«Οψόμεθα εις Φιλίππους»: Συνέντευξη με τον φωτογράφο Στράτο Καλαφάτη για την έκθεσή του στην γκαλερί Bernier Eliades.
Θα μπορούσες να το δεις και σαν παιχνίδι Στρατένγκο. Το 42 π.Χ. από τη μια πλευρά ο Κάσσιος και ο Βρούτος και από την άλλη ο Οκτάβιος και ο Μάρκος, όλοι τους στρατηγοί του Ιούλιου Καίσαρα, αντιπαραθέτουν στρατό και άλογα στην περίφημη μάχη των Φιλίππων.
200.000 πεζοπόροι και ιππείς, εκατόνταρχοι και χιλίαρχοι, τοξότες, καταπέλτες και ζωντανά συγκρούονται ανηλεώς σε ένα ραντεβού θανάτου που το τέλος του κατέγραψε τριάντα χιλιάδες νεκρούς. Η φράση «Οψόμεθα εις Φιλίππους» ήταν το παροιμιώδες ταγκ-σλόγκαν-απειλή ενός μνημειακού ξεκαθαρίσματος, που συνέδεσε δύο δραματικά γεγονότα που άλλαξαν τον ρου της ιστορίας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Η δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα και το μέλλον της Res Publica ήταν αυτά που κρίθηκαν στη μεγαλύτερη εμφύλια σύρραξη που γνώρισε ποτέ το Imperium και από αυτό το τεράστιας σημασίας ιστορικό γεγονός εκκινεί η νέα έκθεση του Στράτου Καλαφάτη στην Bernier Eliades.
Με τίτλο «Οψόμεθα εις Φιλίππους», ο φωτογράφος επιστρέφει στον γενέθλιο τόπο του (σ.σ. ο Στράτος Καλαφάτης κατάγεται από την Καβάλα) και 2064 χρόνια μετά (!) από εκείνη τη μάχη, ανταμώνουμε στα Λαδάδικα, όπου ο Καλαφάτης και η επίσης φωτογράφος και σύντροφός του Λία Ναλμπαντίδου διατηρούν το στούντιό τους. Η συζήτησή μας λούζεται από έναν εκκωφαντικό φθινοπωρινό ήλιο, που φωτίζει τα μυστηριώδη κάδρα της καινούργιας του δουλειάς. Την απαρτίζουν 19 φωτογραφίες, δίπτυχα που συνομιλούν, τοπία, άνθρωποι και ένα ξύλινο γλυπτό μαζί με έναν χάρτη του 1740, που έπεσε κατά τύχη στα χέρια του, σε ένα ταξίδι του στη Νέα Υόρκη. Ας ξεδιαλυθεί το μυστήριο…
Πώς επιστρέφεις στη γενέτειρά σου; Υπό ποιες συνθήκες αποφάσισες να ασχοληθείς με τα Τενάγη του Παγγαίου; Τι ήταν αυτό που σε ιντρίγκαρε να βουτήξεις τόσο βαθιά στην αρχαιολογία, την ιστορία κι αυτό το πολεμικό ρεπορτάζ-ανταπόκριση από την Ηδωνίδα γη, που όπως λες «όταν πέσει το φως, ο Λυκούργος, ο Ορφέας, ο Διόνυσος και η Περσεφόνη συναντούν τους εμπόρους, τους στρατιώτες, τους εργάτες, τους βοσκούς, τους ποιητές, γυρολόγους και τους φυγάδες που ξαποσταίνουν στον κάμπο. Και όσο βραδιάζει στα λασπόλουτρα, στο στρατόπεδο του Βρούτου, η νύχτα μετατρέπεται σε πηλό για να σκεπάσει τις πληγές της μεγαλύτερης εμφύλιας σύγκρουσης που άλλαξε την ιστορία του κόσμου»;
