William Klein 1926 - 2022: Κόντρα στις νόρμες της φωτογραφίας

Ένας από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, ο αμερικανός φωτογράφος William Klein έφυγε από τη ζωή το Σάββατο 10 Σεπτεμβρίου 2022 στο Παρίσι σε ηλικία 96 ετών. Με χαρακτηριστικό σήμα - κατατεθέν του την ωμή αναπαράσταση της ανήσυχης και συχνά βίαιης πλευράς της αστική ζωής, ο William Klein έφερε την επανάσταση στην φωτογραφία, μετατρέποντάς την σε μια αφηρημένη μορφή τέχνης. «Έχω έρθει από έξω. Οι νόμοι της φωτογραφίας δεν με αφορούν», είχε δηλώσει. Ένας από τους μέντορές του, ο καλλιτέχνης Fernand Leger, ζωγράφος του κυβισμού και πρόδρομος της pop art τον είχε παροτρύνει να βγει από τις γκαλερί και να κατέβει στους δρόμους. Αυτό έκανε ο William Klein με αποτέλεσμα να γίνει από τους πιο επιδραστικούς φωτογράφους της γενιάς του, παγιδεύοντας στις φωτογραφίες του την κίνηση μεγαλουπόλεων όπως η Νέα Υόρκη, το Παρίσι, το Τόκιο και η Μόσχα. «Ως παιδί, ήθελα να γίνω μέρος της χαμένης γενιάς που ήρθε στη Γαλλία και να κάνω παρέα στο Coupole με τον Picasso και τον Giacometti» είχε πει.

Η πολύ συχνά ασπρόμαυρη εικονογραφία του William Klein είναι επηρεασμένη από τα πρωτοσέλιδα του κίτρινου τύπου, ανατρέποντας καθιερωμένα στιλ τόσο στην φωτογράφιση της καθημερινής ζωής στους δρόμους όσο και στη μόδα. Ήταν ένας από τους πρώτους που απεικόνισαν τα μοντέλα έξω από τα στούντιο, αναμειγνύοντάς τα με αστικά τοπία συνθέτοντας την απόλυτη αντίθεση μεταξύ της ομορφιάς και του γκροτέσκο.

Η ειδικότητά του ήταν το αυθόρμητο πορτραίτο. Χρησιμοποιώντας ασπρόμαυρη φωτογραφία υψηλής αντίθεσης, ευρυγώνιους φακούς και υπερέκθεση των αρνητικών φιλμ, ακόμη και τα ακίνητα μοντέλα έμοιαζαν να βρίσκονται σε κίνηση. Εκτός από την φωτογραφία ασχολήθηκε με τη ζωγραφική, τη γλυπτική, την κινηματογραφία και τη δημιουργία ντοκιμαντέρ. Σε μια εποχή που κυριαρχούσε ο μινιμαλισμός ο Klein επικεντρώθηκε στον άνθρωπο και σε όλη τη ζωντάνια, τον ενθουσιασμό, την ομορφιά, αλλά την ασχήμια και τη βία που μπορεί να προσφέρει η ζωή σε μια πόλη. Από τα πρώτα του βήματα είχε δηλώσει ότι επέλεξε να βλέπει τον κόσμο ως ένας ξένος με αποτέλεσμα οι φωτογραφίες του να ασκούν ταυτόχρονα μια κοινωνική κριτική μέσα από τα μάτια ενός outsider.

Από τις πιο γνωστές του φωτογραφίες με τον τίτλο “Gun1, New York” του 1954, δείχνει δύο αγόρια μπροστά από την είσοδο ενός κτιρίου. Το ένα, ηλικίας περίπου 12 ετών, κρατάει ένα όπλο και με παραμορφωμένο το πρόσωπο από την οργή στοχεύει προς τον φωτογράφο. Το άλλο αγόρι, μικρότερο σε ηλικία, με πιο ήρεμο και γαλήνιο ύφος απλώς παρακολουθεί. Ο William Klein θεωρεί αυτήν την φωτογραφία ως ένα δικό του πορτραίτο. Όπως λέει ο ίδιος, «Κάποτε ήμουν αυτά τα  παιδιά». Το πρώτο μεγάλωσε στους οργισμένους δρόμους της Νέας Υόρκης και ήταν ικανό για τα οτιδήποτε. Το άλλο πιο ευαίσθητο και ευφυές εγκαταστάθηκε αργότερα στο Παρίσι και αφιερώθηκε στην τέχνη.

