή λήψη γενικότερα) είναι το δέος που νιώθω μπροστά σε αυτά της Julia Margaret Cameron και τη σχεδόν μεταφυσική εσωτερικότητα που εκπέμπουν. Κι όλα αυτά από μια γυναίκα που ζούσε στη Βικτωριανή εποχή, που το ταλέντο της δεν πνίγηκε στα καθήκοντα του σπιτιού και δεν είχε πιάσει φωτογραφική μηχανή στα χέρια της μέχρι τα 48 της χρόνια!
Ποιοι είναι οι επόμενοι φωτογραφικοί σου στόχοι; Όσο απλοϊκό κι αν ακούγεται, ποτέ δε βρήκα το χρόνο που χρειάζεται να αξιολογήσω και να οργανώσω σωστά τις φωτογραφίες μου ώστε να νιώθω ότι «κατέχω» καλά το υλικό που έχω συγκεντρώσει τα τελευταία χρόνια και βέβαια να το ταξινομήσω ανάλογα με την καλλιτεχνική ή συναισθηματική του αξία. Ένας πρώτος ταπεινός στόχος λοιπόν είναι αυτός!
Το επόμενο που θέλω να κάνω άμεσα, είναι εκδώσω ένα λεύκωμα για το My Voyage to Serendipity και να οργανώσω μια δεύτερη φωτογραφική έκθεση, στην Αθήνα αυτή τη φορά.
Παράλληλα, με αφορμή μια φιλοζωική δράση, θα αξιοποιήσω τις φωτογραφίες των τετράποδων θησαυρών μου μέσα από ένα portfolio με το όνομα: Mes Enfants Gâtés
Το μότο σου για τη φωτογραφία και κατ' επέκταση για τη ζωή. Θα δανειστώ τα λόγια του Cardinal de Retz που παραπέμπουν στο γνωστό photobook του Henri Cartier Bresson:
«Δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο που να μην έχει μια αποφασιστική στιγμή. Το παν είναι να γνωρίζεις πότε έρχεται και να την αδράξεις.»
Info
"My Voyage to Serendipity" - Έκθεση Φωτογραφίας Ρούλας Σχίζα
«Δεν ξέρω ποια γρανάζια κινούνται μέσα μας όταν κοιτάμε φωτογραφίες, ειδικά φωτογραφίες καλλιτεχνών όπως ο Cartier-Bresson, αλλά δεν είναι μόνο η όραση που δουλεύει, ούτε μονάχα η φαντασία»
15°