Όλα ξεκίνησαν, όταν ο Δήμος Καβάλας μου ανάθεσε να φωτογραφίσω τα Τενάγη των Φιλίππων, με επίκεντρο το ιστορικό τους μνημείο. Και όπως συμβαίνει συχνά, η φωτογραφία είναι η αφορμή για να οδηγηθώ κάπου αλλού, εν προκειμένω στη μελέτη της άγνωστης ιστορίας του τόπου μου. Έπιασα λοιπόν την άκρη του νήματος από την ιστορική φράση «Οψόμεθα εις Φιλίππους». Από αυτό το σημείο, το Campus Philippus, όπως το ονόμασαν οι Ρωμαίοι, άρχισα την περιπλάνηση ανάμεσα στην ιστορία και στο σήμερα. Εκεί συνάντησα τον Ορφέα να κατασπαράζεται από τις Μαινάδες, τον Διόνυσο να περιφέρεται στο μαντείο του, τον Πλούτωνα να αρπάζει την Περσεφόνη την ώρα που ο Λυκούργος πλήρωνε πικρά την αυθάδειά του προς τους Θεούς. Συνάντησα όμως και τον Ηλία στα λασπόλουτρα, τον Σουμίρ τον βοσκό, τη Μάρλα με το σατέν της φόρεμα, την Ηώ, τη Δάφνη, τον Δημήτρη, τον Νίκο τον Παοκτσή, τον Αχιλλέα, την οικογένεια του Μπασχάρ να ονειρεύεται την ώρα που θα φύγει για τη γη της επαγγελίας.
Όλη αυτή η μεταγραφή του χρόνου (καταβύθιση στο κάποτε και πρόσμιξη με το τώρα) στο φωτογραφικό-καλλιτεχνικό πεδίο ορίζεται ως post combat photography. Στο «Οψόμεθα εις Φιλίππους» αναψηλαφείς ιστορία, αρχιτεκτονική, μνήμες αλλά και σπαρταριστό τώρα μέσα από εικόνες προσώπων που παρεπιδημούν επί του συγκεκριμένου κομματιού της Εγνατίας. Πώς οργάνωσες αυτό το ταξίδι;
Η ενασχόλησή μου με τους Φιλίππους με οδήγησε στο μεγάλο ταξίδι, στην ιδέα ουσιαστικά των Ρωμαίων να ενώσουν την Αδριατική με το Βυζάντιο. Αυτός ο δρόμος, η Via Egnatia, ένα πραγματικό επίτευγμα για την εποχή που κατασκευάστηκε, κρατά αναλλοίωτα τα χαρακτηριστικά του μέχρι σήμερα. Συναντάμε την ίδια γεωγραφία, τις ίδιες πόλεις, τις ίδιες ανάγκες για μετακίνηση, προσδοκώντας ένα καλύτερο αύριο.
Σ’ αυτό το σπαρακτικό τώρα που αναφέρεις, αναζητώ τους φυγάδες, τους εμπόρους, τους βοσκούς, τους γυρολόγους, τους πρόσφυγες, τους καλλιτέχνες. Σε κάθε σπαρακτικό τώρα, οι άνθρωποι παραμένουν στο επίκεντρο ως ζωντανό στοιχείο που διαμορφώνει και διαμορφώνεται από τον τόπο.