Γεννημένος σε μια οικογένεια υπερορθόδοξων Εβραίων της Νέας Υόρκης το 1926 στο Μανχάταν, ο William Klein ως έφηβος εξερεύνησε τα μουσεία τέχνης της πόλης, ενώ το όνειρό του ήταν να ταξιδέψει στην Ευρώπη. Εντάχθηκε στον αμερικανικό στρατό κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου και υπηρέτησε στη Γερμανία και στη συνέχεια στη Γαλλία, όπου μετακόμισε οριστικά μετά την θητεία του. Το 1948, ο William Klein σπούδαζε ζωγραφική με τον Fernand Léger στη Σορβόννη της Γαλλίας, αλλά στράφηκε στη φωτογραφία αφού κέρδισε την πρώτη του φωτογραφική μηχανή σε ένα παιχνίδι πόκερ. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, το περιοδικό μόδας Vogue δημοσίευσε κάποιες από τις καυστικές και σατυρικές φωτογραφίες του, ξεκινώντας έτσι την καριέρα του στον χώρο της μόδας. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του περιοδικού, Alexander Liberman, τον περιέγραψε ως ένα υπέροχο εικονοκλαστικό ταλέντο. Κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του στη Vogue περιφρόνησε τους συντηρητικούς κανόνες της μόδας και στάθηκε ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις της εποχής. Για μια φωτογράφιση στο Μανχάταν, έβαλε δύο μοντέλα να ποζάρουν μπροστά από ένα παραδοσιακό κουρείο. Την τελευταία στιγμή αποφάσισε να συμπεριλάβει στο πλάνο και έναν αφροαμερικανό άντρα ντυμένο με άσπρη στολή. Όταν δημοσιεύθηκε η φωτογραφία οι εκδότες του περιοδικού είχαν κόψει τον άντρα από το πλάνο.

Απέκτησε διεθνή φήμη στις αρχές της δεκαετίας του 1960 για μια σειρά από φωτογραφικά άλμπουμ με θέμα την αστική ζωή με ακατέργαστες, θολές φωτογραφίες γεμάτες ενέργεια και κίνηση χωρίς να ακολουθούν τους κανόνες της  παραδοσιακής σύνθεσης. Το πρώτο άλμπουμ, “Life Is Good & Good for You in New York” το 1956, έκανε αίσθηση στη Γαλλία, αλλά αποδοκιμάστηκε από κριτικούς και άλλους φωτογράφους. «Απλώς δεν το κατάλαβαν», είχε δηλώσει ο Klein στην εφημερίδα Observer το 2012. «Πίστευαν ότι δεν έπρεπε να είχε δημοσιευτεί, ότι ήταν χυδαίο και με κάποιο τρόπο αμάρτησα ενάντια στη ιερή παράδοση της φωτογραφίας. Σίγουρα ενοχλήθηκαν». Το βιβλίο έγινε κλασικό και το 1965, ο William Klein αποφάσισε να ασχοληθεί με τις ταινίες, σκηνοθετώντας τελικά 27 ντοκιμαντέρ μικρού και μεγάλου μήκους με πρωταγωνιστές όπως ο Muhamad Ali  και ο Little Richard. Οι τρεις μεγάλου μήκους ταινίες του, “Who Are You, Polly Magoo” (1966), “Mister Freedom” (1968) και “The Model Couple” (1977) σατίριζαν τον κόσμο της μόδας, της πολιτικής και του καταναλωτισμού.

Ο διάσημος σκηνοθέτης Orson Welles ανακήρυξε την πρώτη ταινία του “Klein, Broadway by Lights” του 1958 (με βασικό θέμα τις φωτεινές πινακίδες νέον στην Times Square), ως την πρώτη ταινία που έπρεπε πραγματικά να είναι έγχρωμη. Ο William Klein αργότερα κινηματογράφησε τον Muhamad Ali για την ταινία “Cassius the Great” τι 1964 και ως μακροχρόνιος λάτρης του τένις, σκηνοθέτησε επίσης το “The French” το 1982, ένα ντοκιμαντέρ για το τουρνουά τένις Roland Garros.

Ο William Klein ζούσε στη Γαλλία από τότε που γνώρισε τη σύζυγό του, Jeanna Florin, όταν και οι δύο ήταν 18 ετών. Το ζευγάρι παρέμεινε μαζί μέχρι τον θάνατό της, το 2005. «Η σχέση μας ήταν ο έρωτας του αιώνα. Γνωριστήκαμε όταν ήμασταν 18 και ήμασταν μαζί για περισσότερα από 50 χρόνια. Αυτό είναι το Παρίσι», είπε ο William Klein στην εφημερίδα Guardian το 2014. Όταν ρωτήθηκε αν ένιωθε Γάλλος, ο Klein απάντησε αρνητικά. «Νοιώθω όμως σαν στο σπίτι μου με τους Γάλλους», είπε. «Το να κάνεις παρέα με Αμερικανούς, για μένα δεν είναι και ό,τι καλύτερο».

Παρά την εκπληκτική του καριέρα για περισσότερα από 70 χρόνια, ο Willian Klein δεν κέρδισε ποτέ στην πατρίδα του την αναγνώριση που απολάμβαναν συνάδελφοί του όπως ο Richard Avedon. Η εξήγηση βρίσκεται εν μέρει στο γεγονός ότι απουσίαζε για χρόνια. Αλλά η ανεξαρτησία του και η τάση του να μην ακολουθεί κανόνες είχαν ως αποτέλεσμα να υπονομεύσουν τις σχέσεις του με εκδότες και καλλιτεχνικούς διευθυντές. Χρειάστηκαν να περάσουν δεκαετίες μέχρι το έργο του να αναγνωριστεί και στις Ηνωμένες Πολιτείες.