Σίγουρα το να δουλεύεις κοντά στη γενέθλια πόλη είναι από μόνο του ένα υπολογίσιμο συναισθηματικό φορτίο. Όπως, υποθέτω, και το να μελετάς, να διαβάζεις και να μαθαίνεις ιστορίες, που μικρός στα ίδια μέρη περνούσαν ξώφαλτσα από δίπλα σου, σου προκάλεσαν δέος με το βάθος τους. Πώς οργάνωσες αυτή τη δουλειά και πόσο καρτέρι-ρεπεράζ έπρεπε να κάνεις, αφού ταυτόχρονα με το χθες στη δουλειά σου αντιπαραβάλλονται εμβόλιμα ιστορίες από τη ζωή των ντόπιων;
Ολοκληρώνοντας τη φωτογράφιση στους Φιλίππους και ξεκινώντας τη Via Egnatia με πρόλαβε η πανδημία με τις επανωτές καραντίνες. Η αναγκαστική αγρανάπαυση μού επέτρεψε να ψάξω και να μάθω πολλά για την ιστορία και τις ιδιαιτερότητες αυτού του δρόμου. Οργάνωσα τη σκέψη μου, τους χάρτες, τις διαδρομές, έκανα μια συστηματική έρευνα που μου φάνηκε εξαιρετικά χρήσιμη στη συνέχεια. Σχετικά με τη διαδικασία, θα μπορούσα να με χαρακτηρίσω περισσότερο ως κυνηγό φωτογράφο που ψάχνει το θέμα του. Βγαίνω εκεί έξω, έχοντας σκεφτεί, το πού, το τι και το πώς θα φωτογραφίσω και αφήνω τις τυχαίες συναντήσεις, τις εκπλήξεις και τα ατυχήματα να συμπληρώσουν την ιστορία. Προχωρώ λοιπόν εικόνα με την εικόνα. Το πιο σημαντικό όμως δεν είναι οι φωτογραφίες από μόνες τους αλλά ο τρόπος που στο τέλος τις φέρνουμε κοντά και από την προηγούμενη στην επόμενη συστήνουμε μια αφήγηση. Αυτή είναι ίσως και η πιο συναρπαστική διαδικασία κατά τη διάρκεια του editing, του δικού μας μοντάζ. Για παράδειγμα, φωτογραφίζω μια κολώνα στον αρχαιολογικό χώρο και μήνες μετά μια άλλη καταμεσής του κάμπου δίπλα στο μπαρ «Οι άγγελοι του Τσάρλι». Τις φέρνω κοντά και αλλάζει αυτόματα ο τρόπος ανάγνωσης.
Θεωρώ, επίσης, εξόχως μεταφυσική και καρμική την ιστορία που βίωσες στην Αμερική, όταν ανακάλυψες πως Φίλιπποι, το ίδιο φορτισμένοι ιστορικά, υπάρχουν και εκεί. Μπορείς να διηγηθείς την ιστορία για τους αναγνώστες μας;
Αναζητούσα πληροφορίες και υλικό στο διαδίκτυο. Στη φράση «Η μάχη των Φιλίππων, The Battle of Philippi» λάμβανα αποτελέσματα που με οδηγούσαν στην πόλη Philippi της δυτικής Βιρτζίνια των ΗΠΑ. Έτσι συνειδητοποίησα ότι το 1861 σε κάποιους άλλους Φιλίππους στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, μέσα από μια μεγάλη μάχη, ξεκίνησε ο εμφύλιος πόλεμος της Αμερικής. Περίεργες συμπτώσεις, ή η ιστορία ως φάρσα!
Σε αντίθεση με τις προηγούμενες δουλειές σου, Journal, Saga, Άθως και Αρχιπέλαγος, όπου το βιωματικό στοιχείο ήταν πρώτη ύλη για την διαμόρφωση της ματιάς, εδώ η ιστορία νομίζω πως σου επέβαλε από μόνη της και τις εντάσεις αλλά και τον τρόπο της αφήγησης. Αν πω, πως, κατά κάποιο τρόπο, ήταν σαν να βαδίζεις σε αχαρτογράφητα νερά που σε εξανάγκασαν να δουλέψεις αλλιώς, θα ήμουν άστοχος;
Δεν είσαι καθόλου άστοχος. Άλλωστε σε κάθε νέα εργασία, ξεκινώ να κολυμπώ σε βαθιά νερά! Αυτό που αλλάζει μέσα στα χρόνια είναι ο συνδυασμός της εμπειρίας με τη συστηματική έρευνα που προηγείται και βοηθά την ανάπτυξη του έργου.
Στην περίπτωση της Via Egnatia το εγχείρημα από μόνο του είναι τεράστιο. Δε μιλάμε για τη δομή ενός διηγήματος, αλλά για ένα μυθιστόρημα που έχει την ανάγκη να τα πει όλα. Σε αυτή τη διαδρομή των χιλίων χιλιομέτρων, φωτογραφίζω αρχαίες και σύγχρονες πόλεις, μνημεία, αγάλματα, ευρήματα και σπαράγματα της ιστορίας, δρόμους, γεφύρια, μονοπάτια, γήπεδα, πεδία μαχών, νεκροταφεία, σύνορα, φράχτες, κάστρα, επιγραφές, ονόματα τόπων, ανθρώπων και θεών.
Ορμητήριό σου παραμένει σταθερά η Θεσσαλονίκη. Πόσο αβαντάζ αλλά και πόσο τροχοπέδη είναι η πόλη-περιφέρεια σε σύγκριση με την Αθήνα, που εικαστικά αλλά και καλλιτεχνικά γενικώς είναι το κέντρο όπου όλα συμβαίνουν εκεί;
Στη Θεσσαλονίκη έφτασα στα δεκαεπτά μου ως φοιτητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Από τότε αποτελεί το ορμητήριό μου, όταν χρειάζεται να δραπετεύσω για μικρά ή μεγάλα διαστήματα. Πάντα όμως επιστρέφω εδώ, σε ένα οικείο περιβάλλον, που μου δίνει χώρο και χρόνο για να σκέφτομαι και να δημιουργώ. Όσο για την Αθήνα-κέντρο και την Ελλάδα περιφέρεια, πάντα πίστευα ότι ή επιλέγεις τις μητροπόλεις του κόσμου, ή μένεις στο χωριό σου και επενδύεις όλη την ενέργεια στη δημιουργία του έργου σου. Άλλωστε την πρώτη σημαντική μου εργασία, το «Ημερολόγιο», την ολοκλήρωσα πριν από είκοσι πέντε χρόνια, κατά την τετραετή παραμονή μας στο μικρό νησί της Σκοπέλου.
Τι περιμένεις από αυτή την έκθεση και τι άλλο πρέπει να έχει στον νου του ο θεατής που θα σταθεί μπροστά στα κάδρα σου; Ενώ μια νέα έκθεση συνήθως σηματοδοτεί το τέλος, την ολοκλήρωση μιας εργασίας, στην γκαλερί Bernier/Eliades βάζω μια άνω τελεία, πριν το μεγάλο ταξίδι. Στις 19 φωτογραφίες της έκθεσης θα δείτε τους Φιλίππους, μέσα από όσα ήθελα να φανερώσω ή να κρύψω. Οι ερμηνείες της ιστορίας είναι πάντα πολλές, τόσες όσοι και οι αναγνώστες. Όσο για τα ίδια τα γεγονότα έχουν ειπωθεί, από άλλους, άλλοτε, καλύτερα.
Info: Στράτος Καλαφάτης, Οψόμεθα εις Φιλίππους, Bernier Eliades, Επταχάλκου 11, Θησείο. Από 13 Οκτωβρίου έως και 17 Νοεμβρίου.
Ο Στράτος Καλαφάτης γεννήθηκε στην Καβάλα το 1966. Σήμερα ζει στη Θεσσαλονίκη, φωτογραφίζει, διδάσκει και οργανώνει δράσεις που αφορούν τη δημιουργική φωτογραφία. Έχει ολοκληρώσει μακροχρόνιες φωτογραφικές εργασίες όπως οι Αρχέτυπες Εικόνες, το Ημερολόγιο 1998-2002, η Saga, Το Αρχιπέλαγος, το Άθως – Τα χρώματα της πίστης. Από τις Εκδόσεις Άγρα κυκλοφορούν τα βιβλία του Αρχέτυπες εικόνες (1999), Ομόνοια 2000 – Ταξίδι στον ομφαλό της Αθήνας (με τον συγγραφέα Φίλιππο Φιλίππου – 2000), Ημερολόγιο 1998 -2002 (με πρόλογο του Christian Caujolle – 2004), Άθως – Τα Χρώματα της Πίστης (με πρόλογο του Νίκου Ξυδάκη – 2014), Αρχιπέλαγος (2017).
«Δεν ξέρω ποια γρανάζια κινούνται μέσα μας όταν κοιτάμε φωτογραφίες, ειδικά φωτογραφίες καλλιτεχνών όπως ο Cartier-Bresson, αλλά δεν είναι μόνο η όραση που δουλεύει, ούτε μονάχα η φαντασία»
18°
